Ruslan MAMYTOV: Änımdı qūrmettegenı – elımdı qūrmettegenı

Daryndy änşı, kompozitor Ruslan Mamytovtyŋ şyǧarmaşylyǧynda ūlttyŋ ruhyn köterıp, abyroiyn asyratyn tuyndylar bırşama kezdesedı. Jas sazgerdıŋ jüregın jaryp şyqqan «Jasa, qazaǧym!», «Menıŋ, qazaǧym!», «Bız – qazaqpyz!» syndy änderı estı tyŋdarmandy erıksız özıne tartyp äketedı. Mamytovtyŋ änderın tyŋdaǧanda, qazaqtyŋ mamyrajai tırşılıgı köz aldyŋa keledı. Ärine, kompozitordyŋ qorjynynda mahabbat, sezım turaly da änder bar. Alaida, onyŋ negızgı maqsaty – şyǧarmaşylyǧy arqyly ūltty asqaqtatu. Bızben sūhbatynda önerpaz sony aitady. 

– Ruslan, şyǧarma­şy­ly­ǧyŋnyŋ basym bölıgı pat­riottyq änderden tūrady. Kompozitor retınde sondai änderdı köp jazasyŋ. Nelıkten osy baǧytty ūstadyŋ?
– Qazır «süiem-küiem» degen änder köp jazylyp jür. Al men özım Otandy süietın qazaqpyn. Qazaqstan deitın elde düniege kelgenıme, qazaq bolyp tuǧanyma qua­namyn. Sebebı, keremet elımız, dınımız, tılımız bar. Kö­gınde jelbıregen kök tuy, El­taŋ­basy, änūrany bar jeke mem­leketpız. Osynyŋ bärıne süi­sınıp, änderımdı jazamyn. «Jasa, qazaǧym!», «Menıŋ qazaǧym!», Bız – qazaqpyz», şetelderden kelgen qazaqtarǧa arnalǧan «Qandastarym-ai», «Qazaǧymmen maqtanamyn» änderı sol sezımnen tudy.
Qariialardyŋ batasyn alyp, auylda östık. Är qazaqqa tän eldı-jerdı süiu, auyldy saǧynu boiymda bar qasietter. Maŋyzdy memlekettık merekelerde jaŋa üilerdı, jaŋa ǧimarattardy, köpırler men joldardy salyp, halyqtyŋ igılıgıne tartu etu dästürı bar. Al menıŋ qolymnan än jazu ǧana keledı. Elıme, jerıme degen mahabbatymdy änmen jetkızemın.
– Şataspasam, «Jasa, qaza­ǧym!» änın el täuelsızdıgınıŋ 20 jyldyǧyna arnadyŋ…
– Däl solai. Al, «Bız – qazaq­pyz» änı Qazaq handyǧynyŋ
550 jyldyǧyna arnalyp jazyldy. Ata-babalarymyz öz zamanynda basynan nebır qily kezeŋderdı ötkerdı. Ūlan-ǧaiyr jerdı ūrpaqtaryna aman saqtap, ädet-ǧūryp, salt-dästürımızdı būl zamanǧa jetkızdı. Son­dyqtan ata-babalarymyzǧa ar­nap qanşa än jazsaq ta artyq etpeidı. Är qazaq balasynyŋ jüregınde ruhpen qatar ata-babaǧa, elge degen qūrmet boluy kerek. Sol sezımdı jas ūrpaqtyŋ boiyna osyndai ändermen sebe alamyz dep oilaimyn.
Jüregımdı jylytqan bır jaǧdaidy aitaiyn: Astanadaǧy bır mektepke bardym. Söitsem, sabaqtardyŋ arasynda üzılıske şyǧarda menıŋ «Jasa, qaza­ǧym!» änı qoŋyrau retınde soǧylady eken. Sony körıp, mektep ūjymyna qatty riza boldym. Sol ändı estıp ösken bala erteŋ otaǧasy nemese otanasy bolǧanda balalyq şaǧyndaǧy änderın öz ūrpaǧyna üiretedı. Jalpy menıŋ änderım ūrpaqtyŋ sanasyna äser etıp jatsa, men üşın baqyttyŋ kökesı sol.

