كورەرمەن زالىندا ءبىر مىڭعا جۋىق وقۋشى وتىر. 9, 10, 11-سىنىپ شاكىرتتەرى. پسيحولوگ ورتاعا «بولاشاقتاعى ماماندىعىن كىم تاڭداپ ۇلگەردى؟» دەگەن ساۋال تاستادى. كوپشىلىكتىڭ جارتىسىنان ازى قول كوتەردى. قالعانى ءالى شەشپەگەن. بۇل قالالىق ءبىلىم باسقارماسى مەن «استانا جاستارى» رەسۋرستىق ورتالىعى ۇيىمداستىرعان كەزدەسۋ بارىسىندا قويىلعان سۇراق بولاتىن.
كاسىبي ماماندار تاجىريبە ءبولىستى
ەرتەڭگى كاسىبىن انىقتاۋ – جالعىز وقۋشىنى ەمەس, جاپپاي قوعامدى الاڭداتارلىق ماسەلە. سەبەبى, بۇگىنگى وقۋشى – كەلەشەكتەگى مامان يەسى. ال بالا تاڭداۋى ەڭبەك نارىعىنداعى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا ما؟ تاعى دا ماڭىزدى. ەلىمىزدە سوندىقتان جاس وركەنگە كاسىبي باعىت-باعدار بەرۋ ىسىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. اسىرەسە, وقۋشىلاردى جۇمىسشى, تەحنيكالىق ماماندىقتارعا تارتۋ كوزدەلىپ وتىر. استانادا وسى توڭىرەكتەگى شارالار لەگى جۇيەلى تۇردە وتكىزىلەدى. ماسەلەن, ءسوز باسىندا اتالعان كەزدەسۋگە ومىرلىك تاجىريبەلەرىمەن ءبولىسىپ, جۇمىستارىمەن تانىستىرۋ ءۇشىن «قامقور لوكوموتيۆ», «BI Group», «تۇلپار-تالگو» جشس مەن «استانا-رەك» اق قىزمەتكەرلەرى شاقىرىلدى.
– ەنەرگەتيكا سالاسىنا قالاي كەلگەنىمنەن باستايىن. 15 جىل بۇرىن الدىمدا ماماندىق تاڭداۋ ماسەلەسى تۇردى. قاي ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا تۇسەمىن؟ قاي كاسىپتى يگەرەمىن؟ سول كەزدە تەحنيكا سالاسىن تاڭداۋعا كەڭەس بەرگەن سىنىپ جەتەكشىمە ءالى كۇنگە دەيىن العىسىمدى ايتامىن. تەحنيكالىق سالا تەك قانا ەرلەردىڭ ءىسى ەمەس, ايەلدەرگە دە جاقسى قىزمەتتەر بارشىلىق.
وقۋعا قابىلداندىم. ءبارى بىردەن بولا قويمادى. باتىرسىنعان مەن جاتاقحاناداعى ەلەكتر اجىراتقىشتى اۋىستىرامىن دەپ بۇكىل بلوكتىڭ جارىعى ءسونىپ, دوستارىمنىڭ الدىندا كۇلكىگە قالعانىم دا بار.
ديپلوم قولىما تيگەندە ءوزىمدى ناعىز ينجەنەر-ەلەكتريك سانادىم. جۇمىس ىزدەپ بارعان جەرلەرىمنىڭ ءبارى مەنى تەك ەلەكترومونتەر رەتىندە الۋعا كەلىستى. «كاسىبي مامانمىن, ينجەنەردىڭ ديپلومى بار, بەس جىل ەلەكترومونتەر بولۋ ءۇشىن وقىعان جوقپىن» دەپ اشۋلانىپ كەرى بۇرىلاتىنمىن. تومەنگى ساتىدان باستاۋعا كونگىم كەلمەدى دە, قۇرىلىسقا ەلەكتريك بولىپ جالداندىم. ەشتەڭە بىلمەيتىنىمدى سول كەزدە ءبىر-اق ءتۇسىندىم. تەوريا تەوريامەن, ال تاجىريبەنىڭ ءجونى بولەك ەكەن. بىرنەشە رەت كابەل ورتەدىم, ترانسفورماتوردى جارا جازدادىم. باسشىلىقتان سوگىس الدىم. كەيىن سول ەڭبەك وتىلىممەن ەلەكتروجەلىلىك كومپانيانىڭ وندىرىسىنە كەلدىم. تالىمگەرىم ءۇش كۇندە باعدارشام قۇراستىر دەپ تاپسىرما بەردى. ونىمنان ەشتەڭە شىقپاعاندا, «سەندە تاجىريبە, ينجەنەر-ەلەكتريكتىڭ ديپلومى بار ەمەس پە» دەپ ابدەن قىزارتتى. سوسىن ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتقان انىقتامالاردى قايتا اقتارىپ, ءبارىن پراكتيكامەن قايتا ۇيلەستىردىم. ەنەرگەتيكا سالاسى ۇنەمى ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرىپ وتىرۋدى تالاپ ەتەدى.
