Ata Zaŋymyz – Konstitusiiaǧa biyl 25 jyl tolyp otyr. Basqa damyǧan memleketter üşın şirek ǧasyr az uaqyt şyǧar, al bız üşın osy jyldar jasampazdyq pen memleketımızdıŋ qalyptasu jyldary boldy desek, eş qatelespeimız.
Qazaq halqy memleket qūruşy ūlt retınde otanymyzdy mekendegen barlyq ūlttardy bauyryna tartyp, özınıŋ darhandyǧyn tanytty, beibıt azamattyq qoǧam ornatty. Sonyŋ arqasynda airandai ūiyǧan, älemdık qauymdastyq tolyq moiyndaǧan demokratiialy, zaiyrly, äleumettık jäne qūqyqtyq memleket qūrdyq. Qazaq elınde zaŋ üstemdıgın ornatamyz desek, eŋ aldymen Konstitusiiany jäne osyǧan negızdelgen barlyq zaŋdar men özgede qūqyqtyq aktılerdı būljytpai oryndap, saqtai bıluımız kerek.
Qazaq memleketı özınıŋ jaŋa tarihi damuynda respublikalyq memlekettık türge auysqaly KSRO zamanynda 3 ret (Qazaq AKSR Konstitusiiasy 1926 jyly, Qazaq KSR Konstitusiiasy 1937 jyly, Qazaq KSR Konstitusiiasy 1978 jyly), al egemendık alǧannan keiın 1993 jyly jäne 1995 jyly 30 tamyzda jalpyūlttyq referendum negızınde qazırgı qoldanystaǧy Konstitusiiany qabyldady.
1995 jyly 30 tamyzda respublikada bükılhalyqtyq referendum öttı, nätijesınde Qazaqstannyŋ jaŋa Konstitusiiasy qabyldandy. Būl Konstitusiianyŋ 1993 jylǧy Konstitusiiadan aiyrmaşylyǧy – onyŋ mazmūnynyŋ sapasynda edı. 1993 jylǧy Konstitusiia negızıne parlamenttık respublika modelı alynǧan bolatyn.
Jaŋa Konstitusiia älemdık örkeniettıŋ eŋ joǧary qūndylyqtaryn boiyna sıŋırdı. Sonymen bırge būl Qazaqstannyŋ jaŋa tarihyndaǧy eŋ ozyq ülgıdegı bükılhalyqtyq referendumda qabyldanǧan negızgı zaŋ boldy. Naqtyraq aitqanda, jaŋa Konstitusiianyŋ 1-babynda «Qazaqstan Respublikasy özın demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyqtyrady, onyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne adamnyŋ ömırı, qūqyqtary men bostandyqtary» dep körsetılgen. Onyŋ demokratiialyǧy eŋ aldymen, memlekettegı bilıktıŋ qainar közı halyq ekendıgınen körınedı.
Basty qūjatymyz Konstitusiianyŋ 3-babynyŋ 1-tarmaǧynda memlekettık bilıktıŋ bırden-bır bastauy – halyq delıngen, iaǧni halyqty joǧary bilıktıŋ iesı retınde tanu – el täuelsızdıgınıŋ körınısı.
Jaŋa Konstitusiiaǧa alǧaş ret azamattyŋ qūqyǧyna qatysty ǧana emes, adam düniege kelgen sätten bastap onyŋ ajyramas qūqyqtaryna da qatysty talaptar endı, iaǧni qoldanystaǧy Ata Zaŋda adamnyŋ tabiǧi qūqyqtarynyŋ üstem boluy – memleket qyzmetınıŋ negızgı baǧyty desek eş qatelespeimız.
Qazırgı Ata Zaŋda Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı saiasi jüienıŋ basty tūlǧasy bolyp tabylady, bilıktıŋ üş tarmaqtarynan joǧary tūrady. Būl prezidenttık basqaru jüiesındegı memleketke sai keledı. Parlament turaly konstitusiialyq bölım de özgerısterge ūşyrady.
Konstitusiiany talqylau kezeŋınde elımızdegı bedeldı zaŋgerlerden bölek, Fransiianyŋ Konstitusiialyq keŋesınıŋ ökılderı, osy eldıŋ Memlekettık keŋesınıŋ müşelerı jäne Resei zertteu ortalyǧynyŋ eŋ bedeldı zaŋgerlerı jobalyq jūmystyŋ talqylau şaralaryna atsalysty. Aita keteiık, täuelsızdık tarihynda tūŋǧyş ret bükılhalyqtyq talqylauǧa salynǧan da, eldıŋ köptegen pıkırı eskerılgen negızgı zaŋ da osy – 1995 jyly qabyldanǧan Konstitusiia boldy. Qazır keltırılıp jürgen resmi mälımetterge qarasaq, qūjatty talqylauǧa 3 millionnan asa azamat qatysypty.
