Mamyr aiynyŋ üşınşı jeksenbısı halyqaralyq JİTS qūrbandaryn eske alu künı retınde belgılengen bolatyn. Osyǧan bailanysty Astana qalalyq JİTS-tyŋ aldyn alu jäne oǧan qarsy küres ortalyǧynda basqosu öttı.
Bügınde älem elderın ǧasyr dertı sanalatyn JİTS dertı alaŋdatyp otyr. Sondai-aq soŋǧy kezde elımızde atalǧan auru türımen auyratyn azamattardyŋ qatary artyp bara jatyr. Mäselen, soŋǧy 20 jylda Astanada AİTV infeksiiasyn jūqtyrǧan 1293 adam anyqtalǧan. Al däl qazırgı taŋda JİTS ortalyǧynda 321 adam em-dom alyp jatyr. Atalǧan ortalyqtyŋ bas därıgerı Säbit Abraimovtyŋ aituynşa, onyŋ 60 paiyzy soŋǧy bes jylda qauıptı dertke duşar bolǧan.
– Jalpy sensasiia quyp atalǧan derttı asa qauıptı etıp körsete berudıŋ qajetı şamaly siiaqty. Eger nauqas der kezınde ortalyqqa tırkelıp, bızden em alatyn bolsa onyŋ ūzaq ömır süruıne mümkındık bar. Öitkenı medisina AİTV infeksiiasyn jūqtyrǧan azamatty emdeude joǧary tabystarǧa qol jetkızıp otyr. Mysaly, bügınde ortalyqta em alatyn 8 ana densaulyǧy myqty balany ömırge äkeldı. Tıptı, keibır analar ekınşı balasyn aman-esen bosanuda. Osyndai täjıribeden keiın bızge kelıp, qoryqpai emdeluşıler paida bola bastady – deidı ol.
Mamandar JİTS, negızınen, jynystyq qarym-qatynas arqyly jūǧatynyn aitady. Endeşe, qauıptı derttı sau adamǧa qasaqana jūqtyrǧan adamdarǧa qandai şara qarastyrylǧan? Säbit Bekmaǧanbetūlynyŋ aituynşa, Astanada atalǧan derttı qasaqana jūqtyrǧan 5 faktı tırkelgen.
– Bızdıŋ ortalyqtyŋ mamandary atalǧan derttı jūqtyrǧan adammen jan jaqty söilesıp, tüsındıru jūmystaryn jürgızedı. Osydan keiın nauqas ortalyqpen «Men özımnıŋ auruymdy eşkımge jūqtyrmai, barynşa saqtanamyn» dep kelısım-şartqa qol qoiady. Eger nauqas aradaǧy kelısım-şartty būzatyn bolsa, oǧan zaŋ boiynşa jaza taǧaiyndalǧan. Öitkenı bız JİTS infeksiiasyn jūqtyrǧan adam anyqtalsa, onyŋ kımdermen bailanys jasaǧanyn tekseremız. Eger nauqas jūqtyrǧan adam būryn bızdıŋ ortalyqta tırkeude tūrǧan bolsa, ony qūqyq qorǧau organdaryna tapsyramyz. Mūndai oqiǧa bızdıŋ ortalyqta boldy, bıraq ol ıs sotqa deiın barǧan joq. Öitkenı derttı jūqtyryp alǧan adam qūpiianyŋ jariia bolǧanyn qalamai ymyraǧa kelıp jatady, – deidı bas därıger.
Al epidemiolog kömekşısı Säule Nūrǧalieva erlerge qaraǧanda äielderdıŋ AİTV infeksiiasyn tez jūqtyratynyn aitady. Osy tūsta atalǧan derttıŋ jynystyq jolmen jūǧu qaupı erkekterden qaraǧanda äielderde nege joǧary degen zaŋdy sūraq tuyndaidy.
– Jynystyq qatynas kezınde äielderdıŋ erkekterden jūqtyru qaupı üş ese joǧary bolyp keledı. Sondai-aq, būl jūqpany tasymaldauşylar qatarynda seks-biznespen ainalysatyn jäne ışımdık pen esırtkı qabyldaityn äielderdı jatqyzuǧa bolady. Būl toptaǧy äielder jynystyq serıktesterın jiı auystyryp, özın-özı qorǧamaidy. Atap öter bolsaq, ortalyǧymyzdaǧy «Dostyq» kabinetınde qaralatyn seks qyzmetkerlerınıŋ 80 paiyzyna juyǧy jynystyq jolmen berıletın dertke şaldyqqan. Sondyqtan da jynystyq qarym-qatynas arqyly berıletın ärtürlı jūqpalardan aldyn ala saqtanǧan jön – deidı ol.
İä, bügınde kez kelgen adamnyŋ JİTS infeksiiasyn jūqtyryp aluy mümkın bolyp otyr. Tüiındep aitqanda, näpsıŋdı tyimasaŋ, qauıptı derttı jūqtyryp alasyŋ.
Serık QŪDAIBERGENŪLY
