Elordada ūzyndyǧy bır şaqyrymnan asatyn köşege memleket jäne qoǧam qairatkerı Nūrtas Oŋdasynov esımı berılgen.
Būl ūzaq jyldary Ükımettı basqaryp, respublikanyŋ ekonomikasyn, ǧylymy men bılımın damytuǧa köp eŋbek sıŋırgen, aq-qarany anyqtamai, talai qyrşyndy qynadai qyryp ketken 1938 jyldyŋ jazynda bar-joǧy 34 jasta joǧary qyzmettıŋ jauapkerşılıgın arqalaǧan qazaqtyŋ arda ūlynyŋ bırı edı. Osy qyzmettı N.D. Oŋdasynovtan ūzaq atqarǧan tek jalǧyz qairatker Baiken Äşımov boldy. Bıraq Äşımov ükımet basqarǧan jyldary –sosializmnıŋ şyŋyna jetken kezeŋı, sodan keiın bärımız kuä qūldyrau bastaldy. Al Nūrekeŋ ükımet basqarǧan jyldar – jüregı «halyq» dep qana soqqan aiauly aǧalarymyz qynadai qyrylyp bıtken soǧys aldyndaǧy alaŋdauly jyldar, eldıŋ sıŋırı sozylyp, jantalasyp ömır sürgen, myŋdaǧan perzentter qan maidanda keskılesıp jatqan soǧys jyldary, tūralaǧan eldı tamaǧyn toidyrudyŋ tolǧaqty mäselelerın qalai şeşudıŋ joldaryn talmai ızdestıru qajet bolǧan jyldar edı. Onyŋ üstıne, N.D. Oŋdasynov üşın biık mansapqa deiıngı 34 jyl ǧūmyr da oŋai bolmaǧan-dy. Jastaiynan ata-anasynan aiyrylyp, jetımdık qasıretın şegıp, buyny bekımei jatyp, kırpış zauytynda qara jūmysşy bolu, qiyndyqtardy eŋsere jürıp, Taşkentte bılım alu, respublikanyŋ orman şaruaşylyǧynda tynymsyz eŋbek etu, Şyǧys Qazaqstan oblysyna basşylyq etken sanauly ailar – bır pendenıŋ ǧūmyryna azdyq etpeitın ülken mektep, baiyptai bılgenge bai mektep edı.
Nūrtas Oŋdasynovtyŋ esımı Qazaqstannyŋ damu kezeŋımen tyǧyz bailanysty ekenı dausyz. Ol Abai atyndaǧy Opera jäne balet teatrynyŋ, Qyzdar pedagogikalyq institutynyŋ qūryluyna atsalysyp, şaŋyraǧyn köterıp, uyǧyn öz qolymen qadady. Būdan basqa Qaraǧandy metallurgiiasyn, Moiynty-Şu temır jolyn, terıskeige temır jol tartu, elımızdıŋ mūnai-gaz salasyn igeruge ūiytqy boldy. Qazaq Ǧylym akademiiasyn qūryp, oǧan prezidenttıkke Qanyş Sätbaevty sailauy adam tanityndyǧyn aŋǧartady. Ol Ükımet basynda otyrǧan on üş jyl ışınde joǧarydan – Mäskeuden tüsken būiryqty būljytpai oryndaityn oryndauşy qyzmetker emes, halyq müddesı üşın nebır ırı-ırı mäseleler men bastamalar köterıp, ony şeşe alǧan qairatker därejesıne köterıldı.
Nūrtas Oŋdasynov – keŋestık kezeŋdegı İ.V. Stalinnıŋ zamanynda, Saiasi biuronyŋ basşylyǧymen, Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ bırınşı hatşylary N.A. Skvorsovpen jäne J. Şaiahmetovpen bırge ıstegen adam. Ol Jūmabai Şaiahmetovpen bırge İ.V. Stalinnıŋ qabyldauynda bolǧan, joǧary deŋgeidegı jinalystarǧa qatysqan. Saiasi biuro müşelerınıŋ köbınıŋ qabyldauynda bolyp, Qazaqstanǧa qatysty mäselelerdı şeşken. Solardyŋ ışındegı KSRO Ministrler keŋesınıŋ töraǧasy, özınıŋ tıkelei bastyǧy V.M. Molotovpen, onyŋ orynbasarlary A.İ. Mikoianmen, A.N. Kosyginmen, Memlekettık Josparlau komitetınıŋ basşysy K.N. Baibakovpen jiı kezdesken. Olardyŋ basşylyq biık qabıletın, jūmys ısteudegı ädıs-amalyn körgen.
Bıraq, İ.V. Stalinnen keiıngı kezeŋde onyŋ osynau qairatkerlıgı N.S. Hruşevke ūnamai, ekeuı qyzmet barysynda jiı-jiı kelıspeuşılıkke barypty. Nätijesınde, 1962 jyly Oŋdasynovty Gurev oblysy basşylyǧynan 58 jasynda ketıruge N.S. Hruşev qūpiia tapsyrma bergen. Öitkenı ekeuı üş mäselede kelıspei qalǧan. Ūlt qairatkerı bırınşı, tyŋ igeruge, ekınşı, Oŋtüstık Qazaqstan audandaryn Özbekstanǧa beruge jäne üşınşı, Maŋǧystau mūnaiyn igeremız degen de, Hruşev Sıbır mūnaiyn igeremız, Maŋǧystau mūnaiynyŋ qajetı joq dep aitysyp qalǧan. Keŋestık qyzyl imperiia basşysyna pıkırın aşyq aityp, qarsy şyqqany üşın onyŋ qyryna ılıkken. Bıraq, odan taisaqtap, keşırım sūrap iılmegen. Ūlttyq müddenı qorǧai bılgen azamat. Sol sebeptı, ony erterek zeinetkerlıkke şyǧartuǧa astyrtyn äreket jasalǧan.
Nūrtas Oŋdasynovtyŋ zeinetkerlıkke şyqqannan keiıngı ömırı Mäskeude öttı. Ony Mäskeuge otbasylyq jaǧdaiyna bailanysty köştı dep aitqandar da bar. Būl jaittyŋ tübıne tereŋırek üŋılsek, sol tūstaǧy bilıktıŋ Oŋdasynovty zeinet jasyna jetpei tūryp, qyzmetten bosatyp qana qoimai, öz ortasynan, öz pıkırlesterınen de alystatuǧa barynşa küş salǧanyn baiqauǧa bolady. Nūrekeŋ 1962 jyly zeinetkerlıkke şyǧyp, Mäskeude ǧylymi jūmyspen ainalysty. Arabşa-qazaqşa, parsyşa-qazaqşa tüsındırme sözdıkter jazdy. Būǧan qosa, KOKP Ortalyq komitetınıŋ Marksizm-leninizm instituty janyndaǧy ardager kommunister Tarihi-ädebi bırlestıgınıŋ biuro müşesı men qazaq seksiiasynyŋ basşysy qyzmetterın atqardy.
Ekı ret «Eŋbek Qyzyl Tu», üş ret Lenin ordenımen, köptegen medaldarmen jäne Qūrmet gramotalarymen marapattalǧan. Ol 1938 jyldan 1963 jylǧa deiın (25 jyl) Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesınıŋ deputaty, al 1940 jyldan 1958 jylǧa deiın (18 jyl) KSRO Joǧarǧy Keŋesınıŋ deputaty boldy. 26 jyl (1938-1964) Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq komitetınıŋ jäne 14 jyl (1938-1951, 1954-1955) onyŋ biuro müşesı boldy.
Talǧatbek ÄMİNOV tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty, dosent
