امانجول ءابدىراحمانوۆ, استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى: جۇمىسسىزداردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جاردەمدەسەمىز

– سالەمەتسىزدەر مە؟ بۇگىن­گى تاڭدا استانادا جۇمىسسىزدىقتى جويۋ ماقساتىندا اۋقىمدى ىستەر اتقارىلىپ جاتقانىنان حاباردارمىز. وسى  «جۇ­مىسپەن قامتۋ-2020» باع­­دارلاماسى بويىنشا قانداي جۇمىستار ءجۇر­گىزىلىپ جاتىر؟
– 2011 جىلدان باستاپ استانادا باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى باعىتى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سول بويىنشا ءوز بەتىنشە جۇمىسپەن اينالىسۋشىلاردى, جۇمىس­سىزداردى جانە تابىسى از ادامداردى وقىتۋمەن بىرگە ولاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جاردەمدەسۋدەمىز. وسىلايشا, ازاماتتاردىڭ ەڭبەك الەۋەتىن دامىتۋ, تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جاردەمدەسۋ ارقىلى ولاردىڭ جۇمىسپەن تۇراقتى جانە ناتيجەلى قامتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدەمىز.
– بۇل باعدارلاماعا كىم­دەر قاتىسا الادى؟
– بۇل باعدارلاماعا ءوز بە­تىنشە جۇمىسپەن اينالىسۋ­شىلار, جۇمىسسىزدار جانە تابىسى از ادامدار قا­تا­­رىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى مەن ورالماندار قاتىسا الادى.

– جاسىم 20-دا, جۇمىس­­سىزبىن. كاسىبي ءبىلىمىم جوق, جۇمىسقا ورنالاسقىم كەلەدى. ماعان قانداي كومەك بەرە الاسىزدار؟
– ەگەر ءسىزدىڭ ەشقانداي ءبىلىمىڭىز نەمەسە ماماندى­عىڭىز جوق بولسا, «جۇ­مىس­پەن قامتۋ-2020» باع­دارلاماسى شەڭبەرىندە ءبىزدىڭ ورتالىق ارقىلى كاسىپتىك دايارلاۋ كۋرسىن نەمەسە كوللەدجدەردە وقىپ, ءبىلىم الۋىڭىزعا بولادى.
– سوندا كاسىپتىك دايار­­لاۋ قايدا جانە قانشا ۋاقىت وقىتىلادى؟   
– مۇنداي وقۋ جەرگىلىكتى كوللەدجدەردە 36 اي مەرزىم­ى­مەن وقىتىلادى.
– كوللەدجدە وقىعاندا شاكىرتاقى تولەنە مە؟
– ءيا, باعدارلاما شەڭبە­رىندە وقيتىن بولساڭىز, سىزگە 12 188 تەڭگە كولەمىندە شاكىرتاقى تولەنەدى.

– قايىرلى كۇن, امانجول كەڭەسبايۇلى! مەن – جۇمىسسىزبىن, سىزدەرگە تىركەلۋ ءۇشىن قانداي قۇ­جاتتار قاجەت؟
– جۇمىس ىزدەگەن جۇمىسسىز ازاماتتار ءبىزدىڭ ورتالىققا مەكەن-جايى بويىنشا ءتىر­كەلەدى. ال, جۇمىسسىز ازاماتتاردى تىركەۋ ءۇشىن ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزدى كۋالاندىراتىن قۇجاتىڭىز, سالىق تولەۋشىنىڭ تىركەۋ ءنومىرى (ستن) نەمەسە جەكە سايكەستەندىرۋ ءنومىرى (جسن), الەۋمەتتىك جەكە كودىڭىز (اجك) جانە تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تىركەلگەنىن راستايتىن قۇجاتىڭىز (ازاماتتاردى تىركەۋ كىتابى, مەكەنجاي بيۋروسىنىڭ انىقتاماسى, سەلولىق نەمەسە اۋىلدىق اكىمدەردىڭ انىقتاماسى) بەن ءبىلىمىڭىز تۋرالى قۇجاتتار, اتاپ ايتساق, اتتەستات, كۋا­لىك, ديپلومىڭىز جانە وقۋ وقىعانىڭىزدى راستايتىن باسقا دا قۇجاتتارىڭىز, ماسەلەن كۋالىك, سەرتيفيكات قاجەت. سونداي-اق, ەڭبەك قاتىناستارىن جاسايتىن قىزمەتكەرلەر ءۇشىن ەڭبەك كىتاپشاسىنىڭ كوشىرمەسى نەمەسە ەڭبەك قىزمەتىن راستايتىن وزگە دە قۇجاتتاردىڭ بولۋى شارت.

