Öner adamynyŋ boiynan qandai qasietterdi körgiŋiz keledi?
Rysty Jūmabekova, mūǧalim
– Öner adamdarynyŋ bir erekşeligi, bolmaşy närsege tyz ete qalǧanymyzben, qaituymyz tez ǧoi. «Jaqsy adamnyŋ aşuy şäii oramal kepkenşe» deidi ǧoi qazaq. Bizdiŋ zamandastarymyz bir-birimizge keşirimmen qaraitynbyz. Önerde auyzbirşilik bolmasa, qiyn ǧoi. Aramyzda alauyzdyq, qyzǧanyş, aiaqtan şalu bolǧan joq. Tek şyǧarmaşylyq bäseke ǧana boldy. Meniŋ zamandastarym eşuaqytta birin-biri jamandamaityn. Bir-biriniŋ jamanyn jasyryp, jaqsysyn asyryp otyratyn, biz sondai dala akademikterinen däris aldyq.
Qoǧamnyŋ bir müşesi retinde sizdi ne mazalaidy?
Jarylqasyn Oralbaiūly,student
– Kezinde Iliia Jaqanov ūmytylyp bara jatqan änderdi auyl arasyndaǧy aqsaqaldardan jazyp alyp, böltirigine jem tökken qasqyrdai maǧan äkeletin. Men ony dombyraǧa salatynmyn. Söitip, talai än jazyldy ǧoi. Meniŋ qynjylatynym, büginderi mūndai ürdis baiqalmaidy. Jastarymyz jalqau ma, bilmedim. Emtihan kezinde qūty qalmai ant-su işedi. Emtihannan ötip alǧan soŋ, ol uädesi dalada qalady. Men osyǧan qatty alaŋdaimyn.
Änşi bolu armanyŋyz boldy ma? Önerge qalai keldiŋiz?
Symbat Janaidar, student
– Bala kezdegi armanym suretşi bolu edi. Arheolog ta bolǧym keldi. Üşinşi synypta jürgende «Myŋ bir tünniŋ» barlyq tomyn oqyp şyq-qanmyn. Sol kitaptaǧy qoimalardan tabylǧan qazynalar qiialymdy qiiaǧa şaryqtatyp, arheolog boludy armandap jürgenim sol ǧoi. Al anam zootehnik bolsaŋşy deitin. Osyny eskerip tilegimen sol mamandyqqa qū-jat ta tapsyrǧanmyn. Almatyda Ǧalym Sarbasov degen aǧamyz boldy. Özi QazPİ-diŋ matematika fakultetiniŋ dekany bolatyn. Sol kisiniŋ üiine oquǧa tapsyramyz dep auyldan bes-alty bala keldik. Matematik aǧamyz jūmysqa şyǧar aldynda bizge esep berip ketedi. Basqa balalar keşke deiin esep şyǧaryp älek bop jatqanda, men sol üidegi ädemi domby-rany tartyp otyratynmyn. Sony sezgen aǧaiym meni estrada studiiasyna alyp bardy. Ol kezde mende tolqymaly dauys bolatyn. Balalyq şaqtan eresek jasqa auysyp jatqan kezim ǧoi. Komissiiadaǧylar küi klasyna barsyn degendei boldy. Biraq Ǧarifolla Qūrmanǧaliev maǧan senim artty. Baǧym janyp, Jüsipbek Elebekovtiŋ şäkirti atandym.
Sizdiŋ Moiynqūmda än şyrqaǧanyŋyzda dauysyŋyzdy bes şaqyrym jerdegi jylqyşylar estip kelipti degen äŋgime bar… Osy oqiǧa qalai bolyp edi?
Jomart Seksenov, oquşy
– Sekseninşi jyldary Iliia Jaqanov bastaǧan üş-tört adam ataqty şopan, eki märte Sosialistik Eŋbek Eri Jazylbek Quanyşbaev aqsaqaldyŋ üiine bardyq. Sol auylda bir jūma qonaq boldyq. Jyŋǧyldyŋ arasynda qyrǧauyl atamyz, balyq aulaimyz. Sosyn tünniŋ bir uaǧyna deiin än salamyz. Bir küni dalaǧa şyǧyp Betpaq dalanyŋ ar jaǧyndaǧy Jaŋaarqa jūrty, dauysymdy estir me eken dep, eserlenip aiǧaiǧa basyp än salǧanmyn ǧoi. Erteŋinde Jazekeŋniŋ üiinde qymyz işip otyrsaq, biraz adam jinalyp qalypty. Bir-eki şopan dauryǧyp söilep otyr. Basynda män bermep edik, söitsek, biz turaly aityp jatyr eken. «Jazeke, Qairatty jalǧyz öziŋ tyŋdaityndai, būl seniŋ bizge körsetken qyryŋ ba?» dep äjepteuir sözge bardy. Ol kezde malşylar bir-birinen 4-5 şaqyrym jerde otyrady. Tüngi auanyŋ tazalyǧy, üp etken jel joq, aitqan änimdi jan-jaqtaǧy malşylardyŋ bäri tüni boiy tyŋdap jatypty ǧoi sonda.