Taǧy bır aita ketetın derek, Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ özı Ata Zaŋymyzdyŋ qalyptasuy men qabyldanuyna tıkelei atsalysty. Damyǧan Europa men Aziia jäne Amerikadaǧy 20-dan asa memleketterdıŋ Konstitusiialaryn saralap, öz ūsynysymen jaŋa Konstitusiianyŋ jobasyn 1994 jyly Ädılet ministrlıgıne tapsyrǧan bolatyn. Naq osy ülgı-joba bügıngı Ata Zaŋymyzdyŋ negızın qalaǧan edı. Bügınde 1995 jyly qabyldanǧan Konstitusiianyŋ da basty avtorlary – Qazaqstan halqy men onyŋ Tūŋǧyş Prezidentı, Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev dep tolyq senımmen aituǧa bolady.
1995 jyly 30 tamyzda eldıŋ jaŋa Konstitusiiasyn qabyldau jönınde bükılhalyqtyq referendumǧa sailauşylardyŋ 90,58 paiyzy qatysty. Halyqtyŋ 89,14 paiyzy jaŋa Konstitusiianyŋ qabyldanuyn qoldady. Konstitusiia barlyq qazaqstandyqtardyŋ oi-pıkırın esepke ala otyryp jasalǧan qūqyqtyq-saiasi qūjat boldy. Būl üderıs Ata Zaŋǧa erekşe üstem küş berıp, onyŋ äleuetın arttyrady.
Osylaişa düniege kelgen Konstitusiia täuelsız memleket retınde damuymyzdyŋ basty kepılı boldy. Sonymen qatar qoldanystaǧy Konstitusiia respublika ömırınde ekonomikalyq qana emes, saiasi özgerısterge de jol aşty. Qos palataly käsıbi Parlamenttıŋ jasaqtaluy da sonyŋ jarqyn aiǧaǧy. Būl Konstitusiia memlekettık bilıktıŋ bırtūtastyǧyn bekıte otyryp, ony şaşyraŋqy küiden bırtūtas, jūmylǧan jūdyryqtai jüiege ainaldyrdy. Memlekettık bilık organdarynyŋ halyq aldyndaǧy jauapkerşılıgın küşeittı. Halyq pen memlekettıŋ arasyndaǧy kommunikativtık küşke ainaldy.
Älemdı jailaǧan pandemiia jaǧdaiynda da memleketımız Konstitusiiada körsetılgendei äleumettık memleket ekenın tolyq däleldep şyqty. Qoǧamdaǧy az qamtylǧan otbasylar men älsız toptardy äleumettık jaǧynan qoldap, erekşe kömek körsettı. Osy maqsatta memlekettık qordan qyruar qarjy bölındı. Sonyŋ arqasynda elımız bırtındep būl näubetten de abyroimen şyǧyp keledı.
Eŋ bastysy, Qazaqstan memleketınıŋ nyǧaiuyna, elımızdıŋ damuyna, halqymyzdyŋ ösıp-örkendeuıne negız qalap berdı. Keleşekte zaman aǧymyna qarai Ata Zaŋymyzdyŋ özgerıske ūşyrauy – zaŋdy qūbylys. Bıraq bızdıŋ basty maqsatymyz – Qazaqstan Täuelsızdıgınıŋ tıregıne ainalǧan Konstitusiiany qataŋ ūstanu, qūrmettep qorǧau, onyŋ maŋyzdylyǧyn joǧaltpai saqtau. Būl – elımızdegı ärbır azamattyŋ mındetı men paryzy.
Tüiındei aitsaq, 1995 jyly qabyldanǧan Ata Zaŋ memlekettıŋ şūǧyl betbūrysyn qamtamasyz etıp, Qazaqstannyŋ qazırgı jetken jetıstıkterınıŋ bırden-bır kepılı bola aldy. Ony däleldep jatudyŋ özı de artyǧyraq. Barşaŋyzdy Konstitusiianyŋ 25 jyldyǧymen qūttyqtai otyryp, elımızdıŋ ırgesı aman, keleşegı kemel bolsyn, memleketımızdıŋ negızı – Ata Zaŋymyz jasampaz bolsyn degım keledı.
Zulfuhar ǦAIYPOV,
Joǧary kölık jäne kommunikasiia
kolledjınıŋ direktory,
Nūr-Sūltan qalasy
mäslihatynyŋ deputaty