– مەن تاراز قالاسى­نان كوشىپ كەلگەنمىن, ماماند­ىعىم – مۇعالىم. اتى-ءجونىم – ءبيبىجان قاسىمقىزى. مۇعالىمنىڭ جۇمىسى اۋىر, سوندىقتان بالاباقشاعا تاربيەشى بولعىم كەلەدى. سىزدەردىڭ ورتالىق ارقىلى تىركەلىپ, جۇمىس تابۋعا بولادى دەگەندى ەستىپ ەدىم. ول ءۇشىن نە ىستەۋىم  كەرەك؟
– ءبيبىجان, ەگەر مامان­دى­عىڭىز بويىنشا ءوزىڭىز­گە لايىقتى جۇمىس تاپ­پا­عان بولساڭىز, ءسىز ءبىز­دىڭ ورتالىققا كەلىپ, «جۇ­مىس­پەن قامتۋ-2020» باع­دارلاماسى  بويىنشا 3 اي مەرزىمىمەن قايتا دايارلاۋ كۋرسىن وقۋعا قاتىسا الاسىز.
– ال, كاسىپتىك دايارلاۋ جانە قايتا دايارلاۋ كۋرس-تارىن وقۋ ءۇشىن قانداي قۇجاتتار قاجەت؟
– جوعارىدا ايتىلعان قۇجاتتارعا قوسا ءوتىنىش بە­رۋشىنىڭ كەلىسىمىمەن قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ «زەي­نەتاقى تولەۋ جونىندەگى مەم­لەكەتتىك ورتالىعى» رەس­پۋبليكالىق مەملەكەتتىك قازىنالىق كاسىپورنىنىڭ دەرەكقورىنان الىنعان, ءۋا­كىلەتتى ورگان كۋالاندىرعان تابىسى تۋرالى انىقتاما نەمەسە تابىسى تۋرالى ءۇزىندى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالا­سىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتكەن نىسانعا سايكەس دەن­ساۋلىق جاعدايى تۋرالى انىقتاما قاجەت.

– امانجول كەڭەس­بايۇلى, مەن – كاسىپ­كەرمىن. بۇگىنگى تاڭدا مەكتەپكە دەيىنگى با­لالار مەكەمەلەرىنە دەگەن سۇرانىس كوپ. ءوزىمنىڭ قانشاما تانىسىم بالا­لا­رىن قالدىراتىن جەر بولماعاندىقتان, جۇ­مىس­سىز ۇيدە  وتىر. ونىڭ جۇ­مىسى كوپ ءارى قيىن ەكە­نىن دە بىلەم. دەگەنمەن, باسقالارعا سەپتىگىم تيسە دەگەن نيەتپەن جاڭادان بالاباقشا اشقىم كەلەدى. بىراق, كادر ماسەلەسىن قالاي شەشەتىنىمدى اقىلداسىپ الايىن دەپ ەدىم. ماسەلەن, بالاباقشاما تاربيەشى قاجەت. قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
–  بىرىنشىدەن, جۇمىس بە­رۋ­شى مەن استانا قالا­سى جۇمىسپەن قامتۋ ور­تالىعى اراسىندا شارتقا وتىرۋىڭىزعا بولادى. ەكىنشىدەن, ءسىز بىزگە قا­جەتتى ماماندىقتار تۋرالى مالىمەتتەر بەرە الا­سىز. سودان كەيىن ور­تا­لىق سىزگە قاجەتتى مامانداردى جىبەرەدى. 2013 جىلدان باستاپ جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىندا وسى باعدارلاماعا سايكەس جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ باعدارلاماعا قاتىسۋشىلاردى كەيىننەن جۇمىسقا ورنالاستىرا وتىرىپ, كاسىپتىك دايارلاۋعا تىكە­لەي قاتىسۋ مۇمكىندىگى بولجانعان. بۇل جاعدايدا 2012 جىلدان باستاپ ءتيىس­تى ماماندىقتار ءۇشىن مەم­لەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىم­دارىندا بەلگىلەنگەن وقۋ قۇنى بويىنشا باعدارلاماعا قاتىسۋشىلاردى وقى­تۋ­مەن بايلانىستى جۇ­مىس بەرۋشىلەردىڭ شىعىس­تارىنىڭ 70 پايىزىنا دەيىن وتەۋدى ەنگىزۋ كوزدەلگەن.

