Äsılı, keibır blogerler Astana arhitekturasyndaǧy keibır elementterden masondyq, semittık sipattar taptyq dep sensasiia jasaǧysy keledı. Bıraq, bızdıŋ oiymyzşa, Astana arhitekturasynda qazaqylyqtyŋ iısı aŋqyp, türkılerdıŋ tanymy jazbai tanylady. Sondyqtan, Astana rämızımız säuletpen ädıptelgen ädemı qala ekenıne şübä keltırmeiık.
SPORTŞYLARǦA ÄNŪRANDY BILU MINDETTELDI
Juyrda Parlament Mäjılısınde «Dene şynyqtyru jäne sport turaly» zaŋ jobasy bırınşı oqylymnan keiın maqūldaudan öttı. Qūjatqa otandyq sportşylarǧa Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık Änūranyn bıluge mındetteitın bap ta engızılgen.
Esterıŋızde bolsa, osydan ekı jyldai būryn Kuveitte sporttyq atudan «Şeih kubogy» halyqaralyq dodasyötken bolatyn. Onda sportşyqyzymyz Mariia Dmitrienkoqūralaidy közge atar mergendıgın körsetıp, bas jüldenı jeŋıp alǧan edı. «Bärekeldı!» destık. Bıraq, marapattau räsımı kelgende – Maşamyz tūǧyrdyŋ joǧary satysyna köterılıp, änūranymyzdyŋ ornynaqaidaǧy joqäuen (aǧylşyn saiqymazaǧy Saşa Baron Koen tüsırgen «Borat» filmındegı parodiia) qosylǧanda kırerge tesık tappaiqalǧandai küi keştık. Al, sportşymyzqolyn jüregınıŋ tūsynaqoiyp, mız baqpastan tūr. Ärine, odan keiın şuladyq. QR Syrtqy ıster ministrlıgı de Kuveitke narazylyq notasyn joldady. Jarystyūiymdastyru komitetınıŋ direktory Obaidäl-Osaimi de aqtalyp baqty. Artynşa, änūrandy şatastyrypqoiǧan didjeidıŋ jūmystanquylatynyn jetkızdı.
Onyŋ aldynda Parijde auyr atletikadanÄlem chempionatyöttı. Onda zıltemırşımız Zulfiia Chinşanlo 53 kelıge deiın salmaqta elımızdıŋ mereiın asyryp, chempion atandy. Ol da tūǧyrǧa köterılgende keleŋsız jait oryn aldy. Ūiymdastyruşylar eskıänūranymyzdyqoiyp jıberdı. Osydan keiın mūndai soraqy jaǧdailarqaitalanbasüşın tiıstı şaralardyqolǧa alu kerek boldy. Obaly ne kerek, atalǧan sala basşylyǧy sol şaralardyqoldandy da. Mäselen, biylǧy Sochidegıqysqy Olimpiada aldynda oǧanQazaqstan atynanqatysqan sportşylaränūrandy jattap aluy tiıs boldy. Elımızge bır altyn da būiyrmaǧandyqtan onyŋ nätijesın köre almadyq. Alaida, Olimpiada aldynda Sport jäne dene şynyqtyru ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy Tastanbek Esentaevär sportşyǧaänūran aitqyzylǧanyn, ol taspaǧa jazyp alynǧanyn aitqan edı.
Ärine, änūrandy sportşylarǧana emes, özınQazaqstan azamaty esepteitınär adam jatqa bıluı tiıs. Desek te, jaŋa zaŋ jobasy jönınde Parlament Mäjılısınıŋ bırqatar deputattarynan bılgen edık.
Aldan SMAIYL, Parlament Mäjılısınıŋ deputaty:
– Halyqaralyq, älemdık oiyndarda sportşylarymyz jeŋıske jetkende Qazaqstannyŋ Änūrany mındettı türde aitylady. Onyŋ dūrys aityluyn naqtylai tüstık. Endı zaŋnyŋ oryndaluyn bapkerler, qūrama komandanyŋ basşylary, Sport jäne dene şynyqtyru agenttıgınıŋ basqaru tūtqalary qadaǧalap, Änūrannyŋ dūrys oryndaluyna jauap beretın bolady.
