«Şaǧyn käsıpkerlıkke – keŋ örıs». Täuelsızdık tuyn kökke kötergen jyldardaǧy alǧaşqy äŋgımemız osylai bastalyp edı-au… Jeke käsıptıŋ ne ekenın būryn bılmegen elge basynda bärı tansyq boldy. Kün sanap saŋyrau qūlaqtai qaptap şyqqan käsıpkerlerge qyzyǧa da, qyzǧana qaradyq. (Būryn bai adamdardy öz közımen kım körıptı?!) Olarǧa memleket tarapynan türlı kömekter jasaldy. Sonyŋ nätijesınde käsıpkerler eldıŋ eŋsesı tıkteluıne aitarlyqtai üles qosa bastady. Salyqtyŋ basym bölıgı ıstıŋ közın taba bıletın adamdardan tüstı. Az uaqytta el biudjetınıŋ büiırı tompaidy. Qazır de käsıpkerlık salasynan qūiylatyn salyq tüsımderınıŋ kölemı qomaqty. Mäselen, basqasyn aitpaǧanda, elordasy Astana qazynasyna tüsetın salyqtardyŋ 67 paiyzy şaǧyn jäne orta biznes ökılderınıŋ ülesıne tiedı eken. Būl mälımettı jaqynda Astana qalasynyŋ käsıpkerler palatasy mälımdegen bolatyn. Bıraq, solai bola tūra, bügınde käsıpkerlerge «bırtürlı» közqaras qalyptasyp kele jatqan siiaqty. Nelıkten?
Käsıpkerlerge ūry-qaraqşylar da jau. Elımızdıŋ aqparat aidynyn süze qalsaŋyz, mülkı tonalǧan, ūrlanǧan, qaraqşylyq maqsatta öltırılgen käsıpkerler turaly köp mälımettı kezdestıresız. Būdan ärine, jabaiylau qoǧamnyŋ käsıpkerlerge degen közqarasy menmūndalap tūr. Mūnyŋ sebebı de tüsınıktı. Bärınıŋ tūrmysy bır deŋgeide bolǧan keŋestık kezeŋde bailarǧa, jalpy bailyqqa qatysty terısteu közqaras saŋaǧa berık sıŋgenı ras. Bai adam – saraŋ, jauyz, qanauşy, kedeidıŋ maŋdai terın jeu arqyly däulet jiǧan adam. Osy terıs negativ sanamyzdan älı öşetın emes. Bügınde bai adamdarǧa qaraqşylyq şabuyldardyŋ köbeiuı sol keŋestık kezdegı terıs közqarastyŋ jemısı emes dep kım aita alady? Etın auyrtyp eŋbek etkısı kelmeitın kerjalqaularda būl közqaras tıptı sūmdyq bolady. Būdan bırer jyl būryn Atyrau qalasynda käsıpkerdı öltırgen qaraqşydan sot «ne üşın öltırdıŋ?» dep sūraǧanda ol: «qaltasyndaǧy 200 myŋ teŋgesın bere salǧanda, men ony öltırmeitın edım» dep şımırıkpesten qarap tūrdy. Būl jauaptan soŋ ne aituǧa bolady?
Jä, qaraqşylar jabai közqarastaǧy adamdar delık. Olardyŋ sanasyn emdeu – ūzaq jyldarǧa sozylatyn ürdıs. Al elımızdıŋ qarjylyq qūrylymdary, qarjy instituttary sanalatyn bankter de (olar qoǧamymyzdyŋ joǧary sanattaǧy ökılderı ǧoi) bızdıŋ käsıpkerlerdı retı kelgen jerde «soryp» qaluǧa tyrysatynyn qalai tüsınsek eken?! Soŋǧy kezde bankterdıŋ «appetitterı» sūmdyq artyp bara jatqany da qolymyzǧa erıksız qalam aldyryp otyr.
Biylǧy jyldyŋ basynda bır top käsıpker QR Parlament Mäjılısındegı «Aq jol» demokaratiialyq partiiasy fraksiiasyna bankterdegı bereketsızdıkterge qatysty şaǧymdanǧan bolatyn. Eŋ bırınşı, ärine bankterdıŋ nesienı teŋgemen beruden bas tartuyna narazylyq tanytty. Tıptı, teŋgemen bergen jaǧdaida da, nesie şeteldık valiutanyŋ aiyrbas baǧamyna säikes bosatylady eken. Odan soŋ, teŋgemen berıletın nesiege esepteletın paiyzdyq mölşerlemenı de anaǧūrlym joǧarylatqan. Obaly ne kerek, käsıpkerlerdıŋ şaǧymy boiynşa Parlament Mäjılısınıŋ deputaty Svetlana Qadırälieva deputattyq saual äzırlep, būl mäselelerdıŋ barlyǧyn Ūlttyq bank töraǧasy Qairat Kelımbetovtyŋ nazaryna ūsyndy. Elbasmyzdyŋ özı el aumaǧyndaǧy ışkı esep-qisap, alys-berısterdı tek teŋgemen jürgızu arqyly ekonomikamyzdy bırtındep dollarsyzdandyruǧa bet būru qajettıgın aityp jatqanda, bankterdıŋ teŋgemen nesielendıruden bas tartuy – dollarǧa odan saiyn täueldılıktı küşeitu ekenın aşyna jetkızıp edı deputat hanym.