– اتى-ءجونىم – اق­ەر­كە بولاتبەكقىزى. مامان­دىعىم – بۋحگال­تەر, 5 جىلدان بەرى جۇمى­سسىزبىن. ەندى جۇمىسقا تۇرايىن دەسەم, جۇرەكسىنىپ ءجۇرمىن. قايتا دايارلىقتان وتكەنىم دۇرىس شىعار؟
– ارينە, اقەركە, جۇمىستا ءۇزىلىس بولعاندىقتان, قايتا دايارلىقتان وتكەنىڭىز ءجون. ماماندىعىڭىز بويىنشا ءبىلىمىڭىز, ديپلومىڭىز بار بولعانىمەن, ءبىزدىڭ ورتالىق ارقىلى 1 ايلىق مەرزىممەن كۋرس وقىپ, بىلىكتىلىگىڭىزدى ارتتىرۋىڭىزعا بولادى.

– كوللەدج ءبىتىر­گەنمىن, بۇگىندە مامان­دىعىم بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسا الماي ءجۇرمىن. قانداي كومەك بەرە الاسىزدار؟  
– كوللەدج بىتىرگەن بول­ساڭىز, ورتالىق ارقىلى جاستار تاجىريبەسىنە با­رۋىڭىزعا بولادى. جاستار تاجىريبەسى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ماقساتىندا ورتا بىلىمنەن كەيىنگى جانە جوعارى ءبى­لىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ تۇلەكتەرى قاتارىنداعى جۇمىسسىز ازاماتتار ءۇشىن ۇيىمداستىرىلادى.
– جاستار تاجىريبەسىنەن ءوتۋ تەگىن بە الدە اقىلى ما؟
– جاستار تاجىريبەسىنە قاتىسۋشىلارعا ەڭبەكاقى تولەۋ مەملەكەتتىك بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن 25000 تەڭگە مولشەرىندە جۇرگىزىلەدى.
– جاسىم 25-تە, وسى جاسىمدا جاستار تاجىريبەسىنە بارۋعا بولا ما؟
– جولداناتىن تۇلەكتەر ۋاكىلەتتى ورگاندا جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋگە جانە ولاردىڭ جاسى 29-دان اسپاۋعا ءتيىس. جۇمىسسىزداردى جۇ­مىسقا الۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعاننان كەيىن «جۇ­مىس بەرۋشى» ونىمەن قازاق­ستان رەسپۋبليكاسى «ەڭبەك كودەكسىنە» سايكەس جەكە ەڭ­بەك شارتىنا وتىرادى.
جاستار تاجىريبەسىندە 6 اي كولەمىندە جۇمىس ىستەپ, تاجىريبە جيناقتاۋعا بولادى.

