Жасынан кітапты қадір тұтып өскен үлкендер «қазіргі жастар кітап оқымайды, одан гөрі ұялы телефон мен әлеуметтік желіге көп үйірсек» деген сөздерді айтып жатады. Үлкендер айтқан жөн сөзге қосыласыз. Бірақ жастарды да кінәлағыңыз келмейді. Заманның озығы болар, қазіргі технологиялық прогресс ұшқан құстай зулап барады. Күнде қолданысқа кірген өзгеше дүниені көресіз. Ақпарат деген шалқып жатқан теңіз секілді, шеті көрінбейді. Үйде отырып-ақ, интернет арқылы жеті қат әлемнен хабардар боласыз. Осындай сапырылысып жатқан әлемде кітап оқуға мұрша да бола бермейді. Дегенмен бала күнінен қимас досқа айналған кітаппен ғұмыр кешкен адамды одан ажырату мүмкін емес.
Жалпы, ойы-бойы толысып келе жатқан жеткіншекте кітап оқу қалай қалыптасады? Әрине, ол әуелі бала күнінен өнеге алатын үйдегі үлкендердің тәлімінен басталары хақ. Сосын он жыл бойы білім нәрін беретін мектептің де ықпалы зор. Жә, бір сәт өзімізден бастап көрейікші… Шындығы керек, шыбықты ат қылып мініп жүрген балалық шағымнан кітаппен дос болдым. Оған неге соншалықты құштар болғанымды өзім де білмеймін. Қолыма кітап түссе, сол мезетте оқуға ынтық едім. Анамның өзі соған ауған ниетімді көріп: «Балам, кітап оқыған адам жаман кісі болмайды. Ол сені тәрбиелейді, биікке көтереді» деп отыратын. Міне, осылай басталған достығымыз әлі күнге дейін ажыраған жоқ. Қайта оған деген құмарым есейген сайын өсіп, оқығым келетін кітаптарым көбейіп барады.
Несін айтасыз, ол кезде ауылдағы мектеп кітапханасының қоры бай болатын. Қазақ қаламгерлерімен бірге әлемнің айтулы жазушыларының кітаптары самсап тұрушы еді. Марк Твеннің «Том Сойердің басынан кешкендері» мен Александр Гриннің «Алқызыл желкендері» секілді хикаяттары және Ханс Кристиан Андерсеннің ертегілерін ана тілімізге мөлдіретіп аударған қаламгер ағаларымыздың арқасында құныға оқып, сол кейіпкерлер секілді сиқырлы әлемге құштар болдық. «Балдырған», «Ақ желкен», «Ұлан» секілді балаларға арналған басылымдарды да қызығып оқыдық.
Елордадағы №69 мектеп-гимназиясында 5-ші сыныпта оқитын Біржан Сәндібек деген кітапқұмар оқушыны жақсы білемін. Өзі де сүйкімді, жұғымды бала. Кітап оқығанды жақсы көреді. Таяуда қалалық оқушылардың қазақ тілі мен әдебиетіне арналған байқауда жүлделі орынға ие болыпты. Содан бірде «кітапты неге жақсы көресің?» деп сұрадым. «Маған үйде кітап оқы деп айтқан ешкім болған жоқ. Алдымен ертегі оқуға дағдыландым. Ата-анам үнемі жұмысқа кеткенде екі кішкентай қарындасымды уатқанда кітаптан жаттап алған өлең-тақпақтарды оқып беретін едім. Солай кітаппен дос болып кеттім. Бүгінге дейін Бердібек Соқпақбаев атамның «Менің атым Қожа», «Он алты жасар чемпион», Молдахмет Қаназ ағаның «Чика – Дабылдың баласы» секілді повестерін оқыдым. Оларда мен секілді балалардың өмірі суреттелген. Қазір Сейітқұл Оспановтың «Ағаш ат» әңгімелерін оқып жатырмын. Өскенде осы кісілер секілді балаларға арналған кітап жазғым келеді» дейді кішкентай оқырман. Бала жасынан кітаппен дос болған Біржанның болашағынан көп үміт күтуге болады.
Расы керек, шалғай ауылдарға қарағанда қаладағы мектептердің кітапханалары уақыт талабына сай лайықты жабдықталған. Оны елордадағы Райымбек батыр атындағы №50 «Қазғарыш» мектеп-лицейінің кітапханасынан байқадық. – Біздің мектепте 38 мыңнан астам кітап қоры бар деп бастады сөзін, кітапхана меңгерушісі Алмагүл Жақсылықова. – Оның 31 мыңы оқулықтар болса, қалғаны – көркем әдеби кітаптар. Қазір балаларға арналған үш тілге қатар аударылған кітаптар келіп жатыр. Мектепте оқушылардың кітап оқуы жақсы жолға қойылған. «Мен оқығанды ұнатамын» деген жоба аясында жеткіншектер арасында сауалнама жүргізіп, олар оқитын кітаптар бойынша кесте құрып, әр дүйсенбіде сабақ басталар алдында 15 минут кітап оқуға уақыт бөлінеді. Одан кейін қазақ тілі мен әдебиет пәні бірлестіктерінің мұғалімдерімен ақылдасып отырып, әрбір сыныпқа байланысты оқылатын кітаптар айқындалған. Мәселен, 5-сыныптар Қазақ ертегілері мен Ы.Алтынсариннің шығармаларымен таныс болса, 6-сыныптың оқушылары «Қобыланды батыр» жыры мен Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа», Сайын Мұратбековтің «Жабайы алма» секілді шығармаларын оқыды. 7-сынып жеткіншектері Әлем әдебиетімен сусындаса, 8-сыныптың оқушылары қазақ прозасының үздік туындыларымен танысты. Әрине, одан бөлек үйге де кейбір балалар кітап алып оқиды. Қалалық Білім басқармасының көмегімен жыл сайын кітапхана қоры толығып отырады. Өткен жылы әлем әдебиетінің қазақ тіліне аударылған үздік шығармаларын алдық. Қысқаша айтқанда, біздің кітапханада оқу бағдарламасына сәйкес қазақ жазушыларының барлық кітаптары сақталған. Оқушыларымыз да кітапты жақсы көріп оқиды, – дейді кітапханашы.
Әрине, біз бұған қуанып қалдық. Амал нешік, сондай кезде көз алдымызға ауылдағы білім ұяларында оқып жатқан жеткіншектер келді. Олар шалғайдағы мектеп кітапханасынан қандай кітап оқып жүр екен деп ойладық. Өйткені, өткен жылы жазда ауылға барғанымда мектептегі кітапхананың жүдеу кейпін көріп, көңілім кұлазып кеткен еді. Жыл сайын балаларға арналған әдеби кітаптар шығып жатқанымен, олардың бәрі де түкпірдегі елді мекенге жете бермейді. Бір жағынан, кітап таралымдары да аз. Тұжырып айтқанда, маған мектеп кітапханасы бар білімнің бастауы секілді көрінеді. Біз қазір адамдардың бойынан имандылық, ізгілік қасиеттер азайып бара жатыр деп айтамыз. Оның бәрі де жас ұрпақтың тағылым мен тәрбие дәнін себетін кітаптан ажырап бара жатқандығынан көруге болады. Демек, баланы жастайынан кітап оқуға үйрету қажет. Ол үшін мектеп кітапханаларының орны бөлек.
Ендеше, жеткіншектерге адами құндылықтарды дәріптеуге тәрбиелейтін қаладағы мен даладағы мектеп кітапханалары назардан тыс қалмасын дейік!
Азамат ЕСЕНЖОЛ