Orazkül ASANǦAZY, Parlament Mäjılısınıŋ deputaty:
– Prezidentımız şetelderge ıssaparmen barǧanda jäne sportşylarymyz jeŋıske jetkende ǧana Memlekettık Tuymyz köterılıp, Änūranymyz oryndalady. Tu köterılgende, adam ruhy bırge köterıledı. Sportşy jeŋıske jetuı üşın sonşalyq janyn salǧanda onyŋ kökıregınde, jüregınıŋ törınde jelbırep kök tuymyz tūru kerek siiaqty.
Eşkımge jasyryn emes, älemdık jarystarda Qazaqstan Änūranynyŋ ornyna basqa äuen qoiylǧan jaǧdailar boldy. Sol kezde jarysty ūiymdastyruşylardyŋ «Qazaqstan sportşylaryna bärıbır, olar Änūrandy bılmeidı» degen oilary, jeŋımpazdarymyzdyŋ sony däleldegendei bolyp jatqany menıŋ jüregıme qatty batady. Sondyqtan arnaiy zaŋ qabyldaǧanda bır bapty engızdık.
Jalpy, kez kelgen memlekettıŋ azamaty jasyna, ūltyna, jynysyna da bölınbei, eŋ bırınşıden Änūranyn jattap ösuı kerek qoi.
Amanǧali QALJANOV
QARŞADAIYNAN QASTERLEP ELIN, JŪRTYN
Psihologtar balany damytudyŋ negızgı kezeŋı – balabaqşadaǧy uaqyt dep sanaidy. Ūlttyq tälım-tärbiege berık japondar perzentterınıŋ boiyna elın süiudı, salt-dästürı men ädet-ǧūrpyn qūrmetteu qasietterın däl osy kışkentai kezınen sıŋıre bastaidy eken. Balaqailardyŋ boiyna patriottyq ruhty sıŋıru jaǧynan bızdıŋ qazaq balabaqşalary da qalys qalmaidy. Astana qalasyndaǧy №18 «Aiajan» balabaqşasynda ötken «Rämızderım – maqtanyşym» atty tärbie saǧatynda būǧan taǧy bır ret köz jetkızıp qaittyq.
Tärbie saǧatynyŋ maqsaty – balalardyŋ Otany – Qazaqstan turaly, onyŋ memlekettık rämızderı jönındegı tanym-tüsınıgın keŋeitıp, olardy adamgerşılıkke, otansüigıştıkke baulu eken. Sabaqty balabaqşanyŋ ädıskerı Altynai Atibaeva jürgızıp otyrdy.
Sabaqty aşqan ädısker: «Balalar, bügıngı «Rämızderım – maqtanyşym» atty tärbie saǧatyn bastaimyz!» deuı mūŋ eken, balalar kışkentai qoldaryn jürek tūsyna japa-tarmaǧai apara bastady. Äbden qalyptasyp qalsa kerek. Syrtqy közge sondai jarasymdy. Oŋ qolyn keudesıne aparu arqyly elıne degen süiıspenşılık sezımın aŋǧartqan büldırşınder hormen Änūrandy bastan-aiaq aityp şyqty. Odan keiın Daiana atty balaqai «gimn» degen sözdıŋ qandai maǧyna beretının tüsındırdı. Grektıŋ «gimn» sözı «ūran salu» degen maǧynany bıldıredı. Būryn Qazaq elınde qol jinaǧanda, at şaptyryp, ūran salǧan, habar bergen. Ūrandaǧan sözder jauyngerlerge ruh syilaǧan, erlıkpen küresuge şaqyrǧan» deidı ol taqyldap. «İä, dūrys aitasyŋ, Diana. Şynymen de Änūranda adamǧa ülken ruh beretın qasiet bar. Al Änūrannyŋ änı men sözın jazǧan kımder ekenın bılesızder me?» degen apailarynyŋ sūraǧyna balalardyŋ bärı bırdei: «Änūrannyŋ änın – Şämşı Qaldaiaqov, sözın Jūmeken Näjımedenov jäne Nūrsūltan Nazarbaev jazǧan» dep ün qatty.
