ومىردەن ەرتە وزعان دارىندى بالالار جازۋشىسى سەيىتقۇل وسپانوۆ ءوزىنىڭ كۇندەلىگىنە: «قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ مۇلدە ءۇنى شىقپاي قالدى عوي. ءولىپ قالدى ما؟ قانشا دەرتكە شالدىقسا دا, توسەكتەن باسىن كوتەرەتىن ۋاقىتى بولدى ەمەس پە؟ مىنا جاڭا زامان, جاڭا قوعامنىڭ الدىندا مۇلدە قاۋقارسىز بولعانى ما… ال بۇعان دەيىن قازاق بالالار ادەبيەتى ءتاپ-ءتاۋىر-اق ەدى…» دەپ جازىپتى. وسى جازبا مەنى تەرەڭ ويعا قالدىردى. شىندىعىندا, ءبىزدىڭ بالعىن كۇنىمىزدە بالالار ادەبيەتىنىڭ داۋىرلەگەن شاعى بولدى. تۇكپىردەگى اۋىلعا دەيىن بالالارعا ارنالعان كىتاپتار كەلەتىن. سولاردى قىزىعىپ وقىپ, قاناتتاناتىن ەدىك. قازىر ول كەزەڭ جوق. بىراق بالالار ادەبيەتى دە توقىراپ قالدى دەپ ايتا المايمىز. جاقسى دۇنيەلەر جازىلىپ جاتىر. قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. سوندىقتان وسى ادەبي جانردىڭ جاعدايى قالاي, ىلگەرى دامۋ بار ما دەگەن ساۋالمەن بەلگىلى قالامگەرلەردىڭ پىكىرىن العان ەدىك.
مەملەكەتتىك قامقورلىق قاجەت
– ءبىراز جىلدان بەرى «ZHERSU» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى باۋىرجان وسپانوۆتىڭ قولداۋىمەن «دارابوز» بايگەسى ءوتىپ كەلەدى. وسى بايقاۋ جاريالانعاننان بەرى بالالار ادەبيەتىندە سەرپىلىس پايدا بولدى. جازۋشىلاردىڭ جازعان دۇنيەسى ەلەنىپ, جۇلدەگەر اتاندى. شامالى بولسا دا اۆتورعا قارجىلاي سىيلىق بەرىلدى. سوندىقتان مۇنداي بايقاۋدىڭ بالالار ادەبيەتىنىڭ جاندانۋىنا اسەرى مول. بىراق ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى, مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاراپىنان وسىنداي ادەبي كونكۋرس ۇيىمداستىرىلعانىن ەستىگەن ەمەسپىن. نەگىزى, شەت ەلدەردە بالالار ادەبيەتىنە قاتتى كوڭىل بولەدى. بىرنەشە بايقاۋلار ۇيىمداستىرادى. ولاردىڭ جەڭىمپازدارى قوماقتى قارجى يەلەنەدى. سودان كەيىن قالامگەرلەردى ىنتالاندىرۋ پايدا بولادى. ەرتەرەكتە, 1970-80 جىلدارى «جالىن» اتتى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بايقاۋ وتەتىن. سونىڭ ارقاسىندا ادەبيەتكە قانشاما قارىمدى ءسوز زەرگەرلەرى كەلدى. مىسالى, سول كونكۋرستىڭ جەڭىمپازدارى قاراۋىلبەك قازيەۆ, تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ, نەسىپبەك ءداۋتايۇلى, مارات قابانباەۆتىڭ ەسىمدەرى جالپاق جۇرتقا تانىلدى.
مەنىڭ ويىمشا, بالالار ادەبيەتىن, ەڭ الدىمەن, مەملەكەت قامقورلىعىنا الۋ قاجەت. سودان سوڭ شەتەلدەگى مىقتى دەگەن بالالار شىعارمالارىن قازاقشاعا اۋدارىلسا دەيمىز. ءتارجىماشىلاردىڭ دا ەڭبەگى «ينەمەن قۇدىق قازعانداي». وعان دا دەمەۋ كەرەك. جاسىراتىنى جوق, قازىر ءبارى دە ماتەريالدىق قولداۋعا بايلانىستى. سوعان دۇرىس نيەت بۇرىلسا, بالالار ادەبيەتى العا داميدى.
