ەلوردالىق جاستاردى تەك قالا ىشىندەگى ماسەلەلەر عانا الاڭداتپايدى, ولار سونداي-اق باسقا وڭىرلەردەگى وزەكتى جايتتاردى شەشۋگە دە اتسالىسقىسى كەلەدى. سونىڭ ءبىر مىسالى رەتىندە م.نارىكباەۆ اتىنداعى قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتتەرىنىڭ ارال قالاسىنا قاتىستى جاساعان ەكولوگيالىق جوباسىن ايتۋعا بولادى. Enactus KazGUU باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىنعان بۇل باستاما بەس ءتۇرلى باعىتقا ارنالعان.
تەڭىز استىنداعى اۋلاردى الاتىن اسپاپ
– وسى جوبانى قولعا العالى بەرى ارال قالاسىنا 7-8 رەت بارىپ قايتتىق, – دەپ باستادى اڭگىمەسىن Enactus KazGUU كومانداسىنىڭ كاپيتانى, تۋريزم ماماندىعىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى ايبەك تۇگەلباەۆ. – ارالعا ەڭ ءبىرىنشى بارعاندا بايقاعان پروبلەما – سۋ استىندا قالىپ قالعان اۋلار بولدى. بالىقشىلاردىڭ كوبىسى قىتايدىڭ پلاستيك اۋىن قولدانادى. ول ارزان بولعانمەن, ساپاسى ناشار. ءبىر-ەكى رەت پايدالانعاننان كەيىن اۋىرلىقتى كوتەرە الماي سوگىلىپ كەتەدى دە, سول كۇيى سۋ استىندا قالادى. ونى قايتا شىعارىپ الۋ ءۇشىن بالىقشىلاردا ارنايى قۇرال جوق. ناعىز قيىندىق بالىقتار كوبەيەتىن كەزدە باستالادى. الگى اۋدىڭ كەسىرىنەن كەيبىر بالىقتار سۋدىڭ ۇستىڭگى قاباتىنا شىعا المايدى. سونىڭ كەسىرىنەن بالىقشىلار دا ءبىراز ولجادان قاعىلادى. وسىنى ەسكەرە كەلە, ءبىز اۋلاردى سۋ استىنان شىعاراتىن اپپارات جاساپ شىعاردىق. ونى وزىمىزشە «زاكىر-مىسىق» دەپ اتادىق. قۇرىلىمى تۋرا زاكىر سياقتى: بالىقشىلار قايىقپەن سۋ ورتاسىنا شىققان سوڭ الگى اسپاپتىڭ ءبىر شەتىنە ارقان بايلاپ, سۋعا تۇسىرەدى. ۇشىنداعى ۇشكىر تەمىرلەرى اۋدى ىلگەن سوڭ, ارقان ارقىلى تارتىپ شىعارادى. وسىلايشا سۋ استىن كەرەكسىز اۋلاردان تازارتۋعا بولادى.
ءوزىمىز تاجىريبە رەتىندە ءبىر رەت تەڭىز شەتىنە «زاكىر-
مىسىعىمىزدى» ءتۇسىرىپ كورگەن ەدىك, ۇزىندىعى 100 مەتر, ەنى 3 مەتر بولاتىن ەسكى اۋدى تارتىپ شىعاردىق. ال تەڭىز ورتاسىندا ءدال وسىنداي قانشا اۋ جاتقانىن ەسەپتەي بەرىڭىز.
تروتۋارعا توسەيتىن پلاستيك پليتا
جاستار الگى ەسكى اۋلاردى جيناپ قانا قويماي, ونى كادەگە اسىرۋدىڭ دا جولىن تاۋىپ قويىپتى. مۇنى بىزگە KazGUU Enactus-تىڭ كەلەسى مۇشەسى ديدار نىعمەتوۆ ايتىپ بەردى:
– ەسكى اۋلاردى قايتا وڭدەۋ ارقىلى ودان تروتۋارعا توسەيتىن پليتا جاساۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا Adidas سەكىلدى الپاۋىت كومپانيالار قولدانىلعان پلاستيك زاتتاردان اياق كيىم مەن سپورتتىق كيىم جاساپ شىعارۋدا. سول سەكىلدى پلاستيكتەن تروتۋارعا ارنالعان پليتا شىعارىپ جۇرگەن ەلدەر دە جەتەرلىك. ادەتتە ءبىز توسەيتىن پليتالار قاتتى جەل كەزىندە توڭكەرىلىپ قالادى, ايازدا جارىلىپ كەتەدى, ۇستىنە اۋىر سالماق تۇسكەندە شىتىنايدى. ال پلاستيكتەن جاسالعان پليتالاردىڭ ارتىقشىلىعى سول, ولار دەفورماتسياعا از ۇشىرايدى, ىستىق-سۋىققا ءتوزىمدى ءارى شىرىمەيدى. ونىڭ ۇستىنە, وعان جۇمسالار شيكىزات تا قولجەتىمدى. قۇرامىنىڭ باسىم بولىگى پلاستيك پەن قۇمنان تۇراتىندىقتان, مۇنداي پليتالار الدەقايدا ارزانعا تۇسەدى.