Būdan keiın balalarǧa Memlekettık rämızderımız – Eltaŋba menTudyŋ qadır-qasietı men sipattamasy jönınde maǧlūmat berıldı. Qazaqtyŋ kök tuyn qoldarynda jelbıretken büldırşınder köŋıldı bi bilep, patriottyq taqyryptaǧy öleŋder oqydy. Eltaŋba men Tuda ne beinelengenın jarysa aitqan balalar memlekettık rämızderdı eldıgımızdıŋ nyşany retınde tüsınetının anyq aŋǧartty. «Eltaŋba, Tu jäne Änūran – Qazaq elın täuelsız memleket retınde tanytatyn belgı. Bız rämızderdı qūrmetteuge tiıspız jäne Otanǧa qyzmet etuge äzırmız» deidı balaqailar.
Mıne, erkın eldıŋ ūlandary «elım», «jerım» dep erjetıp keledı. Olardyŋ boiyna ūlttyq müdde tūrǧysynan oilaudy sıŋıre berse, erteŋ-aq täuelsız Qazaqstannyŋ naǧyz bet-beinesın jasaityn azamattar bolyp şyǧatynyna şübä joq.
Qymbat NŪRǦALİ
QYRAN, KÜN HÄM ŞAŊYRAQ
Qalanyŋ arhitekturalyq ansamblderıne bylaiǧy uaqytta zeiın qoiyp qarai bermeimız. Bıraq älemdegı aty mäşhür säuletşılerdıŋ intellektualdyq eŋbek jemısınıŋ aspan astyndaǧy jiyntyq körmesındei bolǧan elorda ǧimarattarynda konsepsiialyq tūrǧydan alǧanda rämızderımızdegı barşamyzǧa belgılı beinelerdıŋ sūlbasy körınıp jatatynyn baiqaimyz.
Ūşqan qūstai körkeigen
Mysaly, aŋyz äŋgımelerdıŋ arqauymen säuletı ädemı örılgen jerlerdıŋ bırı – suly-nuly jelekjol. «Han Şatyrdan» jaiau-jalpylap tıke tartqan jürgınşı «Qazmūnaigaz» ǧimaraty ornalasqan jerden jūmyrtqany jaryp şyǧyp jatqan qyran qūstyŋ, bälki älgı aŋyzdardaǧy Bäiterek basyna ūia salǧan Samūryqtyŋ ülpegın közı şalady. Säl ılgerı jürseŋız, sol ülpektıŋ qaraqanattanǧan türın elestetetın şaǧyn müsınşılerge jolyǧasyz. Alda-jalda «Bäiterek» monumentıne bara qalsaŋyz, bır ättegen-aiy, jattap alǧan sözderın qaitalai beretın seruenbasylar osy bır säulet nysanynyŋ aŋyzdardaǧy tüp tarihyn taratyp aita bermeidı. Al, belgılı etimolog, mifolog ǧalym Serıkbol Qondybaiǧa aitqyzsaŋyz, ol:
«Bäiterek – ädepkı ömır. Anaǧūrlym jiı kezdesetın, köpşılık ertegılerde naqtyly jeke kezdesetın siujet mynadai: Keiıpker jerasty älemıne tap bolady jäne ūzaq sapar şekkennen keiın jylandy nemese üşbasty aidahardy öltırıp, Alyp Qaraqūstyŋ (Samūryq) \\ balapandaryna kömektesetın jerde ülken aǧaşqa kezdesedı. Samūryq rizaşylyǧy retınde batyrdy jer betıne şyǧarady. Aǧaş – älemdık aǧaş, al qūs pen jylan – qarsy bettegı – joǧarǧy nemese tömengı älemderdıŋ ökılderı. Olardaǧy mäŋgılık qarama-qarsylyqqa ortalyq älemnıŋ ökılın – adamdy, ertegı keiıpkerın qosady» dei kelıp «Qobylandy» eposynda, Altai eposynda altyn japyraqty aǧaş, kümıs japyraqty aǧaş degen sipattarmen Bäiterek turaly baiandalatynyn jetkızedı.