Öner adamynyŋ qyzyqty jaittary jetip artylady ǧoi. Bireuin aityp beriŋizşi?
Aqläilek Jadyrasynqyzy, oqyrman
– O, o endi ondai sätter bolady! Student kezimizde Kenjeǧali Täşkenov degen jigit ekeumiz Jänibek Kärmenovti qatyryp aldadyq. Tiyndy avtomatqa salyp jiberip, vahtaǧa Jänibekti telefonǧa şaqyrdyq. Yrǧalyp Jänibek keldi ana jaqtan. Qyz bop syzylyp söilesip tūrmyz: «Osylai da osylai, men sizdiŋ auylyŋyzdan, Semei jaqtan kelip edim. Sizdiŋ dauysyŋyzǧa ǧaşyq edim syrtyŋyzdan. Bir körsem dep jüruşi edim, bügin saǧat 5-te kezdessek» dep. «Meniŋ äkem Geroi Sostruda, qysylmaŋyz aqşa jaǧynan, men sizdi restoranǧa şaqyramyn» dep qoiamyz taǧy da. Sonymen, qoişy, parktiŋ işindegi «Jetisu» kafesine şaqyrdyq qoi. «Men sizdi syrtyŋyzdan tanimyn ǧoi, al meniŋ aiaǧymda qyzyl etigim bar, sodan bilesiz» dep bastyrmalatyp jatyrmyz. Qys tüsip qalǧan mezgil. Dala qara suyq. Söittik te tük bolmaǧandai, kele qaldyq jataqhanaǧa. Jänibegimiz şala bülinip jür. Birimizdiŋ galstugymyzdy taǧyp, birimizdiŋ köilek, tufliimizdi kidi. Meniŋ ballon plaşym bar edi, sony berdim. Kün bolsa, qaqap tūr, üstinde neilon köilek, ballon plaşty kiip ketti. Külkige qaryq bolyp biz qaldyq.
Bir saǧat ötti, eki saǧat ötti Jänibek joq… Qas qaraia keldi-au. Erni suyqtan kögerip ketken, sausaqtary ikemge kelmeidi. Üstindegi ballon plaştyŋ tüimesin aǧyta almaidy. Qoly-basyn uqalap, şeşindirip, şaiyn berip, makarondy jegizip, «tiriltip» alǧanymyz bar…
Öziŋizdi «Joly bolǧan jigitpin» dep tolyqtai aita alar ma ediŋiz?
Erlan Boşai,«Asu» tehnikalyq-gumanitarlyq kolledjiniŋ oqytuşysy
– Aita alamyn. Allaǧa şükir, mende bäri bar.
…Bizde gastrol öte jii bolatyn. Ünemi at üstinde jüresiŋ. Bir kelgende balam kişkentai, endi bir kelgende ösip qalǧan. Üidegi otanamyz özi erkek, özi äiel, bärin özi rettep otyrady. Ornymdy joqtatpady. «Qaida jürsiŋ» dep äŋgir taiaq oinatqan joq. Qūdaiǧa şükir, sol beinettiŋ zeinetin körip otyrmyz. Büginge deiin bireuden bir tiyn qaryz sūraǧan adam emespin. Äiteuir, eŋbegimizdiŋ arqasynda tyrbanyp kün kördik. Jeŋgeŋ bardy ūqsata biledi, jazdyŋ küni üiimizde qazy-qarta, jal-jaia jep otyramyz, būǧan özge el de, özim de taŋdanyp qoiatynmyn. Üidiŋ berekesi äiel degen osy ǧoi. Eger ol «qaida jürsiŋ, ana surette janyŋda tūrǧan kim» dep jan alqymymnan ala berse, ne bolmaq?! Mine, baqyt!
Otbasyŋyzda öner jolyna tüskeni bar ma?
