بۇگىندە قوقىس قالدىقتارىن وڭدەۋ جانە جويۋ, ولاردى ىرىكتەۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قوعامداعى قوردالانعان ماسەلەگە اينالدى. ويتكەنى, ەلىمىزدە جيناقتالعان وندىرىستىك-تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ ۇلەسى ءار تۇرعىنعا 1,4 توننادان كەلەدى.
الەمنىڭ بارلىق قالالارىندا قوقىستى ىرىكتەۋ مەن وڭدەۋدىڭ تۇيىق اينالىمى رەتىندە قالدىقتاردى باسقارۋ جۇيەسى ابدەن جەتىلگەن. ماسەلەن, شۆەتسيا قوقىس قالدىقتارىن ەلەكتر قۋاتى رەتىندە پايدالانسا, گەرمانيا, جاپونيا سەكىلدى ەلدەر ميلليونداعان پايدا تابۋدا. الەمنىڭ ەڭ تازا قالالارىنىڭ ءبىرى سينگاپۋردە قوقىس قالدىقتارىنىڭ توقسان پايىزى قايتا وڭدەلەدى. ال بىزدەگى جاعداي قالاي؟
قازاقستاندا جىل سايىن بەس ميلليون توننادان استام قاتتى-تۇرمىستىق قالدىقتار پايدا بولادى. ونىڭ تەك بەس پايىزى عانا جويىلادى ەكەن. رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ورنالاسقان كاسىپورىنداردا قالدىقتىڭ 25 ميلليارد تونناسى جيناقتالعانىن ەسكەرسەك, قورشاعان ورتاعا تيگىزەر زالالى مەن زاردابىن ايتىپ جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن. بىراق بۇل ماسەلەگە مەملەكەت باسشىسى بەيجاي قارامادى. بيىلعى جىلدىڭ باسىندا ۇكىمەت مۇشەلەرى, اكىمدەر, مەملەكەتتىك ورتالىق ورگاندار باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كەڭەيتىلگەن ماجىلىستە اتالمىش ماسەلەنى دەرەۋ شەشۋ قاجەتتىگىن العا تارتقان ەدى.
استانا قالاسىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىندا 2030 جىلعا دەيىن قالدىقتاردى ازايتۋ جانە تازارتۋ كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتىڭ باستى مىندەتى بولىپ بەلگىلەنگەن. ءدال قازىرگى كۇنى ءوندىرىس جانە تۇتىنۋ قوقىستارى – 164, ال كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق قالدىقتارى 154 پايىزعا وسكەن ەكەن. ءتىپتى, 2010 جىلى مۇنداي ۇيىندىلەردى جويۋعا قالالىق بيۋدجەتتەن 20 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. سوندىقتان, قالا باسشىلىعى مىندەتتەلگەن مەجەگە دەيىن جويىلاتىن قالدىقتاردى 80%-عا دەيىن ازايتۋدى قاراستىرۋدا. سونىڭ ءبىر ايعاعى – قوقىس قالدىقتارىن وڭدەيتىن زاۋىتتىڭ الداعى كۇندەرى پايدالانۋعا بەرىلۋى.
ەلوردا – 700 مىڭنان اسا تۇرعىنى بار قالا. باس قالادا لايىقتى ءومiر ءسۇرۋ كوبiنە قالالىق كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ كۇش-جiگەرiنە بايلانىستى. قالادا ساعاتىنا 18,5 توننا تۇرمىستىق قالدىقتار جينالادى ەكەن. استانا قالاسىنىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ دەرەكتەرىنە سەنسەك, پوليگوندا جينالاتىن قالدىقتاردىڭ ورتاشا تاۋلiكتiك كولەمi – 800 توننا. ونىڭ 200 تونناسى – قۇرىلىس جانە ونەركاسiپتiك قالدىقتار بولسا, قالعان 600 تونناسى قاتتى-تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ ۇلەسiنە تيەدi. ونىڭ قولدانىستاعى جيناقتالۋ نورماسى بiر ادامعا جىلىنا 1,1 تەكشە مەتر عانا بولۋى ءتيىس. سوندىقتان, قوقىس قالدىقتارىن وڭدەيتىن زاۋىتتىڭ قاجەتتىلىگى ۋاقىت تالابىنان تۋىنداپ وتىر.
استاناداعى كوپتەن كۇتكەن زاۋىت قۇرىلىسى «التىن-تەت» جشس-نiڭ ينۆەستيتسيالىق قارجىسى ەسەبiنەن سالىنعان. جوبانىڭ قۇنى – 36 ملن ەۋرو. يسپاندىق تەحنولوگياعا سايكەس, زاۋىتتا قالدىقتار سۇرىپتالادى. سۇرىپتالعان شيكىزاتتار قايتا وڭدەلگەننەن كەيiن وندiرiستiك نەمەسە باسقا دا ماقساتتاردا پايدالانۋعا دايىن. وسىلايشا قالدىقتاردى جويۋ جانە كومۋگە بيۋدجەتتىك دوتاتسيالار دەڭگەيىن تومەندەتۋگە ىقپال ەتىپ, قوقىستى ىرىكتەۋ ارقىلى پوليگوندا كومىلگەن قالدىقتاردىڭ كولەمىن 5 ەسە ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ كۇتىلۋدە. ەنگىزىلىپ وتىرعان قالدىق وڭدەۋدىڭ تەحنولوگياسى قاتتى-تۇرمىستىق قالدىقتاردى كومۋ تەحنولوگياسىمەن سالىستىرعاندا, بىرقاتار ارتىقشىلىقتارعا يە. بىرىنشىدەن, قوقىس پوليگونىنا بەرىلگەن جەر كولەمى ازايادى. ەكىنشىدەن, جەراستى سۋلارىنىڭ جانە اتموسفەرالىق اۋانىڭ لاستانۋى توقتايدى. ۇشىنشىدەن, ەكىنشى رەتتىك ءونىم جانە سوڭعى ءونىم الىنادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, قۇرىلىس ماتەريالدارى, قالانىڭ سانيتارلىق تازالىعى بيۋدجەتتىڭ دوتاتسيالىق جولىنان ءتيىمدى وندىرىسكە اينالادى.