Eger Samūryqty täuelsızdıgımızdıŋ bastauynda taŋdalyp alynǧan, Şäken Niiazbekov beinelegen Memlekettık Tuymyzdaǧy qyran qūstyŋ protonimı dep ūqsaq, suly-nuly jelekjoldyŋ Aqordaǧa maŋdai tırer tūsyndaǧy memlekettık bas ǧimarattar sūlbasynan ūlan-ǧaiyr dalamyzda qanatyn jaia qalyqtaǧan qyran qūsty jazbai tanimyz. İä, däl solai, ūşaqtyŋ iliuminatorynan nemese «Google Map» jerserık kartasynan mūqiiat qarasaŋyzdar, ūzyndyǧy şamamen bır şaqyrymǧa sozylyp jatqan Ministrlıkter üiı – qyran qūstyŋ qanaty, Parlament jäne Ükımet üiı keudesı, al odan tömenırek ornalasqan sary jalqyn, konus tärızdı ǧimarattar – topşysy, al Aqorda – qyran qūstyŋ basy ıspettes äser qaldyrady.
Osynau säulet ansamblınıŋ avtory – aǧaiyndy Baiǧūtty, Arapbai Tortaevtar 2000 jyldary memlekettıŋ bilık organdary ornalasatyn ǧimaratqa baiqau jariialanǧanda, qazaqtyŋ aŋyz-äŋgımesıne, mifologiiasyna qanyqtyǧynyŋ arqasynda, bılgen-tüigenderın säulet jobasymen şeber şendestırıp, jiyrma elden kelıp tüsken joba arasynan üzdık tanylǧan bolatyn. Qazaq säulet önerınıŋ korifeiı Qaldybek Montaqaevtyŋ şäkırtterı, Astanany saluǧa qatysqan şveisariialyq «Mabiteks» kompaniiasynyŋ jobalauşysy retınde kındıkqalamyzdyŋ ajaryna üles qosqan. Qazaqta «ūşqan qūstai körkeigen» degen keremet teŋeu bar. Sol sekıldı jyl ötken saiyn türlengen Astanamyzdyŋ eŋ sūlu jerı osyndai mifologiiamen selbesıp jatyr.
Eltaŋba, «EXPO», el mūraty…
Al, ǧalamtordaǧy «You tube» veb-servisınen «AstanaEXPO-2017» qalaşyǧynyŋ baiqauyna tüsken jobalardy saralai otyryp, bas jüldege laiyq dep tanylǧan amerikalyq «Adrian Smith + Gordon Gill Architecture» eskiz ideiasyna taǧy sol rämız ruhy arqau bolǧanyn közımızben kördık. Döŋgelek pışımdegı qalaşyqtyŋ sūlbasy – Eltaŋbamyzdan alynǧan. Ortasyndaǧy Qazaqstan pavilony ornalasatyn şar pışındes alyp ǧimarat – şamamen Eltaŋba ortasyndaǧy şaŋyraqtyŋ orny. Tügeldei kün quatyn kädege jaratatyn materialmen qaptalatyn atalmyş ǧimaratqa kün säulesı qazaqtyŋ kiız üiındei aspannan tıp-tıke tüsıp tūratyn bolady.
Bır qyzyǧy, qalaşyqqa kıreberıs portalyndaǧy avtotūraq ta qanatyn qomdaǧan qyran qūsqa ūqsatyp salynady eken.
