Prezident Qasym-Jomart Toqaev jeksenbı künı İran İslam Respublikasynyŋ Prezidentı İbrahim Ramsidıŋ şaqyruymen osy elge resmi saparmen barady. Tegeranda joǧary deŋgeide ekıjaqty kezdesuler ötkızu jäne bırqatar ükımetaralyq qūjatqa qol qoiu josparlanǧan. Osyǧan orai bız bügın Kaspii jaǧalauynda qatar jatqan ejelgı körşı el turaly äŋgımelemekpız.
İran – Kaspii jaǧalauynda qatar jaiǧasqan Resei, Qazaqstan, Äzerbaijan men Türkımenstan siiaqty elderden artyqşylyǧy Ündı mūhityna tıkelei şyǧu mümkındıgı bar jalǧyz memleket. İran Parsy jäne Oman şyǧanaqtaryndaǧy eŋ ūzyn ärı ūtymdy jaǧalauda jaiǧasqan. Sonymen qatar arab älemıne jetkızetın jalǧyz qūrlyq joly bar. İran Ortalyq Aziia arqyly Qytai men Qiyr Şyǧysqa şyǧa alady. Toǧyz joldyŋ torabynda ornalasqan İrannyŋ artyqşylyǧyna bailanysty Kaspii aimaǧynyŋ memleketterıne İrannyŋ kommunikasiialyq äleuetı – özderınıŋ kölıktık jobalaryn äzırleu men jüzege asyruda taptyrmaityn körşı. Sodan da bolar, ötken mamyrdyŋ ortasynda elımızdıŋ bırqatar resmi ökılderı osy elde bolyp, kölık-logistika salasynda jäne sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyqty keŋeitu jäne ekı el arasyndaǧy tranzittık äleuettı jandandyru mäselelerı boiynşa kelıssözder jürgızdı. Odan bölek, elımızde irandyq investorlardyŋ qatysuymen maily daqyldardy qaita öŋdeu, kombaindardy qūrastyru jäne özge de jobalar tabysty ıske asyryluda.
85 millionnan astam halqy bar jäne älemdegı üşınşı, Venesuela men Saud Arabiiasynan keiıngı ırı mūnai qory bar İran İslam Respublikasy 40 jyl boiyna ekonomikalyq sanksiialardyŋ astynda qalyp, oqşaulanyp, öz qazanynda qainap jatqan elderdıŋ qataryna jatady. 1970 jyldardyŋ soŋynan berı ärtürlı elderdıŋ, tıptı halyqaralyq ūiymdar tarapynan da İranǧa bırneşe ret ekonomikalyq sanksiialar salyndy. Eŋ qataŋ şekteulerdı Amerika Qūrama Ştattary 1979 jyldan bastap, İslam revoliusiiasynan keiın bırneşe ret engızdı. 2010 jyly sanksiialardy Europalyq Odaq, sondai-aq Kanada, Avstraliia, Oŋtüstık Koreia jäne Japoniia engızdı. BŪŪ Qauıpsızdık keŋesı bırneşe ret, atap aitqanda, 2006 jäne 2010 jyldary İranǧa qarsy qarar qabyldady.
Alaida osy uaqyt ışınde el syrtqy sanksiialar jaǧdaiynda şekteudıŋ şyrmauynda şögıp qalmaudyŋ bıregei täjıribesın jinaqtady. Bükıl dünie esıgın jauyp jatqanda İranda erekşe bır täjıribe «qarsylasu ekonomikasy» paida bolady. Būl degenımız memlekettıŋ sanksiia tūralatyp tastaityn salalardy anyqtap, salmaqtyŋ auyr bolmauyn qadaǧalap, asa qatty ziian keltırmeuı üşın baqylauǧa alyp, sanksiialardyŋ salqynyn jaŋa mümkındıkterge ainaldyrady. Işkı resurstaryn damyta otyryp, syrtqy täueldılıktı azaitudy közdep, baiaulap bolsa da eşkımnıŋ demeuınsız özdıgınen eŋsesın köterıp, şaruasyn döŋgeletuge barynşa küş salady.
Jan-jaǧynan qyspaqqa alsa da sanksiia salyp otyrǧan memleketterdıŋ İrannyŋ iadrolyq baǧdarlamasy men atom energetikasyn damytuyna kedergı bola almady. Bır kezderı AQŞ-ta, keiın Resei men Qytaidyŋ oqu oryndarynda bılım alǧan iadrolyq fizikter jūmysyn jalǧastyra berıp, ūlttyq mektebın qūra bıldı.
İrannyŋ bas şahary Tegeran – Aziiadaǧy ırı qalanyŋ bırı. Eldıŋ äkımşılık ortalyǧy, saiasi, ekonomikalyq, kölık, sauda, qarjy jäne mädeni ortalyǧy. Tūrǧyndary segız millionnan asyp ketken. Älemnıŋ ırı megapolisterındei äsırese jetpısınşı jyldary Tegeran töŋıregınde eldı mekender qalaǧa bırıgıp, keŋeie tüstı. Tıptı qalaışılık joldardyŋ ūzyndyǧy 30-40 şaqyrymǧa deiın jettı. Al toqsanynşy jyldardan bastap qala perimetrın keŋeitu toqtatyldy. İrannyŋ eŋ maŋyzdy ekonomikalyq jäne önerkäsıptık ortalyǧynda önerkäsıptık käsıporyndary damyǧan, el jūmysşylarynyŋ şamamen 30 paiyzy osynda şoǧyrlanǧan. Qolöner önerkäsıpterı saqtalǧan. Köne şahardyŋ körkı jasyl baǧymen de erekşelenedı. Qalada 800-ge tarta baq bar, şetkerı aimaqtardaǧy jasyl beldeude qūrylys jūmystaryn jürgızuge memleket tarapynan şekteu qoiylǧan.