QAZAQTYQ RUH BOLMAǦAN ADAMNAN JAQSY ÖNER ŞYQPAIDY

– Qazaqta patriottyq än­der barşylyq. Şämşı Qal­daiaqovtyŋ änūranymyzǧa ainalǧan «Menıŋ Qazaq­sta­nym» änınen bastap Nūr­ǧisa Tılendiev, Seidolla Bäi­te­rekov, Eskendır Hasan­ǧaliev syndy kompozi­torlardyŋ ruhty tuyndylary bar. Al, özıŋ qandai änderdı tyŋ­dap östıŋ? Sūraqty bas­qaşa qoi­saq, qai kompo­zi­torlardyŋ änderımen tär­bielendıŋ?
– Halyq kompozitorlarmen qatar özıŋız atyn ataǧan tūlǧalardyŋ barlyǧynyŋ än­derın tyŋdap östım. Äsiia Omarova deitın ūstazdyŋ qa­naty­nyŋ astynan şyqqan azamat­pyn. Qazır ol kısı seksennıŋ seŋ­gırıne şyǧyp qaldy. Osy apai­dyŋ şäkırtı bolyp jürıp, köp kom­pozitorlardyŋ änderın jattap östım. Keiınnen ūstazym Toqtar Serıkov Almatyǧa alyp keldı. Ol kısı de qazaqtyŋ iısı aŋqyp tūrǧan azamat. Būl aǧamnan da köp närse üirendım. Bıraq boiynda qazaqtyq ruh bolmaǧan adamnan jaqsy öner şyqpaidy dep oilaimyn. Mäselen, menıŋ mahabbat turaly, ata-ana turaly jazǧan änderım de köp. Alaida halyq menı «Jasa, qazaǧym!», «Menıŋ qazaǧym» änderımmen tanidy. Mahabbat turaly änderdıŋ ǧūmyry ūzaq bola bermeitının özderıŋız de jaqsy bılesızder. Jarq etıp janǧan ot tez sönedı. Al mazdap janǧan ot ūzaq janady. Sol sebepten menıŋ änderım qazaq halqyna bır paidasyn tigızse eken dep jürgen jaiym bar.

DALADA ŞYQQAN ÄN DALADA AITYLUY KEREK

– Al qazırgı zamanda pat­riottyq änder qazır sūra­nysqa qanşalyqty ie, qalai oilaisyŋ?
– Qazaqta qazır qandai şara ötıp jatsa da, «Ruslan, sız­dıŋ änıŋız kerek edı» dep sūrap jatady. Sol sebepten änımdı qūrmettegenı – elımdı qūrmet­tegenı dep oilaimyn.
Jasa, jasa qazaq tılım!
Jasa, jasa ǧajap dınım,
Baiandy bop azat künım,
Baǧyŋ taimasyn! – degen şumaq bar qazaqqa jaqyn dep esepteimın.
– Qazaqtyŋ halyq änderın, halyq kompozitorlardyŋ änderın aitamyn dep aittyŋ. Al, sol änderdı qazırgı köp änşıler siiaqty estradaǧa saluǧa qalai qaraisyŋ?
– Men oǧan qarsymyn. Sebebı, estradaǧa salǧanda qazaq änı öz iesın joǧaltyp alady dep oilaimyn. Dalada şyqqan än dalada şyrqaluy kerek. Dombyramen şyqqan än dombyramen aityluy tiıs. Qazaqtyŋ änı özı siiaqty qoŋyr ünınen aiyrylmauy qajet. Mäselen, halyq änın daŋ-dūŋ, tars-tūrs etıp oryndau özımnıŋ de qolynan keledı. Bıraq, qazaq änın öz bolmysynan ajyratqym kelmeidı.
– Öz qatarlasyŋ Erbolat Qūdaibergenov anabır jyldary sahnaǧa «Men qa­zaq­pyn» dep şyqty. Şynyn aitqanda, onyŋ äuenı qūla­ǧymyzǧa tosyndau kö­rındı. Būl ändı qabyldai alma­­dyq. Būǧan senıŋ közqa­rasyŋ qandai?
– Būl Erbolattyŋ özı şyǧa­ryp alǧan änı ǧoi. Ata-babamyz şyǧarǧan än emes, özınıŋ şyǧaryp alǧan maqamy. Eger Mädidıŋ, Aqan serınıŋ änderın sondai qylyp aitsa, qarsy bolar edım. Al «Men qazaqpyn» änı änşınıŋ öz stilıne sai şyqqan, ol da bır qazaqtyŋ ruhyn kö­teretın tuyndy.