Äsılı, keibır blogerler Astana arhitekturasyndaǧy keibır elementterden masondyq, semittık sipattar taptyq dep sensasiia jasaǧysy keledı. Bıraq, bızdıŋ oiymyzşa, Astana arhitekturasynda qazaqylyqtyŋ iısı aŋqyp, türkılerdıŋ tanymy jazbai tanylady. Sondyqtan, Astana rämızımız säuletpen ädıptelgen ädemı qala ekenıne şübä keltırmeiık.
Edıl BÖKEEV
ÄR ELDIŊ TUY BASQA…
Tu – barlyq memlekettıŋ märtebesı, aibyny, abyroiy. Tasqa qaşalǧan suretter arqyly tarihqa köz jügırtsek, qolyndaǧy tuyn tık kötere atqa qonǧan ata-babalarymyzdyŋ da beinesın köremız. Soǧan qarap, bügın bız qasterlegen bairaqtyŋ baǧzy zamandarda da qasiettı sanalǧanyn erıksız moiyndauǧa tura keledı. Öitkenı, Tu äuel basta-aq memlekettılıktıŋ, eldıktıŋ nyşany bolyp qalyptasqan.
Keibır tarihşylar eŋ alǧaşqy tular Qytai men Ündıstanda paida bolyp, keiınnen bükıl älemge tarady deidı. Öte erte paida bolǧandyǧy sonşa, tıptı olardyŋ qandai sipatta bolǧanyn eşkım aita almaidy. Bıraq, qazır qoldanysta jürgen bairaqtardyŋ eŋ ejelgısı retınde Daniianyŋ memlekettık rämızı – jalauy Dannebrog degen boljam bar. Keibır tarihşylarǧa sensek, ol XIII ǧasyrda paida bolǧan. Soŋǧy uaqytta «eŋ ejelgı» degen atqa Australiia elınıŋ jalauy da talas jürgızude. Bıraq alǧaşqysy 1219 jyly, al ekınşısı 1230 jyly paida boldy deidı tarihşylar.
Bügıngı uaqytta älemnıŋ är täuelsız elı özderınıŋ memlekettık rämızderın, iaǧni tuyn, eltaŋbasyn jäne änūranyn qabyldap qoiǧan. Bairaqtardan körınıs tapqan bır-bırıne ūqsamaityn türlı-tüstı beinelerdıŋ öz qūpiialary bar. Mysaly, Qazaqstan Respublikasynyŋ kök tüstı Tuynda altynmen ädıptelgen kün, qyran jäne oiu bar. Memlekettık tudaǧy kögildir tüs Qazaqstan halqynyŋ jaŋa memlekettilikke ūmtylǧan niet-tileginiŋ aşyq aspandai tazalyǧyn ärı asqaqtyǧyn körsetedi. Nūryn tökken altyn kün tynyştyq pen bailyqty beineleidı. Asylynda, kün – qozǧalys, damu, ösip-örkendeudiŋ jäne ömirdiŋ belgisi. Kün – uaqyt, zamana beinesi. Al qanatyn kere jaiǧan qyran qūs bar jaqsylyqtyŋ bastauyndai bilik pen aibyndylyq beinesi. Ūlan-baitaq keŋistikte qalyqtaǧan qyran eldıŋ erkindik süigiş asqaq ruhyn, qazaq halqynyŋ jan-düniesiniŋ keŋdigin paş etedi. Tudyŋ şetındegı oiu – qazaqqa ǧana tän ūlttyq mädeniettıŋ, dästürdıŋ, tarihtyŋ belgısı.