ادام ءومىرىنىڭ كوپ بولىگى جۇمىستا وتەدى. سوندىقتان ماماندىق تاڭداۋدان قاتەلەسپەۋ كەرەك. باستى نارسە – ءوز ءىسىڭدى ءسۇيىپ, جاساعان جۇمىسىڭنان ءلاززات الۋ. ماسەلەن, «پالەنشە شاعىن اۋدانى جارىقسىز قالدى» دەسە, ماماندارىمىز دەرەۋ جەتىپ, اقاۋدى جوندەيدى. ادامداردىڭ جارىق بەرگەندەگى قۋانىشىن كورگەندە, ەڭبەگىمىز بەكەر ەمەس دەپ ءبىز دە ءبىر مارقايىپ قالامىز.
ايلىق ەلەكتريكتىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنە, ەڭبەك وتىلىنە, جۇمىس جۇكتەمەسىنە بايلانىستى. مىسال ءۇشىن ەلەكترومونتەر ورتا ەسەپپەن 150 مىڭعا دەيىن تابادى. ال جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر ودان دا كوبىرەك الادى. ءبىر جاقسىسى, ەلەكتريكتەر جۇمىسسىز قالمايدى. تۇراقتى جۇمىسىڭ بولماسا دا, قوسىمشا تابىسىڭ ورتايمايدى, – دەيدى «استانا-رەك» اق ورتالىق ديسپەتچەرلىك قىزمەتىنىڭ باسشىسى ناۋرىزبەك بايتۇياقوۆ.
ىشكى داۋىسىڭدى تىڭدا
جاستاردىڭ سۇراقتارىن تارازىلاي كەلە كوبىنىڭ ءوز جولى مەن قالاۋىن تاپپاي جۇرگەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. اسىرەسە, پسيحولوگ پەن وقۋشى قىزدىڭ اراسىنداعى وسى ديالوگ كوپشىلىكتىڭ نازارىن بىردەن اۋداردى:
– كىم بولاتىنىمدى ءالى بىلمەيمىن. قانداي ماماندىق سۇرانىسقا يە ەكەنىن ايتىڭىزشى؟
– قازىر بەلگىلى ءبىر ماماندىق اسا قاجەت بولۋى مۇمكىن, بىراق ءسىز جوعارى وقۋدى بىتىرگەنشە ونىڭ ورنىن باسقا كاسىپ باسۋى عاجاپ ەمەس. ياعني, ماماندىقتى ونىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى ورنىنا قاراپ قانا تاڭداي سالعان قاتەلىك. سوندىقتان, تاڭداۋدى ءوزىڭىزدىڭ قابىلەتتەرىڭىز بەن ىشكى قالاۋىڭىزعا بايلانىستى جاساعان ءجون. قانداي دا ءبىر سالاعا كەلەتىن مىنەزىڭىزگە ءتان ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرىڭىز. مىسالى, سترەسستىك جاعدايلارعا ءتوزىمدى, سالقىنقاندى, دۇرىس شەشىمدى تەز قابىلداساڭىز, حيرۋرگ بولا الاسىز دەگەندەي. ءسىزدىڭ قانداي قابىلەتتەرىڭىز بار؟
– وتە كوپ.
– ەڭ كۇشتىسى قايسى؟
– بىلمەيمىن. ءبىر جىل بۇرىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قىزمەتكەرى بولعىم كەلدى. ەڭ وكىنىشتىسى, كوزىم ناشار كورەتىندىكتەن ول جاققا وقۋعا تۇسە المايدى ەكەنمىن.
– وسى الەمدە نە وزگەرتكىڭىز كەلەدى؟ جەر ءجۇزىن قالاي جاقسارتار ەدىڭىز؟ بۇل وتە كۇردەلى, فيلوسوفيالىق سۇراقتى وزىڭىزگە قويىپ, جاقسىلاپ ويلانىپ كورىڭىز, – دەدى پسيحولوگ.