ASTANAǦA ÄN ARNAMASAQ, ÜLKEN SYN BOLAR EDI

– Astana demekşı, elor­damyzǧa arnalǧan änıŋ de bar eken. Būl ännıŋ şyǧu tarihyn da jetkızseŋ.
– İä, Darhan Myŋbai aǧa­myzdyŋ sözıne «Astanada jaryq ai» deitın änım bar. Ol änge bas qalaǧa kelıp, beinebaian da tüsırgenbız. Darhan aǧamyz ıssaparmen Almatyǧa bır kelgende ekeumız kezdestık. Aǧa: «Ruslan, mende osyndai mätın bar edı» dep, öleŋdı özı ūsyndy. Būdan būryn «Arşa» deitın öleŋıne än jazǧanym bar-tyn. «Astanada jaryq ai» deitın öleŋ de özıme qatty ūnady. Sodan än jazyp, beinebaianyn tüsırıp, «Qazaqstan» ūlttyq arnasynyŋ «Bügın jeksenbı» deitın baǧdar­lamasynan tūsaukeserın de ötkızdık.
Jalpy, Astanamyz siiaqty ǧajap qalamyzǧa än arnamasaq, özımızge ülken syn bolar edı.
– Kompozitorlar ūlt tari­hyndaǧy tūlǧalarǧa än arnap jatady. Özıŋ būǧan älı kelgen joqsyŋ ba?
– Asanbai Asqarovqa arnalǧan änım bar. Būl än aǧanyŋ 90 jyl­dyǧy özı tuǧan Merkıde toi­lanǧanda tudy. Onyŋ sözın Er­kebūlan Kenehan jazdy. Sosyn ūstazyma degen qūrmetten «Toqtar aǧa» tuyndysyn şy­ǧardym. Elım dep emırengen, qazaq mädenietıne, qazaq öne­rıne qamqorlyq tanytqan, janaşyr bolǧan tūlǧalarǧa än arnauǧa tiıstımız dep oilaimyn.
– Siuzanna Fahr degen özge ūlttan şyqqan änşımen «Jasa, qazaǧym!» änıne tüsı­rılgen beinebaianyŋdy kördık. Būl ideia qalai tuyndady?
– Beinebaian tüsıreiık dep Siuzannanyŋ äkesı ūsynys bıldırdı. Būl kısıler özı qazaqtyŋ änın keibır qazaqtan artyq
jaqsy köredı. Būl ūsynysty menı emes, qazaqtyŋ änın qūrmet­tegenı dep ūǧyp, qabyldadym. Osy ändı negızı köbısı duetpen oryndaǧysy keledı. Alaida, ūstazym Toqtar Serıkovpen bırge oryndaimyn dep şeştım.
– Sūhbatyŋa rahmet! Şy­ǧarmaşylyq tabystaryŋ köp bolsyn! Jaqsy, ruhty änderıŋmen halqyŋdy tamsanta ber!

Sūhbattasqan:
Amanǧali QALJANOV