Ūlystyŋ ūly küni taiasa da, «Samarhannyŋ kök tasyn eritetindei» kün qyzuyna saraŋdyq tanytuda. Öŋirimizdegi tabiǧat raiynyŋ minezi solai bolsa kerek, termometr synabynyŋ baǧanasy bel ortasynan joǧarylamai tūr.
Ä degende, +1-di nūsqap, bir quantyp edi elordalyqtardy. Alaida, sodan beri syrtqy tonymyzdy äli tastai almai kelemiz. «Osyndaida qaidaǧy qyzǧaldaq tergen, jyn ainaldyrǧan ba?!» dep sögersiz. Joq! Bäri ras! Qyzǧaldaq jaiqalyp tūr! Qiiar jemisin berude! Astanada!
Aidalada aq otau…
Astananyŋ aduyndy alty ailyq qysy aiylyn jiyp, demin işine tartqan. Köktem bergen quat pa, äiteuir, bas şahardyŋ tirşiligi qarbalas ädetinen taimaǧan. Sol tirşiliktiŋ bazaryn qyzdyryp, tilşiler qosynan jolǧa şyqqanbyz. Köpke mälim «Şanhai» jaqty betke alyp kelemiz. Taqtaidai asfalt joldan baǧytymyzdy solǧa būryp, qiyrşyq şaǧyl tasty jolǧa tüstik. Köp ūzamai saiyn dala tösinen oryn tepken jylyjai körindi. Bizge de keregi – osy nysan. Bir qaraǧanda, «aidaladaǧy aq otaudy» eske tüsiredi. «Aq otaudyŋ» biiktigi eki-üş metr. Alaida, kiretin auzy bar…
Qarsy alǧan eŋgezerdei jigit aǧasy şaruaşylyq direktory ekenin aitty. Esimi – Nūrlan Äbdikenov. Ä degennen qarapaiym sellofanmen qaptalǧan jylyjaidyŋ işine bastap kirdi. Ūzyn dälizdiŋ sol qaptaly – qyzǧaldaq alqaby, oŋ qaptaly – qiiar alqaby. Aldymen aralaǧanymyz – qyr gülderi…
Qyr gülderi jaiqalady – qyzyl, sary, aq…
Auanyŋ temperaturasy – 15 gradustan joǧary. Birneşe qatarǧa boilai egilgen qyzǧaldaq köşetteri tüsterine qarai toptasypty – qyzyl, sary, aq degendei… Tipti, keibiri qauyz jaryp, jūla tüsuge qimastyǧyŋdy oiatady! Ädemi! Aru qyzdaryn qyzǧaldaqqa teŋegen qazaq halqy qandai aqyldy, ä?!
Hoş, sonymen qyzyqtyratyn sūraq köp-aq. Aldymyzda bastap kele jatqan şaruaşylyq iesiniŋ auzynan söz şyǧaru tilşi degen bizge de qiynǧa soqty. Az söileidi, köp oilanady. Istiŋ adamy ekenin birden baiqatty. Ary ainalşyqtap, beri ainalşyqtap, är närseniŋ basyn bir şalyp, biraz jaiǧa qanyqqandai da boldyq. Jylyjai şaruaşylyǧy «Baital» jauapkerşiligi şekteuli seriktestiginiŋ qaramaǧynda eken. Gül ösirudi osydan tört jyl būryn käsipke ainaldyrǧan körinedi. Alǧaşynda Astana äkimdiginiŋ tapsyrysymen qala işine otyrǧyzylatyn gülderdi ekken eken. Endi qyzǧaldaq gülin ösirudi qolǧa alypty. Bastama jaman emes. Tapsyrys beruşiler älden tabylyp jatyr. Biz nysandy aralap jürgen kezdiŋ özinde jeke gül satuşylar kelip, mamandarmen saudalasyp jatty.
