Düniede biz biletin teŋdesiz jaryq bar, ol – köz. Ata-ana izin jalǧastyrar ūrpaǧyn «közimniŋ qaraşyǧy» deidi. Astarly söz. Qaraşyq tirşilik ataulynyŋ bärin köredi, jan-jaǧyna nūryn şaşady. Keide jaryq öşip, qaita janǧanda, qariialardyŋ közi aşylǧyr dep aqtileuli yqylas-peiil tanytatyny son¬dyqtan. Taǧdyrdyŋ jazuynan nemese qatelikten bolǧan tasqaraŋǧy tünek-jiekte qalǧan eskeksiz qaiyqty eriksiz eske tüsiredi. Äiteuir, qarmalap-sipalap, jantalasyp ǧūmyr keşesiŋ. Anasy närestesiniŋ, al balasy anasynyŋ beinesin körmei ömirden ötkenderi qanşama?! Endeşe, sau közden artyq qandai jaryq jūldyz kerek tiri pendege?
– Köru qabiletinen aiyrylǧan jeti jasar Şyŋǧystyŋ qadamyn tūsaulaǧan däriger, – deidi anasy Meruert. – Byltyr Qaraǧandy¬daǧy közi körmeitinderge arnalǧan mektep-internatqa balamdy oqytuǧa aparǧanmyn. Özin erkin ūstai almaidy eken dep, keri qaitardy. Olardyŋ tizgen talaptarynyŋ işinde şūlyǧyn juu da atap körsetilgen. Sonda qalbalaqtap jürgen balam būl mindetti qalai oryndaidy?
Aianyşty taǧdyr. Bala qamy üşin Meruert¬tiŋ barmaǧan jeri joq. Elordada osyndai bal¬ǧyndardy oqytatyn bilim oşaǧy bol¬maǧan¬dyqtan, kürmeuli mäsele özekti küiinde qalyp otyr. Ükili ümitin arqalap, Ūlttyq aka¬demiialyq kitaphana ūjymy ötkizgen semi¬narǧa kelgen jerinde älgi sözdi tebirenispen aityp edi. Jiyn soŋynda mūndaǧy qyzmetker Kamaliden Ospanov Brail oilap tapqan alty nükteli äripti mümkindiginşe üiretuge uäde etti. Meruert sol küni tor közdiŋ astyndaǧy aq qaǧazǧa şaǧyn bizben alǧaşqy äripti oŋnan solǧa qarai jazyp tüsirdi…
Az söilep, köp tyŋdaityn Veronika Niko¬laevnanyŋ közi naşar köredi. Sonysyna qara¬mastan tehnika tilin jetik meŋgergen. Perne¬taqta¬daǧy äripterdi zaǧiptarǧa üiretip jür. «Qoly äbden jattyqqasyn jazuǧa maşyq¬tanady» deidi ol. Äriptiŋ ornalasu tärtibin jattap aluǧa tyrysyp jürgen mümkindigi şek¬teuli jandardyŋ kitaphanaǧa jii bas sūǧa beruge mümkindigi bola bermeidi. Tüsinikti de. Tirşiliktiŋ küibeŋ tirliginen tysqary qaludy jön sanamaidy. Älderi kelgenşe tyrbanuda. Al kerisinşe, deni sau, aiaq-qoly balǧadai jap-jas azamattarymyz küzetşi retinde mekeme maŋyn toruyldaudan äri asa almai jür.
Kamalidenniŋ aituynşa, 1990-şy jyldarda zaǧiptarǧa arnalǧan Almatyda baspahana bolǧan. Al sonymyz toqyrauda jabylyp tynady. Qazir mümkindigi şekteuli azamattarǧa arnalǧan zaldyŋ söresinen Brail bederli nüktesimen jazylǧan qazaq tilindegi Abai şy¬ǧar¬masyn taba almaisyz. Tek, şaǧyn 38 bettik M.Maqataev öleŋi bar. Qalǧan dünieler – orys tilinde. Olarǧa qaraǧanda Anna Vasilevna basqaratyn kitaphananyŋ jöni bölekteu. Qazaq tilinde Brail ärpimen jazylyp şyqqan 5-6 kitaptyŋ nobaiy bar. Jalpy, būl jerdegi oqyr¬mandar sany – 1215. Sonyŋ 204-i – mülde körmeitinder.