بەزەندىرۋ كوڭىلىمنەن شىقپايدى
– قازىر بالالار ادەبيەتى تۋرالى ماسەلەلەر كوتەرىلىپ جاتىر. الداعى 7-8 ماۋسىمدا باس قالادا حالىقارالىق بالالار ادەبيەتىنىڭ فورۋمى وتەدى. سوندا ءبىراز ويلار قوزعالادى دەپ سەنەمىن. بۇگىندە جەتكىنشەكتەرگە ارنالعان كىتاپتار قولعا تۇسە بەرمەيدى. الىسقا بارماي-اق ەلورداداعى «اباي», «استانا», «مەلومان» جانە ت.ب. كىتاپ دۇكەندەرىندە قازاق تىلىندەگى بالالار جيناقتارى وتە از. ساۋساقپەن سانارلىق. بيىلدان باستاپ مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى «ادەبيەتتىڭ الەۋمەتتىك تۇرلەرىن باسىپ شىعارۋ» باعدارلاماسى اياسىندا جاڭا كىتاپتاردى بەس مىڭ دانامەن شىعارىپ جاتىر. شىندىعىن ايتقاندا, بۇل دا ماردىمسىز. ولاردىڭ دەنى دۇكەندەرگە بارمايدى. كىتاپ وقىعان بالانىڭ ساناسى ساۋلەلەنىپ, رۋحتانادى. بالالار ادەبيەتىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ءبىرتالاي قالامگەرلەر بار. ءبىر قىزىعى, كوبىسى تۇراقتاپ قالمايدى.
ودان كەيىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. بىزدەگى بالالار كىتاپتارىنىڭ بەزەندىرۋى كوڭىلىمنەن شىقپايدى. ماسەلەن, رەسەي باسپالارىنان شىققان جيناقتارى قانداي ادەمى؟! قاراپ تۇرىپ كوزىڭىز تويادى. وعان بالالار تۇگىل, ەرەسەكتەردىڭ ءوزى قىزىعادى. نەگە دەسەڭىز, بالا الدىمەن كىتاپتىڭ سىرتقى مۇقاباسىنا قارايدى. سوسىن بارىپ مازمۇندى وقيدى. بىزدە بەزەندىرۋ جاعىنان ۋاقىت تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن – الپىس جىلدىق تاريحى بار «بالدىرعان» جۋرنالى عانا. وسىدان باسپالار ۇلگى السا بولادى. جۋرنالدىڭ ون ەكى ءنومىرى – ون ەكى كىتاپ دەپ ايتار ەدىم. «بالدىرعانعا» ۇقساعان فورماتى شاعىن كىتاپتار شىقسا ارتىق بولمايدى.
كينو تىلىنە اينالسا…
– جالپى, بالالار ادەبيەتى تۋرالى ايتار بولساق, كەشەگى كەڭەستىك داۋىردەگى بالالار ادەبيەتى مەن جاڭا عاسىرداعى بالالار ادەبيەتىن سالىستىرا المايسىز. بۇگىنگى جەتكىنشەكتەردىڭ قولى ۇزىن. عالامتور ارقىلى كەز كەلگەن ەلدىڭ كوركەم ادەبيەتىمەن تانىسادى. الەمدىك دەڭگەيدەگى بالالار ادەبيەتى دە 180 گرادۋسقا وزگەرگەن. ولاردىڭ باعىتى وزگەشە ءورىس الدى. ابستراكتسيالىق, فانتاستيكالىق سەكىلدى نەشە ءتۇرلى ادەبي ەلەمەنتتەردى قولدانۋ ارقىلى توسىن وقيعالار تابۋ, شىتىرمان جاعدايلارعا بارۋ كوبىرەك كەزدەسەدى. ءبىر جاعىنان, بۇل دۇرىس شىعار. ەكىنشى ماسەلە, الەمدىك دەڭگەيدەگى بالالار ادەبيەتى تەك قانا كوركەم شىعارما تۇرىندە قالماي, كينو تىلىنە اينالىپ جاتىر. قازىر گارري پوتتەردى بىلمەيتىن بالا جوق. بۇل تۋرالى كىتاپ جازىلدى, كينو ءتۇسىرىلدى. سوسىن دۇنيە جۇزىنە تەز تارالدى.
بىزدە دە وسى جانردا جازىلعان ءتاۋىر تۋىندىلار جەتەرلىك. سولار الەمدىك دەڭگەيدەگىدەي كينوعا نەمەسە دراما تىلىنە اينالسا دەيمىز. وسىنداي ءتۇرلى ادىستەرگە بارىپ, جەتكىنشەكتەرگە جەتكىزۋ جاعىن ويلاستىرعان ءجون. ەڭ باستىسى, كوركەم ادەبيەت بالالاردى ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋگە, يماندىلىققا باۋلۋعا باعىتتالۋ كەرەك. بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. ولار جاقسى ازامات بولىپ وسسە, وندا ەلدىڭ كەلەشەگى بار. ال تاربيەسىزدەۋ بولىپ ەرجەتسە, ەرتەڭىمىز كۇڭگىرت. سوندىقتان بالالار ادەبيەتىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك.
دايىنداعان ازامات ەسەنجول