«Qyzǧaldaq otyrǧyzudy aqpan aiynyŋ basynda bastaǧanbyz. Nauryzdyŋ segizine taman, halyqaralyq äielder meiramyna qarsy tolyq qauyz aşyp, güldedi. Kütimi qiyn bolsa da, oidaǧydai», – deidi Nūrlan Bürkitbaiūly. Onyŋ aituynşa, qazir gül otyrǧyzu nauqanynyŋ bel orta-sy. Köktem şuaǧyn şaşa petunia, tagetis, kohiia, alissum, verbena, si-ni-rariia, salviia syndy köşe jaǧalaularyna, baqtarǧa, basqa da körikti oryndarǧa qoiylatyn gülderdi ege bastaidy.
Qysta da qiiardan qūr qalmaimyz
İä, astanalyqtar endi qysta da qiiar jeidi!
Qyzǧaldaq alqabynan şyǧyp, qiiar alqabyna aiaŋdaǧanda, öziŋizdi jazdyŋ jaimaşuaq taŋdarynda jürgendei sezinedi ekensiz. 400 şarşy metr aumaqty alyp jatqan alqaptyŋ temperaturasy – 28 gradus. Jerden joǧaryǧa boilai ilingen jipterge būratylyp ösken qiiar sabaqtary mäiegin jaiyp, aldy tüiindei bastaǧan. Tipti, keibirin jūlyp alyp jei beriŋiz!
«Gül otyrǧyzu – mausymdyq şarua ǧoi. Aqpanda bastalyp, mausym aiynda toqtaidy. Sosyn qaita oryn daiarlauǧa kirisuimiz kerek kelesi aq-panǧa deiin. Al qiiardy biyl birinşi ret otyrǧyzdyq. Şyǧymy jaman bolmauy tiis. Mūnyŋ bir jaqsysy, jyl boiy ege beremiz. Jyl boiy jemisin beredi», – deidi şaruaşylyq direktory. Aitpaqşy, JŞS tara-pynan Astana äkimdigine ūsynys joldanǧanyn aitty. «Baitaldyqtar» üş gektarǧa juyq jerdi jalǧa alyp, qiiar, qyzanaq eguge daiyndap jatyr eken.
Nemistiŋ tehnologiiasy nesibemizdi toltyruda
Älginde baiqaǧanbyz, är qiiar men qyzǧaldaqtyŋ tübindegi topyraqqa ūzyn qūbyr jelisinen taraǧan rezeŋke qūbyrşalar kirgizilgen. Sol arqyly alqap suarylady eken. Būl – nemis tehnologiiasynyŋ jemisi. Al qarapaiym topyraqtardyŋ özi teriskeidegi körşimiz Resei elinen jetkiziledi. Şaruaşylyq mamandary jyl saiyn Germaniia, Gollandiia elderine baryp, täjiribe almasyp qaitady eken. Qalai bolǧanda da ol elderde auyl şaruaşylyǧy salasy qarqyndy damyǧan ǧoi.
«Jylyjaida tūraqty jūmyspen otyz şaqty adam qamtylǧan. Al mausymdyq jūmystarǧa 150-ge juyq adam tartamyz. Jylyjaidyŋ temperaturasyn tūraqty qalypta ūstau üşin künine 2-4 tonna kömir otyny jaǧylady», – deidi Nūrlan Bürkitbaiūly.
Dese de, kökeide bir oi mazalaidy. Nege jylyjai jūmysşylarynyŋ basym köpşiligi özge ūlt ökilderinen? Qandastarymyz neken-saiaq… Basşylary «qazaqtar kelmeidi mūndai jūmysqa» deidi. Nege? Älde bau-baqşa ösiruge ebimiz joq pa, älde, bizdiŋ qol emes pe?
Käsiptik bilim salasyna milliardtap qarajat jūmsaluda. Şükir, igerip jatyrmyz. Endi osy äŋgime özegine ainalǧan salaǧa da qoldau körsetip, özimizden mamandar daiarlau isin qolǧa alsaq, nūr jauar edi-au!
Ashat RAIQŪL