– امانجول كەڭەسباي­ۇلى, ايتىڭىزشى, جۇ­­مىس بەرۋ­شىلەردىڭ ەڭ­بەكاقىعا باعىتتالعان شى­عىندارى قالاي وتەلەدى؟
– جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ەڭبەكاقىعا باعىتتالعان شىعىندارى مەملەكەت تاراپىنان مەرزىمىنە بايلانىس-تى تومەندەگىشە وتەلەدى. ماسەلەن, ءبىرىنشى التى ايدا بەكىتىلگەن ەڭبەكاقىنىڭ 50 پايىزىنان اسپايتىن مولشەردە, ەكىنشى ءۇش ايدا بەكىتىلگەن ەڭبەكاقىنىڭ 30 پايىزىنان اسپايتىن مولشەردە جانە سوڭعى ءۇش ايدا بەكىتىلگەن ەڭبەكاقىنىڭ 15 پايىزىنان اسپايتىن مولشەردە وتەلەدى.

– مەن 3-ءشى توپتاعى ءمۇ­گەدەكپىن. بۇگىنگى تاڭدا استانادا جۇمىس تابۋ وڭاي ەمەس. ءبىز سياقتى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازا­ماتتارعا قانداي كومەك بەرە الاسىزدار ؟
– الەۋمەتتىك جۇمىس ورنى ۋاقىتشا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ارقىلى ۇيىمداستىرىلادى جانە ونىڭ بىرنەشە ەرەكشەلىكتەرى بار. ول الدىمەن ارنايى نىسانالى توپتارعا ارنالعان. جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى شەكتەلمەگەن, جۇمىس ۋا­قىتشا سيپاتتا بولادى جانە ونى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن تۇراقتى جۇمىس ورىندارى مەن بوس جۇمىس ورىندارىن پايدالانۋعا بولمايدى.
– ارنايى نىسانالى توپتار دەگەن كىمدەر؟
– سۇراعىڭىز وتە ورىندى. بۇل توپقا بىرىنشىدەن, «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە كۋرس بىتىرگەندەر, سونىمەن بىرگە جيىرما توعىز جاسقا دەيىنگى جاستار مەن بالالار ۇيلەرىنىڭ ءتار­بيەلەنۋشىلەرى, جەتىم بالالار مەن اتا-انانىڭ قام­­­قورلىعىنسىز قالعان جيىر­ما ءۇش جاسقا دەيىنگى بالالار كىرەدى. سونداي-اق, كامەلەتكە تولماعان بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان جالعىزىلىكتى, كوپ بالالى اتا-انالار, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناما­سىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن اسىراۋىندا تۇراقتى كۇتىمدى, كومەكتى نەمەسە قاداعالاۋدى قاجەت ەتەدى دەپ تانىلعان تۇلعالار بار ازاماتتار جانە ەلۋ جاسقا تولعان تۇلعالار, مۇگەدەكتەر, قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى قاتارىنان بوساعان تۇلعالار, باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جانە (نەمەسە) ءماج-بۇرلەپ ەمدەۋ ورىندارىنان بوساتىلعاندار مەن ورالمانداردى دا ارنايى نىسانالى توپتاعى ازاماتتار قاتارىنا جاتقىزامىز. جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبى­لىم بەرۋ ۇيىمدارىن ءبىتىرۋ­شىلەر, جۇمىس بەرۋشى-زاڭ­دى تۇلعانىڭ تاراتىلۋىنا نە جۇمىس بەرۋشى – جەكە تۇلعانىڭ قىزمەتىن توقتاتۋىنا, قىزمەتكەرلەر سانىنىڭ نەمەسە شتاتىنىڭ قىسقارۋىنا بايلانىستى جۇمىستان بوساتىلعاندار مەن ورتا ارنايى جانە ورتا كاسىپتىك وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرى, ۇزاق ۋاقىت ء(بىر جىلدان اسا) جۇمىس ىستەمەيتىندەر مەن جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسى بويىنشا جالاقىسى ساقتالمايتىن ءماجبۇرلى دەمالىستاعى تۇل­­­عالار, مۇگەدەك بالا­نى ءتار­بيەلەپ وتىرعان اتا-انالار (بالا اسىراپ الۋ­شىلار, قورعانشىلار, قامقورشىلار) مەن تابىسى از ادامدار دا وسى توپقا ەنەدى.

گۇلبارشىن  وكەشقىزى