Orbūlaq şaiqasy – ǧasyrlar kuäsı

Qazaqstannyŋ täuelsızdıgı baiandy boluy üşın qan tökken batyr babalarymyzdy, dana bilerımızdı eske alyp, erlıgın paş etu – qasiettı boryş. Osy oraida «Bügıngı kündı tüsınıp-tüisınu üşın de, bolaşaqtyŋ didaryn közge elestetu üşın de keşegı kezeŋge köz jıberuımız kerek» degen bolatyn Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev.

Astana qalasyndaǧy №5 köpşılık kıtaphana ūjymy jaqynda oqyr­mandar üşın tarihi ta­ǧy­lymdy şara ūiym­das­­tyrdy. Elımızdıŋ ta­ri­hynda ūly jeŋıster men san aluan oqiǧalar köp bolǧany belgılı. Sonyŋ ışın­de Orbūlaq şaiqasy­nyŋ orny da erekşe körınedı.
Orbūlaq şaiqasy – qazaq halqynyŋ Joŋǧar şapqynşylyǧyna qarsy azattyq soǧysyndaǧy alǧaşqy jeŋıstı oqiǧa. Būl – Jäŋgır han men joŋ­ǧarlardyŋ Batyr qoŋ­taişysy arasynda ötken ülken soǧys. Joŋǧarlar­dyŋ qarqyny qatty eke­nın sezgen Jäŋgır han qol astyna jaujürek batyr­laryn jinaidy. Qazaq jerıne Batyr qoŋtaişy bas­taǧan qalyŋ jaudyŋ bet alǧanyn aldyn ala bılgen Jäŋgır olarǧa qarsy tūratyn yŋǧaily jer taŋdap, aqyldy ailamen äskerın ornalastyrady. Sol aralyqta Samarqandaǧy Jalaŋtös Bahadürge habar jıberedı. Kömek kelgenşe jaudyŋ jolyn bögemek bolyp, alty jüz batyrdy soŋyna ertken Jäŋgır han tau şatqalynda ainaldyra or qaz­dyryp, onda üş jüz äs­kerdı qaldyrady da, özı jasaq­tyŋ jarym bölıgımen bırge şatqaldyŋ syrtyna, qarsy betıne jasyrynady. Şatqaldyŋ öte tarlyǧynan jau äskerı meŋgergen amal-ailasyn paidalanuǧa mümkındıkterı bolmai, şetınen qyrylady. Ekı ret şabuylǧa şyǧuǧa ärekettense de, olarynan tük şyqpaidy. Samarqannan jiyrma myŋ qolmen Jalaŋtös batyr kelıp jetkende, onsyz da on myŋ äskerden aiyrylyp, qazaqtardan ailasyn asyra almaǧan joŋǧar han qalǧan qolyn jinap, oisyraǧan şyǧynmen keiın şegınuge mäjbür bolady. Aty dardai joŋǧar hanyna ülken ūiat sanalǧan şaiqastyŋ soŋy qazaq jasaqtarynyŋ ülken je­ŋısımen aiaq­talady.
Qazaq jauyngerlerı osyndai ülken soǧystar kezınde tütınge ūryndyru täsılın de köp paidalanǧan jäne būl täsıldı öte qūpiia ūstaǧan. Qazaq jasaǧy jaudyŋ jolyn toryp, jolyna şömele şöp üiıp, or qazyp, oǧan uly şöpterdı tastaǧan. Iаǧni, suly küiınde byqsyǧan tütınge ulandyru maqcaty bolǧan. Uly şöpterdıŋ iısınen jan-januarlar da, adamdar da basy ainalyp qūlaǧan. Bıraz uaqytqa deiın esın jinai almai, keibırı sol küiınde jan tapsyrǧan. Qazaq jasaq­tary joŋǧar şapqynşy­lyǧynda az ǧana qolmen bırneşe ret osyndai ädıs­termen jaudy küirete jeŋıp otyrǧan.
Orbūlaq jeŋısı – qazaqtyŋ ǧajap bauyrmal­dyǧynyŋ jemısı. Būl je­ŋıstıŋ qazaq handyǧy üşın zor maŋyzy boldy. At töbelındei az qazaqtan tūmsyǧy būzylyp, tauy şaǧylyp qaitqan Batyr qontaişy elıne barǧan soŋ bıraz bedelınen aiyrylyp, bilıgı älsırep qalady.
Salqam Jäŋgır saiasatker, tapqyr da batyl qolbasşy, halyq janaşyry, janyna toptasqan sarbazdardyŋ ärqaisysy jüzge tatityn batyrlar bolǧan. Olar qazaq jerı üşın joŋǧarlarǧa taisalmai tötep bere bılgen.
Jäŋgır han qazaq jerıne joŋǧarlar tynymsyz şabuyl jasap tūrǧan asa qiyn kezeŋde bilık jürgızdı. Ol bar küş-jıgerın qazaq jerıne eşkım qol sūǧa almaityn tūtas­tyǧyn qamtamasyz etuge baǧyttady.
Biyl Orbūlaq şaiqasyna 375 jyl tolyp otyr. Osy şaiqasty mäŋgılık este qaldyru, jastardyŋ patriottyq sezımın alau­latu maqsatynda Astana qalasy äkımdıgınıŋ ortalyqtandyrylǧan kıtap­hanalar jüiesınıŋ №5 köpşılık kıtaphanasynda «Orbūlaq şaiqasy – ǧasyr­lar kuäsı» atty bibliokvest ötkızdık.
Şara barysynda Qazaq memleketınıŋ tarihy, Qazaq handary men qolbasşy batyrlary turaly jan-jaqty äŋgımelendı. Sonymen bırge oqyrmandar nazaryna taqyryptyq derektı beinefilmder ūsynylyp, «Qazaq handyǧy» atty köp serialdy tarihi kinodastannan üzındı körsetıldı. Şaraǧa tūraqty oqyrmandarmen qatar №50 mekteptıŋ mūǧalımderı men joǧary synyp oquşylary qatysty.

Gülnär
ESIMSEIITOVA,
Astana qalasyndaǧy № 5 kıtaphana
qyzmetkerı