– Jasyratyny joq, mūnda keletin birdi-ekili zaǧip qana qazaq tilindegi şyǧarmalardy oqidy. Sebebi, ūlt sanynda bolyp tūrǧan joq. Keŋestik jüiede közi körmeitinder orysşa bilim aldy ǧoi, – deidi A.Overchuk män-jaidy tüsindirip. Biluimizşe, olar oqyǧan mektepte qazir qazaq tili päni (qalǧany orys tilinde) oqytylady. Soǧan şükirşilik ettik.
Älginde biz azyn-aulaq kitaptyŋ bar ekenin nazarǧa saldyq. Bilgiŋiz kelse, ol dünielerdiŋ aty tömendegişe örbidi. «Bozingen» (haiua¬nattar jaily qazaq ertegileri, Alma-Ata. Tipo¬grafiia SP KOS. 1986 g.), «Altyn saqa» (Qazaqtyŋ qiial-ǧajaiyp ertegileri, 1986 g.), «Aq das¬tarhan» (nasionalnaia kuhnia kazahov, 1989 g.), «Qazaqşa-orysşa sözdik» (Alma-Ata. Tipo¬grafiia SP KOS. 1988 g.), «Batyrlar jyry. Körūǧly» (Almaty, 1990 g.) Jasy seksenge kel¬genşe, qiial-ǧajaiyp ertegilerin oqyp jüre bersin degeni me, uysymyzdaǧyny äbden qojyratyp alǧan ekenbiz.
Alty nükteli Brail ärpimen jazylǧan orys tilindegi kitaptardyŋ işinde Puşkinnen bastap Hemingueidi qamtyǧan birneşe avtorlardyŋ eŋbekteri bar. Osy tilde mälimet mol bolǧasyn sūranystyŋ artyp otyrǧany tüsinikti jäit. Taǧy da män beriŋiz, kitaphanadaǧy nemistiŋ «VAUM» kompaniiasynan şyǧarylǧan zamanaui qūralǧa bügin jariialanǧan gazetiŋdi büktep salsaŋyz, sizge qajet bolǧan aqpardy dauystap oqyp beredi. Ärine, orys tilinde. Qazaq tilindegi gazetti şatpaqtap oqi almady. Körgenimiz, köŋilge tüigenimiz osyndai.
Tüiin:
Anna Vasilevna jurnalister qauymyna ökpeli. Bir jerde tötenşe jaǧdai oryn alsa, artynyp-tartynyp jetip barady deidi. Al ötkizgen izgi şaralarynda tilşiler aragidik boi körsetken. Bizdiŋ kelgenimizdi paidalanyp, myna mäseleni ortaǧa saldy. Osydan bes jyl būryn kitaphana aumaǧyna jaŋa nysannyŋ irgetasy qalanady. Sol sätte qūrylysşylar zaǧip jandarǧa arnalǧan joldy (trotuar) isten şyǧarǧan. Qazir de kölikter jüretin jaidaq jolǧa ainalyp ketipti.
Täuelsizdik şejiresin, tarihymyzdy nükteli ärippen (Brail ülgisinde) arnaiy kitap etip basyp şyǧaryp, oqyrmandarǧa tartu etsek artyqtyq etpes edi. Elen Kellerdiŋ: «Eŋ qiyny közsizdik emes, köretin adamdardyŋ körmeitinderge qarym-qatynasy» degenine alyp qosarymyz joq.
Ämirhan ALMAǦANBETOV