زاۋىت جۇمىسىنا قىسقاشا توقتالساق, قوقىستاردى قايتا وڭدەۋ بارىسىندا الدىمەن iرi گاباريتتى قالدىقتار, ورگانيكا مەن مايدا فراكتسيالار ءبولiنiپ الىنادى. ەسكi كومپونەنتتەر, ياعني قاعاز, كارتون, پەت-بوتەلكەلەر جانە باسقا دا پلاستماسسا, شىنى, ماتا, قارا جانە ءتۇستi مەتالل تۇرلەرiنە قاراي سۇرىپتالادى. قالعان ەكىنشى رەتتىك وڭدەۋگە كەلمەيتىن قالدىقتار تىعىزدالىپ, قالدىقتاردى كومۋگە ارنالعان جاڭا پوليگونعا جولدانادى. جاڭا پوليگون دا يسپاندىق تەحنولوگيا بويىنشا جاساقتالعان. بiر ەسكەرە كەتەتiن جايت, پوليگون ۇياشىعىنىڭ ءتۇبi قورشاعان ورتاعا زياندى اسەردi ازايتۋ ءۇشiن گەومەمبرانامەن جابىلعان. قايتا وڭدەۋدiڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى جىلىنا 250 مىڭ توننانى قۇرايدى. باستاپقى كەزەڭدە بۇل زاۋىتتا ءتورت ءتۇرلi ءونiم: پەت فلەكستەردەن تۇراتىن جاپىراق پلاستينالار, جىلۋ وقشاۋلاعىش ماتەريالدار (ەكوۆاتا), پوليەتيلەن تۇيiرشىكتەرi (پۆد, پند), پەت بوتەلكەلەردەن فلەكس-تەر وندiرiلەتiن بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە پوليگونعا جونەلتىلەتىن قالدىقتاردى 20-30 پايىزعا ازايتىپ, زالالسىزداندىرۋ شىعىنىن تومەندەتەتىنى ءسوزسىز.
تابيعات جاناشىرلارىنىڭ ايتۋىنشا, قوقىستىڭ تابيعاتتا بۇزىلۋ مەرزىمى وتە ۇزاق ۋاقىتتى الادى. ماسەلەن, كۇندەلىكتى ومىردە قولدانىپ جۇرگەن ءبىر رەتتىك قاعاز ىدىس بەس جىل, قاڭىلتىردان جاسالعان قۇتى ءجۇز جىل, ال قاراپايىم پلاستيك شولمەك بەس ءجۇز جىلدان كەيىن قۇرىسا, شىنى ءشولمەك ەشقاشان بۇزىلمايتىن كورىنەدى. ءار ادام جىلىنا ورتاشا ەسەپپەن ءۇش ءجۇز كەلىدەي تۇرمىستىق قالدىق تاستاسا, قورشاعان ورتانىڭ قالىپتىلىعى قانشالىقتى بۇزىلاتىنىن باعامداۋ قيىن ەمەس. نە دەسەك تە, ەلىمىزدە قوقىس ءوڭدەيتىن مۇنداي زاۋىتتار تاپشى ەكەنى ايدان انىق. قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى نۇرلان قاپپاروۆ بۇل رەتتە الداعى 10-15 جىلدىڭ ىشىندە استانادا سالىنعان زاۋىت ىسپەتتى 41 زاۋىت سالۋ باعدارلاماسى ازىرلەنگەنىن ايتىپ ءبىر قۋانتتى. الايدا, الماتى قالاسىندا تۇڭعىش رەت اشىلعان قوقىس وڭدەيتىن جالعىز كەشەن ءوز جۇمىسىن توقتاتقانىنا ەكى جىلعا تايادى. جوبا بويىنشا, بۇل كاسىپورىن كۇنىنە 1,5 توننا قوقىستى سۇرىپتاپ, وڭدەپ شىعارۋعا ءتيىس ەدى. سونىمەن قاتار, سۇرىپتالعان قالدىقتاردان ءتۇرلى تاۋار جاساۋ مۇمكىندىگى جولعا قويىلعان بولاتىن. وكىنىشكە قاراي, شەتەلدەن اكەلىنگەن, قىرۋار قارجىعا ساتىپ الىنعان قۇرال-جابدىقتار قوقىس قالدىقتارىن بەس ەسەگە ازايتپاق تۇگىلى, اقىرى جابىلىپ تىندى. ال جاڭادان ىسكە قوسىلاتىن استاناداعى بۇل زاۋىت تا سونىڭ كەبىن كيمەي, ەل يگىلىگىنە پايدالانىلسا دەگەن تىلەگىمىز عانا بار.
گۇلميرا ايماعانبەت