بۇگىندە ءبىز سونداعى «ارال تەڭىزى» اتتى كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىممەن بىرىگىپ, وسىنداي پليتالاردى دايىندايتىن شاعىن تسەح اشۋدى كوزدەپ ءجۇرمىز. ەگەر ول اشىلار بولسا, ارالدىقتار قوقىسقا تاستايتىن پلاستيك بۇيىمدارىن ەندى سوندا وتكىزىپ, قايتارىمىنا اقشا الا الادى. ياعني ءبىر وقپەن ەكى قويان اتىلادى: قالا مەن تەڭىز
پلاستيكتەن تازارادى, بۇل ءۇشىن تۇرعىندار دا اقشالاي پايدا تابادى.
ارالدىڭ سيمۆولدارىن بىرىكتىرگەن كادەسىي
Enactus KazGUU جاستارىنىڭ جاڭا جوباسى اياسىندا ارالداعى ەكولوگيالىق
ءماسەلەگە ارنالعان ەكسكليۋزيۆتى كادەسىيلار شىعارۋ دا جوسپارلانۋدا. ديداردىڭ ايتۋىنشا, كادەسىيدىڭ باستى كومپونەنتتەرى رەتىندە تۇز, قۇم جانە قامىس تاڭدالىپ الىنىپتى.
– بۇلاردى سيمۆول رەتىندە جايدان-جاي تاڭدامادىق. ءبىرىنشىسى – ارالدىڭ تۇزى, ول, ادەتتە, ارال دەگەندە بىردەن ەسكە تۇسەتىن دۇنيە. سۋ تارتىلعان سايىن ايماقتى دا قۇم باسىپ, تۇرعىنداردىڭ مازاسىن الىپ جاتىر. مىسالى, سونداعى اقەسپە دەگەن اۋىل قۇم كوشۋىنىڭ كەسىرىنەن ەكى رەت ورنىنان جىلجىپتى. ال نەگە قامىستى الدىق دەگەن سۇراققا جاۋاپ رەتىندە مىنانى ايتقىمىز كەلەدى. ارالدا قامىس قاۋلاپ كەتكەن جەرلەر كوپ. قامىس وسكەن تۇس تازا بولمايدى, ويتكەنى ول سۋدىڭ ءوزىن-ءوزى تولقىنمەن نە اعىسپەن تازالاۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ال سۋى تازا ەمەس جەرگە بالىقتىڭ دا بارمايتىنى انىق. وسى ءۇش قوسپانى كىشكەنتاي بانكاعا سالىپ, سىرتىنا #SaveAral دەگەن حەشتەگتى جازامىز. بۇل – بارىنەن بۇرىن, شەتەلدىكتەردىڭ نازارىن اۋدارتۋ ءۇشىن جاسالعان ماركەتينگتىك ءتاسىل. ياعني ولار وسى حەشتەگ بويىنشا ىزدەۋ ارقىلى ي
نتەرنەتتەن ارالعا قاتىستى كوبىرەك مالىمەتتى تابا الادى. «ارال تەڭىزى» ۇيىمىنىڭ ديرەكتورى ايناكۇل بايماحانوۆا جىلىنا شامامەن 800-دەي شەتەلدىك ءتۋريستىڭ تارتىلعان تەڭىزدى كورۋ ءۇشىن ارنايى كەلەتىنىن ايتقان ەدى. وسىنداي كادەسىيلاردىڭ كومەگىمەن ءبىز ولاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن ودان ءارى ارتتىراتىنىمىز داۋسىز, بالكىم, بۇل شەتەلدىك تاراپتان قانداي دا ءبىر ءتيىمدى ۇسىنىسقا دا جول اشار, – دەيدى ول.
كادەسىيلاردى ارالداعى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ ءوزى جاسايدى. قازىرگى تاڭدا جاستار نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اۋەجايى جانە بىرقاتار جەلىلىك دۇكەنمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدە.
باننەردەن تىگىلگەن فارتۋك
جوبانىڭ كەلەسى باعىتى ەكو-فارتۋكتەرگە قاتىستى.