پسيحولوگتى ءبىز دە اڭگىمەگە تارتىپ, ماماندىقتى دۇرىس تاڭداۋدىڭ جولىن ىزدەدىك. ونىڭ ايتۋىنشا, ادام ەڭ الدىمەن ءوزىن-ءوزى زەرتتەپ, قىزىعۋشىلىقتارىن انىقتاپ الۋى ءتيىس. «كوپشىلىگى ۇنامسىز جۇمىستا ءومىر بويى جۇرەدى. ويتكەنى, جىلدار بويى وقىدى, سالا اۋىستىرايىن دەسە, وسەك پەن ايىپتاۋلاردان قورقادى. اكەڭ ەكونوميست پە؟ ۇلكەندەردىڭ جولىن قايتالاۋ مىندەت ەمەس. قوعامدىق پىكىرلەرگە ەمەس, جەكە قۇندىلىقتارىڭىزعا نازار اۋدارىڭىز. ءسىز نە جاساعىڭىز كەلەدى؟ ماقساتىڭىز قانداي؟ وسى كومەكشى سۇراقتار ارقىلى ومىردەن ءوز ورنىڭىزدى ىزدەڭىز. ال جۇمىس ورنى مەن ايلىق قانا قىزىقتىرعانى ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزدى قادام جاساماعان ابزال. بۇل جەردە بىرەۋدىڭ ايتقانى ەمەس, ءوزىڭنىڭ ىشكى داۋىسىڭ باستى ءرول اتقارادى» دەيدى بيزنەس جانە شەشەندىك ونەر اكادەمياسىنىڭ جەتەكشىسى, پسيحولوگ دانيل فايزۋللاەۆ.
تاڭداۋىڭمەن تانىستىرادى
جالپى, مۇنداي كەزدەسۋلەر جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتى جويۋ, جۇمىسشى ماماندىقتاردى ناسيحاتتاۋ, جوعارى وقۋ ورىن تۇلەكتەرى بولاشاق كاسىبىن جوسپارلاۋداعى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ, قاجەتتى ماماندىقتار جانە جۇمىس ورىندار ماسەلەلەرى جونىندە كەڭەستەر جانە اقپاراتتاندىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلادى.
بۇدان بولەك, استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى جوعارى سىنىپ وقۋشىلار اراسىندا كاسىبي باعدار جۇمىسىنىڭ ساپاسى مەن تيىمدىلىگىن كوتەرۋ ءۇشىن ۇتقىر قوسىمشا – «كىم بولامىن؟» اتتى جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ ءجۇر. بۇل بويىنشا وقۋشىلار ماماندىقتار تۋرالى اقپاراتپەن تانىسادى, وقۋ ورىندارىنىڭ ءتىزىمىن زەردەلەيدى, پسيحولوگيالىق تەستىلەۋدەن وتەدى. «سونىمەن بىرگە, جاستاردى جۇمىسشى ماماندىقتارعا شاقىرۋ ماقساتىندا مەكتەپ وقۋشىلارىنا «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ وندىرىستىك مەكەمەلەرىن ارالاۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى. قالانىڭ مەكتەپ تۇلەكتەرى «تسەسنا-استىق» كونتسەرنىنە, «قازاقستاندىق قۇبىر زاۋىتى» جشس, «استاناتەلەكوم» گتست, «رويالكومفورتاستانا», «تۇلپار-تالگو» جانە تاعى دا باسقا ەلورداداعى كاسىپورىندار مەن ءوندىرىس ورىندارىنا ساياحات جاساپ, جۇمىس بەرۋشىلەرمەن كەزدەسىپ تۇرادى» دەيدى ءبىلىم باسقارماسى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ مەتوديسى جانار تورەبەكوۆا. ونىڭ ايتۋىنشا, استانادا جىل سايىن 8 مىڭ وقۋشى مەكتەپ ءبىتىرىپ, بولاشاق ماماندىققا تاڭداۋ جاسايدى. ەندەشە, جاس تالاپكەرلەردىڭ قاتەلەسپەۋىن تىلەيمىز.
ءمادينا جاقىپ
بۇل شارا قازمەدياورتالىعىندا بولعان سياقتى عوي, سولاي ما؟ ءبىر كىسى: «اكە-شەشەمنىڭ ايتقان وقۋىن وقىدىم, بىراق ماعان ەلەكتريك بولعان ۇنايتىن, اقىرى, سول ءوز ارمانىما جەتتىم», -دەگەندەيدى دە ايتتى عوي دەيمىن. سولاي ما؟ مۇنى سۇراپ وتىرعانىم كەيدە اتا-انالار بالالار ءۇشىن شەشىپ, ولاردىڭ ەركىندىگىن شەكتەيتن سياقتى ايتادى, دەگەنمەن ەشبىر اتا-انا ءوز بالاسىنا جاماندىق ويلامايدى عوي, كەيدە وسىنداي سوزدەر ايتۋ ارقىلى «تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار» ەكەنىن ۇمىتىپ كەتەمىز, اتا-انانىڭ ايتقانىن ىستەمەۋ كەرەك دەگەن وي قالدىرماۋ كەرەك قوي, جالپى ەستە بولسىن دەپ جازىپ وتىرمىن,