Ūly Otan soǧysy. Belarus jazuşysy Vasil Bykov ötken ǧasyrdyŋ alǧaşqy şiregınde düniege kelgen ūrpaqty «öltırılgen ūrpaq» dep atapty. Qandy soǧys jalmaǧan tūtas bır ūrpaq. Jer betınde bır tal egıp, üi salyp, säbi süiıp ülgermegen ūrpaq… Qyrǧynǧa attanǧan qaiysqan qoldyŋ bırlı-jarymy ǧana elge oraldy. Sol soǧystyŋ ızderı, älı künge deiın, äsırese, köktemnıŋ soŋǧy aiynda qaitadan jaŋǧyra tüsedı. Jeŋıs künın jaqyndatqandarǧa taǧzymy men qūrmetımız osy kezde aiqyndalyp, kökırektı ökınış pen maqtanyş qatar kerneidı. Nelıkten? Mümkın, qyrşyn jandardyŋ jany jai tappai jatyr ma eken, älde jyl saiyn soǧystyŋ qasıretın eske salyp, bügıngı ūrpaqty näubetten saqtandyrǧany ma eken?!
Soŋǧy jyldary Qazaqstan aumaǧynan Ūly Otan soǧysyna attanyp, maidanda qaza bolǧan nemese habarsyz ketkenderdıŋ tızımın jariialandy. Sol tızımde 26-şy bolyp, äjemnıŋ ınısı Abdolla Babaev jazylypty. 1910 jyly düniege kelıp, 1941 jyly soǧysqa attanyp, 1942 jyly habarsyz ketken. Qatardaǧy jauynger. Būl naǧaşy aǧamnan qalǧan jalǧyz derek osy ǧana emes. Abdolla soǧys aldynda ǧana üilenıptı. Kışkentaily bolǧanyn maidanǧa attanar aldyndaǧy daiyndyq kezınde estidı. Sodan batysqa bet alǧaly tūrǧanda elge hat jıberedı. Onda eşelonnyŋ auylǧa jaqyn stansadan ötetının aityp, «qyzymdy bır körıp qalaiyn, aldymnan şyǧyŋyzdar» delıngen eken. Alaida hat keş jetıp, auyldaǧylar Balaiym apany stansaǧa jetkıze almapty. Odan keiın de bır hat kelıptı. Onda qyzymdy nege alyp şyqpadyŋdar dep aǧa-jeŋgesıne nazyn aitqan eken. Hatty keş jetkızgen poşta ma, älde tarylǧan taǧdyr ma?! Eldıŋ üstımen ötıp bara jatyp, tym bolmasa topyraǧyn bır basuǧa da mūrşa bermei sıbırdıŋ türmesınen bır-aq şyǧarǧan soldattardyŋ köz jasynyŋ obalyn da taǧdyrdyŋ tarlyǧyna jazuǧa bola ma?!
Menıŋ jaqsy köretın körşımız – İmanǧali ata bolatyn. Köp söilemeitın tūiyq adam edı. Sol kısı keide äkemmen bırge otyryp äŋgıme aitatyn. «Şırkın-ai, jauyngerlerdı tiegen eşelon tym bolmasa bır sätke de aialdamastan eldıŋ üsıtene öte şyǧyp edı-au!» dep aitqan sözın estıp qaldym. Odan menıŋ ūqqanym atanyŋ soǧysqa qatysqany boldy. Auyldyŋ ardagerlerın jatqa bıletın edım, nege būl kısı qalys qalǧan?! Kelesı bır 9 mamyrdaǧy kezdesuge sol atany şaqyraiyqşy dep ūsynys aittym. Äkesınıŋ atyn estıgennen basyn tūqyrtyp alǧan menıŋ synyptasym, «Ol kelmeidı» dedı qabaǧyn tüiıp. Sodan jiynǧa daiyndaldyq. Qonaǧymyz kelmedı. Onyŋ sebebın keiın tüsındım ǧoi. Atamyz, Vlasovtyŋ diviziiasynda bolypty. Äkemmen äŋgımesındegı «Ötıŋder!» dedı, öttık, «qarularyŋdy tapsyr!» dedı, tapsyrdyq. Bız būiyryqty oryndadyq» degen sözderınıŋ mänın keiınnen tüsındım.
Auyldyŋ şetınde Jüsıp äkemız ömır sürdı. Köpşılıkten syrttap jürse de auyldyŋ qadırmendı qariiasy edı. Soǧystan köp jyl ötken soŋ, Mūstafa Şoqaidyŋ nemereles balalarymen tanysyp, özıne ökıl bala etıp, jalǧyz ūlyna aǧa etıptı. Keiınnen sūrastyrǧanymyzda, Mūstafa Şoqaidyŋ özındei bırneşe azamatty nemıs tūtqynynan qūtqaryp alǧanyn bıldık.
Eŋ alǧaş ret pioner kezımızde ǧoi deimın, tarih pänınıŋ mūǧalımı tapsyrma berdı. Maǧan auyldyŋ ortalyq köşesındegı soǧysta mert bolǧandardyŋ, habarsyz ketkenderdıŋ tızımın jasa dep tapsyrdy. Sodan köşenı boilap sūrastyryp jürmın. Sonşama köp bolar ma?! Keiınnen «Bozdaqtar» kıtaby şyqqanda özıme tanys esımderdı ızdedım. Taptym. Bıraq qysqaşa aty-jönı jazylǧan mätınde habarsyz ketken soldattyŋ men estıgen deregı joq…
Ardagerler dep atalatyn köşede tūrdym. Mūndaǧy aqsaqaldarymyz barlyq maidanda şaiqasypty. Maidangerlerdlıŋ estelıkterı älı qūlaǧymyzda. Qazırgı bır-bır memleket bolyp otyrǧan elderdıŋ barlyq qalalary, derevnialary tıptı, özen sularyn da jatqa bılıp östık.
Öitkenı, ardagerler sol jerlerge qanyn tögıp aramyzdy jaqyndatty. Sol turaly estıgennen keiın de sol erlıkte bızdıŋ de ülesımız bardai, otty jyldarǧa qūrmetpen östık.
Osy sezım älı de jatsyndyrmai Ukraina, Belarus, Resei qalalaryn, onyŋ tūrǧyndaryn jaqyndata tüsedı. Bızdı jaqyndatqan sol tarih, maidan tarihy.
Erteŋ Jeŋıs künı barşa astanalyqtar maidanda şeiıt bolǧan ata-babalarynyŋ deregın alyp, şeruge daiyndalyp jatyr. Taǧzym şeruı. Men bıletın maidangerlerdıŋ barlyǧy, soǧystan qaitpaǧan soldattardyŋ bärınıŋ de sol şerude bolatynyn bılemın.
Būl – öltırılgen ūrpaqtyŋ şeruı… Iаǧni, «Mäŋgılık polk» şeruı bolmaq.
Aigül UAISOVA