Şalqar Ahtanov
– Otbasymyzda da önerge jaqyn jandar barşylyq. Inim Ahat Baibo-synov şertpe küidi öte jaqsy şertedi. Jezqazǧandaǧy «Ūlytau» an-samblinde biraz jyldar Jaqsygeldi Seiilovpen birge qyzmet etti. Tättim-bet atyndaǧy respublikalyq konkurstyŋ bas jüldesin jeŋip aldy. Jūbaiy – Roza da änşi. Qyzy Aişa Baibosynova sahnadan jii körinip jür. Ūlym Mūhtar – suretşi. Tabiǧat körinisterin qaǧazǧa erekşe tü-siredi.
Dästürli ändi öŋirlik erekşelikterge bailanysty birneşe mektepke bölip jatady. Olardyŋ aiyrmaşylyqtary qandai?
Arman, oqyrman
– Men halyqtyq ändi öŋir-öŋirge bölip qarauǧa qarsymyn. «Arqanyŋ änşisi», «Syrdyŋ änşisi» dep jatady. Men – bar qazaqtyŋ änşisimin. Basqany qoiyp, endi önerdi jikteuge kiristik. Köp jerlerdi araladym, soŋymnan erip, maǧan eliktegen şäkirtterim boldy. Qai jerde äniŋdi dūrys salsaŋ, halyq sonyŋ baǧasyn özi beredi. Kezinde än şertpe, tökpede dep jikteldi. Şertip tartatyn mynau Oŋtüstik Qazaqstan, Arqa, Tarbaǧatai, Ile, Saryarqa öŋirleri bolsa, tökpege Qyzylordanyŋ jartysy, Maŋǧystau, Oral, Aqtöbe. Tipti, Atyrau men Maŋǧystau arasynda oinaǧan sazynda, qaǧysynda özgeşelik bar. Maŋǧystauda kö-binese küi tektes, josyltyp, bülkildetip otyrady. Sonda baryp tyŋdarman: «Äi, mynau Jetisu saryny ǧoi, mynau Arqanyki, al mynau Maŋǧystaudyŋ qaǧysy» dep qaǧysynan tanyǧan eken. Mūnyŋ bärin bir-birinen erekşelep tūrǧany – tek dombyranyŋ qaǧysy ǧana. Äuen sol küiinde saqtalǧan. Mektep degen bir ǧana adamǧa beriledi. Mäselen, Ǧarifolla Qūrmanǧalievtiŋ mektebi. Öitkeni, Ǧarekeŋ erekşe dausymen ändi äueletti, oǧan bäri eliktedi, soŋynan şäkirt erdi. Mine, sondyqtan «Ǧarifolla Qūrmanǧalievtiŋ mektebi» dep atalady. Sol siiaqty Aqannyŋ, Birjannyŋ, Jänibektiŋ mektepteri dep kete beredi.
Dästürli ännen ötkiziletin konkurstarǧa köŋiliŋiz tola ma?
Aqnūr Şekerbek, student
– Köp närse baiqaulardyŋ ūiymdastyryluyna bailanysty. Oryndauşylary da osal bolmauy kerek. Köbisi tört-bes änin oryndaumen şekteledi. Mäselen, Baluan Şolaqtyŋ konkursyna barsa, onyŋ änderin, ömirin bilui kerek. Estaidyŋ konkursyna kelse, Estaidyŋ stilin, jeke qabiletin, şyǧarmaşylyǧyn tolyq bilgeni jaqsy. Mūhittyŋ änderin jattap qana konkursqa qatysa saluǧa bolmaidy. Mūnyŋ syrtynda türli būrmalaular da bolyp jatady. Bizdiŋ maqsatymyz jastardyŋ közqarasymen, solardyŋ talantymen önerdi nasihattau. Eŋ bastysy – än äueniniŋ saqtaluy. Osy maqsatta qandai is-şara ötse de, onyŋ basty mūraty ūlttyq önerdi nasihattaumen ūştasyp jatqany jaqsy.
Ūlystyŋ Ūly küni Nauryzdy qalai qarsy alasyz?
Saia Qasymbek, oqyrman
– Bizdiŋ otbasymyzda qalyptasqan dästür bar. Bala-şaǧamyzben jinalyp, qazaqy dämderden tūratyn ülken dastarhan jaiylady. Qonaq-tarymyzdy kütemiz. Jalpy, otbasymyzda bylaiǧy künde de ūlttyq salt-dästürimizdi ūstanyp otyratyndardyŋ qatarynanbyz.
Jazyp alǧan Güljan RAHMAN