– ارالدىقتاردىڭ نەگىزگى ازىعى بالىق شارۋاشىلىعى بولعاندىقتان, مۇندا وسى سالاعا ارنالعان كىشىگىرىم فابريكالار وتە كوپ, شامامەن 20-دان اسادى. ونداعى جۇمىسشىلارعا قاجەت ەڭ باستى قۇرالداردىڭ ءبىرى – فارتۋك. ارالدىقتار فارتۋكتەردى رەسەيدەن الدىرتادى ەكەن, ويتكەنى وتاندىق فارتۋكتەردىڭ باعاسى جوعارى. وسى ماسەلەنى ەستىگەن سوڭ ءبىز نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى «انالار ءۇيى» مەكەمەسىندەگى قىز-كەلىنشەكتەرمەن كەڭەسىپ, ەكو-فارتۋكتەر تىگۋدى باستادىق. «ەكو» دەپ وتىرعانىمىزدىڭ سەبەبى, بۇل فارتۋكتەر باننەردەن جاسالادى. ەلوردادا ءىس-شارالاردىڭ ءجيى وتەتىنىن بىلەمىز. ولارعا دايىندالعان باننەرلەر ءىس-شارا اياقتالعان سوڭ كەرەكسىز بولىپ, قوقىسقا لاقتىرىلادى. ءبىز سول باننەرلەردىڭ ءبارىن تۇراقتى تۇردە جيناپ, ودان فارتۋكتەر تىكتىرىپ, ارالدىقتارعا تومەن باعامەن جەتكىزىپ بەرمەكشىمىز. وسىلايشا, بىرىنشىدەن, جارامسىز باننەرلەردى كادەگە جاراتساق, ەكىنشىدەن, ارالدىقتاردى دا ارزان باعاداعى ساپالى ونىممەن جابدىقتايمىز, ۇشىنشىدەن, «انالار ۇيىندەگى» قىز-كەلىنشەكتەردىڭ دە قوسىمشا ىسپەن اينالىسىپ, تابىس تابۋىنا مۇمكىندىك بەرەمىز.
باننەرلەر سۋ وتكىزبەيتىن ماتەريالدان جاسالاتىندىقتان, باننەردەن تىگىلگەن فارتۋكتەر دە بالىق فابريكاسىندا قولدانۋعا وتە ىڭعايلى. ول سۋدان قورعاپ قانا قويماي, جۇمىسشىنى بالىقتىڭ جاعىمسىز يىسىنەن دە ساقتايدى. وسىعان دەيىن 256 فارتۋكتى ارالعا جونەلتتىك. الداعى ۋاقىتتا لوگيستيكا ماسەلەسىن وڭتايلاندىرساق, شيكىزاتتى وسى جاقتان جىبەرىپ, ونداعى قىز-كەلىنشەكتەر وزدەرى تىگەتىندەي دە جاعدايدى جاساعىمىز كەلەدى, – دەيدى ايبەك.
قامىس پەن قاعازدان جاسالعان ەكو-وتىن
ارالدىق رەسۋرستاردى پايدالانىپ ەكو-وتىن جاساۋعا دا بولادى ەكەن.
– قامىس كوپ ەكەنىن بىلگەن سوڭ, سونى ازايتۋدىڭ, ءبىر جاعىنان قاجەتكە جاراتۋدىڭ جولىن ويلاستىرا باستادىق. بريكەت يدەياسى وسىلاي پايدا بولدى, – دەپ جىميدى جاستار.
ونىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسى مىناداي: قامىس, قۋراعان جاپىراق, قاعاز قالدىقتارى جانە جوڭقانى ارالاستىرىپ, 60:40 قاتىناسىنداي مولشەردە ۇستىنە سۋ قۇيادى. ودان سوڭ بۇرعىنىڭ كومەگىمەن ءبارىن جاقسىلاپ ارالاستىرادى دا, گيدراۆليكالىق پرەسس ارقىلى ۇستىنەن جانشىپ, سۋىن شىعارادى. ءبىر تاۋلىكتىڭ ىشىندە وتىن تولىقتاي كەۋىپ, وتقا سالۋعا جارامدى بولادى.
بۇل ءادىس ارقىلى ارالدىقتار ءارى سۋدى قامىستان تازارتۋعا اتسالىسادى, ءارى وزىنە تەگىن وتىن جاسايدى. ارال تۇرعىندارىنىڭ ءالى تۇگەلدەي تابيعي گازبەن قامتىلا قويماعانىن ەسكەرسەك, بۇل دا كانىگى پايدا.
الداعى شىلدە ايىندا ارال قالاسى كاسىپكەرلەرىنىڭ سەزى وتەدى. Enactus KazGUU جاستارى وسى جيىنعا ادەيى بارىپ, جوعارىداعى جوبالارى بويىنشا ينۆەستورلار تارتۋعا تىرىسپاق. مۇنىمەن قوسا, ولار كراۋنفاندينگ پلاتفورمالارى ارقىلى دا قارجى جيناۋدى كوزدەپ وتىر. وندا ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ء(تىپتى شەتەلدىكتىڭ دە) ارال تاعدىرىن ءسال دە بولسا جاقسارتۋعا تىكەلەي ۇلەس قوسۋ مۇمكىندىگى دە كەڭەيەر ەدى.