Al AQŞ-tyŋ memlekettık tuynda jetı qyzyl, alty aq jolaq jäne bır şetındegı kök tüstı tıkbūryşta 51 jūldyz ornalasqan. Alty aq jäne jetı qyzyl jolaq Amerika qūrlyǧyna täuelsız memlekettı qūrǧan 13 britaniialyq koloniiany körsetse, kök tüs – odaqtyŋ belgısı. Al onyŋ ışındegı jūldyzdar eldegı ştattardyŋ sanyn körsetedı. Uaqyt ötken saiyn jalaudaǧy jūldyzdardyŋ sany özgerıp otyrǧan.
Reseidıŋ qazırgı qoldanystaǧy kök-aq-qyzyl jolaqty tuy 1994 jylǧy tamyzdyŋ 22-sınde memlekettık nyşanǧa ainaldy. Ol turaly Jarlyqqa sol kezdegı Resei Prezidentı Boris Elsin qol qoiǧan. Tarihqa köz salsaq, alǧaş ret būl tüsterdı Petr patşa paidalanǧan eken. Ol kezde alys qaşyqtyqtan anyq körınetındıkten ǧana belgı retınde paidalanylǧan. Keiınnen Bırınşı Petr ony Äskeri flot jalauy retınde bekıtken. Sodan keiın aq-kök-qyzyl jolaqty tu Resei sauda flotynyŋ tuy retınde bekıtılıp, sonymen bır mezgılde ol Resei memleketınıŋ nyşanyna ainaldy.
1992 jyldyŋ 2 nauryzy – BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ ǧimaraty janynda Äzerbaijan, Armeniia, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Moldova, Täjıkstan, Türkımenstan jäne Özbekstan elderınıŋ tulary bır uaqytta jelbıregen sät. Mūndai oqiǧa ūiym tarihynda būryn-soŋdy bolmaǧan edı. Beiresmi erejege säikes, BŪŪ-ǧa jaŋa memleket qabyldanar bolsa, jaŋa qabyldanǧan müşe memlekettıŋ qūrmetıne ǧimarat aldyndaǧy tutūǧyrlardyŋ bırı bosatylyp, sol eldıŋ jalauy ılınedı. Bıraq kelesı künı sol bairaq latyn älıpbiınıŋ ornalasu tärtıbıne bailanysty öz ornyna qoiylady. Al bızdıŋ tuymyz BŪŪ aldyna alǧaş ret ılıner kezde bırden segız tutūǧyrdy bosatuǧa tura keldı. BŪŪ-nyŋ sol kezdegı Bas hatşysy Butros Gali bairaqtardy köteruge būiryq bergen kezde Moldova elınıŋ tuy bırınşı bolyp jelbıredı. Sebebı, Moldova jaŋadan qabyldanǧan memleketter ışındegı saltanatty räsımge öz prezidentın jıbergen jalǧyz respublika bolyp şyqty. Qalǧandary därejesı tömen ökılderın jıberumen şektelgen edı. Tıptı, saltanatty şaraǧa Täjıkstannan eşkım qatyspaǧan. BŪŪ-nyŋ baiyrǧy müşelerı būǧan taŋ qalysyp, osyndai jaǧdaiǧa būryn-soŋdy kezıkpegenın aitty.
Sondai-aq, 1991 jyldyŋ 24 jeltoqsanynda BŪŪ ştab-päterınıŋ aldynda ılıngen Keŋes Odaǧynyŋ memlekettık tuy mäŋgıge tüsırıldı. Al endı keibır memleketterdıŋ bairaqtaryna tän qyzyqty derekterge köz salyŋyz. Mysaly, Aziia qūrlyǧynda ornalasqan Filippin elınıŋ tuy tüsın auystyryp tūruymen basqalardan erekşelenedı. Bıraq mūndai jaǧdaidy atalǧan elde soǧys jürıp jatsa ǧana köruge bolady. Eger Filippin tuyndaǧy qyzyl tüstıŋ joǧaryda, al kök tüstıŋ tömende tūrǧanyn baiqasaŋyz, ol eldı soǧys örtı şarpyp jatyr dei berıŋız…
Reseide Cheliabinsk oblysy bar ekenın bärımız bılemız. Sol aimaqtyŋ resmi tuynda tört tülıktıŋ bırı – tüie beinelengen. Bıraq tabiǧi jaratylys boiynşa sol maŋda tüie january mülde kezdespeidı, sondai-aq tüie şaruaşylyǧy da qolǧa alynbaǧan. Al januar beinesınıŋ tuda körınıs tapqan sebebı mynau: qalanyŋ qalyptasuyna yqpal etken negızgı kırıs keruen joly arqyly kelıp tūrǧan-mys. Sondyqtan jergılıktı tūrǧyndar tüienı qadır tūtqan.