Bıraq, bar mäsele osymen şeşımın tapty dep aitu qiyn. «Älaulaiym bıtse, halaulaiym taǧy bar» degen Aldarköse atamyzdyŋ änındei, odan soŋ būl bankter nesie sūrap kelgen käsıpkerlerdı memlekettık baǧdarlamamen nesielendırmei, aldymen öz önımderın ūsynyp baqty. Būl öz önımı degen käsıpkerdı tespei soruǧa arnalǧan baǧdarlama desek bolady. Onyŋ jyldyq paiyzdyq mölşerlemesı 28 paiyzdan bastalyp, odan ärı joǧarylai beredı. Paiyzdyq mölşerlemesı joǧary bolǧanda ūzaqmerzımdı bolsa, bır särı ǧoi. «Damu» käsıpkerlıktı damytu qory» AQ basqarmasynyŋ töraiymy Läzzat İbragimovanyŋ aituynşa, ekınşı deŋgeidegı bankter «Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy boiynşa nesie aluǧa tüsken ötınışterdı ötken jyly tört ai boiy qaraǧan. Negızınde onyŋ merzımı bır aidan aspauy kerek eken. Sonyŋ saldarynan köpşılıgı paiyzdyq mölşerlemesı joǧary tūtynuşylyq nesie aluǧa mäjbür bolady. Osy arada «Bırınşı kredittık biuro» JŞS-nyŋ mälemetterıne nazar audaraiyq. Elımızde esepke alynǧan 1,5 mln. şaǧyn jäne orta biznes subektılerı bolsa, sonyŋ 56 myŋ subektısı ǧana bankten şaǧyn jäne orta biznes ökılderı retınde nesie alǧan. Halyq sanymen alyp qaraǧanda, būl öte az körsetkış.
«Osy jaǧdaidy Oŋtüstık Koreiamen salystyryp körelık. Ol elde 49 million adam tūrady. Sonyŋ ışınde 800 myŋ adam şaǧyn jäne orta biznes ökılı retınde bankterden nesie alǧan. Bızdegı halyq sanymen alatyn bolsaq, bankterden şaǧyn jäne orta biznes ökılı retınde nesie aluşylar sany kemı 240-250 adam boluy kerek edı», – dep tüsınık berdı būl jaiǧa Läzzat Erkınqyzy.
İia, bızde biznes ökılderı retınde nesie alǧan 56 myŋ adam banktıŋ tülkı būlanyna könbei, tabandap otyryp biznes-nesiege qol jetkızgen naǧyz erlegender bolyp şyǧady.
–«Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy käsıpkerler üşın öte tiımdı. Būl baǧdarlamamen nesie alǧandarǧa paiyzdyq mölşerleme 14 paiyz. Onyŋ 7 paiyzyn käsıpker tölese, 7 paiyzyn «Damu» qory subsidiia retınde töleidı. Käsıpkerden komissiialyq tölem alynbaidy. Onyŋ üstınde bızder marketing jäne biznes-jospar jasau, zaŋgerlık, memlekettık satyp alu, jeke käsıpkerlıktı aşu, buhgalterlık esep siiaqty köptegen mäseleler boiynşa keŋester beremız. Atalǧan baǧdarlamaǧa qalai ılıguge bolady jäne basqa sūraqtarǧa bızden kelıp tolyq maǧlūmat aluǧa käsıpkerlerdıŋ mümkındıgı bar. Mümkın, bırqatar bankter aldymen öz önımderın ötkızuge tyrysatyn şyǧar. Bızdıŋ qordy jalpy halyq bıledı, öz ısın aşqysy kelgender, baǧdarlama boiynşa nesie alǧysy kelgender kelıp jatyr, qajettı kömekterge qol jetkızude,– deidı «Damu» käsıpkerlıktı damytu qory» AQ Astana qalalyq aimaqtyq filialynyŋ qūzyrettılıktı arttyru jönındegı menedjerı Daniiar Torǧaev.
İnvestisiialar jäne damu ministrlıgınıŋ mälımetıne qaraǧanda, bügınde elımızde 2,5 millionnan astam adam şaǧyn jäne orta käsıp salasynda eŋbek etedı. Osy sala jylyna 8 trillion teŋgenıŋ önımın öndıredı eken. Būl degenıŋız ülken küş, zor äleuet. Bız keltırgen sandar ekonomikany ǧana emes, eldıŋ de eŋsesın tıktep tūrǧan şaǧyn jäne orta biznes ekenın däleldep tūr emes pe. Endeşe, käsıpkerlerdıŋ müddesı – ol bızdıŋ müddemız, eldıŋ müddesı. Eger bankter özderınıŋ qūlqyn ǧana oilamai, käsıpkerlerge memleket jasap otyrǧan mümkındıkterdı paidalanuyna qolaily jaǧdai jasasa, eldıŋ erteŋıne, tūraqtylyǧyna jasaǧan qamqorlyǧy bolmai ma? Bankterdıŋ qazırgı äreketı, özı otyrǧan būtaqty özderı kesken äpendenıŋ tırlıgın elestetedı eken…
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