Afrika qūrlyǧynda ornalasqan Mozambik degen eldı de bılemız. Olardyŋ memlekettık tuynda äigılı «Kalaşnikov» avtomaty beinelengen. Tıptı sol qarudyŋ suretı atalǧan eldıŋ eltaŋbasynan da oiyp tūryp oryn alǧan. Sonymen qatar, Zimbabve men Şyǧys Timordyŋ eltaŋbalarynda da avtomat beinelengen. Onyŋ sebebı, osy elderdıŋ baiyrǧy tūrǧyndary bilık basyna töŋkerıs arqyly kelgendıkten, qarudy qūtqaruşyǧa balaidy.
Oŋtüstık Amerikadaǧy Paragvaidyŋ tuynda da özderıne tän erekşelık bar. Bairaqtarynyŋ ekı betınde ekı türlı suret beinelengen: bır jaǧynda eldıŋ eltaŋbasy, al, ekınşı jaǧynda qazynalyqtyŋ taŋbasy bar.
HIH ǧasyrdan berı qoldanylyp kele jatqan Nepal memleketınıŋ jalauy – airyqşa sipatqa ie jalaulardyŋ bırı. Öitkenı, nepaldyqtardyŋ memlekettık tuy basqalardykındei tıkbūryşty emes. Tıptı, bairaq ekı bölek matadan qūrastyrylyp jasalǧan: bır betı memlekettıŋ ūlttyq gülı sanalatyn tau rauşanynyŋ tüsınde bolsa, qyzyl tüstı ekınşı betı – soǧystaǧy jeŋıstıŋ, beibıtşılıktıŋ belgısı.
Nūrislam QŪSPANǦALİ
ASQAQTAI BER, ASPAN TÜSTI ARDAǦYM!
Älemde arnauly alaŋǧa tūǧyrlap, basty bairaǧyn ornatqan elder köptep sanalady. Braziliia men Malaiziianyŋ memlekettık tuy ılıngen flagştoktyŋ ūzyndyǧy 100 metr eken. İordaniia korolı II Abdolla da Taiau Şyǧystaǧy eŋ biık tudy ornatqan. Onyŋ biıktıgı 127 metrdei eken. Türkımenderdıŋ tuynyŋ biıktıgı - 133 metr. Al, Soltüstık Koreianyŋ flagştogynyŋ biıktıgı 160 metrge jetedı.
Bızdıŋ eldıŋ alyp Tuy Astananyŋ törınde jelbırep tūr. Etegın gül kömkergen biık töbenıŋ basynda, süiır ūşymen köktı türtken köşqūlaş tudyŋ jerge qaǧylǧan qadasy myqty ırgetasqa bekıtılgen. Alystan köz tartqan, elımızdıŋ asqaq ruhyn aspan tüstes alyp Tu – elımızdıŋ eŋ ardaqty da qasiettı rämızderınıŋ bırı. Jerden 111 metr biıkte jelbıregen kök kermenıŋ ortasyna tüsken altyn şūǧylasy Kün şuaǧymen säulelenıp, alyp qyran aspanda qalyqtap jürgendei äser qaldyrady. Osy keremet körınıstı tamaşalauşylardyŋ qarasy bır tolastaǧan emes. Mūnda kelgender memleketımızdıŋ quat-küşın, biık maqsattary men jasampazdyqpen jarqyn bolaşaqqa ūmtylysyn sezınedı.
Memlekettık Tuymyzdyŋ märtebesıne, arnauly tehnikalyq erekşelıgıne sai Qazaqstan Respublikasynyŋ rämızderı turaly zaŋda ony qoldanu tärtıbı belgılengen. Iаǧni, aşyq, jelsız künderı alyp bairaq tūǧyrynan täulık boiynda tüsırılmeidı. Tünde jan-jaǧynan jalaudyŋ körkın aşatyn jaryq qoiylady. Al, qarly-jauyndy, dauyldy künderı jalaudy jinap qoiuǧa rūqsat etıledı.
Tu ılıngen flagştoktyŋ ışınde arnauly basqaru tetıgı ornatylǧan. Joǧary, tömenge qarai ainaldyratyn tetık arqyly ony özdıgınen köterıp, tüsıruge bolady. Sondai-aq, mehanizmdı kütıp-baptap, qalpynda ūstap tūratyn mamandarmen bırge üş operator täulık boiy kezektesıp jūmys ısteidı. Olar aua-raiynyŋ kürt özgeruıne qarai amal qylady.
Tehnikalyq maman Qairat Maratūly: «Memlekettıŋ basty jalauynyŋ kölemı – 450 şarşy metr. Enı men ūzyndyǧynyŋ araqatynasy – 15/30m, salmaǧy şamamen toqsan kelıdei bolady. Mındetımız – elımızdıŋ eŋ ülken tuynyŋ elorda kögınde jelbıreuın qamtamasyz etu, bız būǧan ülken jauapkerşılıkpen qaraimyz. Saryarqanyŋ aua raiy kürt qūbylyp, jauyndy-şaşyndy, qarly-borandy sätterınıŋ jiı boluy sebeptı mata tez tozyp, şetı jyrtylyp jatady. Sondyqtan jiı auystyruǧa tura keledı. Jeldıŋ ekpını jüz metr biıkte bırneşe esege artyp ketedı. Mūndai künderı tudy jinap qoiamyz, – deidı.
Nūrjan Şulanov – biıkterdı baǧyndyratyn maman, iaǧni, tūrmystyq alpinizmdı meŋgergen jan retınde onyŋ da kök bairaǧymyzdy kütıp-baptap ūstauǧa tıkelei qatysy bar eken. Jeldı künderı tu temır arqandarǧa oratylyp qalatyn kezderde qūral-jabdyqtaryn qamdap, asqarpaz flagştokqa köterıledı. Tıptı, ony ärlep-boiau, jöndeu jūmystaryn da Nūrjan atqarady eken.
– Bırde ertemen bır aqsaqal baspaldaqpen aqyryn köterılıp, jalaudyŋ ırgesınde säl kıdırdı, – deidı Qairat. Bızdıŋ qarbalas tırlıgımızdı syrttai baqylap, sälden soŋ janymyzǧa jaqyndady. Pavlodardan qonaqqa kelgen ata eŋbegımızge rahmet aitty. Kögımızde aspanmen astasa kök tudyŋ jelbıregenı – ärqaisymyzdyŋ yntymaǧy artqan berekelı ömırımızdıŋ, qalypty tırlıgımızdıŋ baiany, jaqsy ısterımızdıŋ jarşysy ekenın aitty.
Aqsaqaldyŋ sözı bärımızdı qanattandyrdy. Rasynda, bızdıŋ qyzmetımız erekşe. Aspankök tuymyz asqaqtap, altyn şaşaǧy jelmen taralyp, oiu-örnegı myŋ qūbyla közdıŋ jauyn alyp, Kün astynda samǧaǧan qyran qanattary keŋ jazylyp, meiırlı şuaǧy eselenıp, salqar säulesı jerge tüsken kezde bızdıŋ de keudemızdı maqtanyş kerneidı, – deidı Marat.
Aigül UAISOVA
