مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
بۇگىندە بۇكىل الەم جاڭا سىندارمەن جانە قاتەرلەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. الەمدىك ەكونوميكا ءالى دە جاھاندىق قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىس سالدارىنان ايىعا قويعان جوق. قالپىنا كەلۋ وتە باياۋ جانە سەنىمسىز قادامدارمەن جۇرۋدە, ال كەيبىر جەرلەردە ءالى قۇلدىراۋ جالعاسۋدا. گەوساياسي داعدارىس پەن جەتەكشى دەرجاۆالاردىڭ سانكتسيالىق ساياساتى الەمدىك ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋدە قوسىمشا كەدەرگىلەر تۋىنداتۋدا.
مەن ءوزىمنىڭ تاجىريبەمنەن الدىن الا سەزىپ وتىرعانىمداي, تاياۋداعى جىلدار جاھاندىق سىناقتاردىڭ ۋاقىتى بولادى. الەمنىڭ بۇكىل ارحيتەكتۋراسى وزگەرەدى. بارلىق ەلدەر وسى كۇردەلى كەزەڭنەن لايىقتى وتە المايدى. بۇل شەپتەن تەك مىقتى مەملەكەتتەر, جۇدىرىقتاي جۇمىلعان حالىقتار عانا وتەتىن بولادى. قازاقستان, الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءبىر بولشەگى جانە گەوساياسي قىسىمنىڭ ەپيتسەنترىنە تىكەلەي جاقىن ورنالاسقان ەل رەتىندە, بارلىق وسى ۇدەرىستەردىڭ تەرىس ىقپالىنا تاپ كەلەدى. ناتيجەسىندە نە بولىپ جاتقانىن ءبىز كورىپ وتىرمىز: الەمدىك نارىقتاردا باعا قۇلدىراۋدا جانە تۇتاستاي العاندا, ەكونوميكالىق ءوسىم باياۋلاۋدا.
حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك تاراپىنان 2014 جانە ودان كەيىنگى ەكى جىلدا الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋىندا بولجام تومەندەۋ جاعىنا قاراي قايتا قارالعانى بەلگىلى. سوندىقتان كەيبىر پوزيتسيالاردى جەدەل تۇردە قايتا قاراپ, سونداي-اق, الداعى كەزەڭدەردىڭ جوسپارلارىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ قاجەت. بىزدە ىرعالىپ-جىرعالۋعا ۋاقىت جوق. بۇگىن ايتىلاتىن شارالاردى 2015 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ءبىز تەرىس ۇردىستەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بارلىق ىقتيمال شارالاردى جەدەل قابىلداۋعا ءتيىسپىز.
بۇگىن مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت بەلسەندى جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتى. ءبىز 2015 جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ پارامەترلەرىن قايتا قارادىق. بۇل دۇرىس, ويتكەنى, ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق شيكىزات رەسۋرستارىنا باعانىڭ قۇلدىراۋى بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگىنە قارجى ءتۇسۋىن تومەندەتۋگە الىپ كەلۋدە. بىراق, سوعان قاراماستان, ۇكىمەت الدىنا وڭاي ەمەس, الايدا, ناقتى مىندەت – بارلىق الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردى تولىق كولەمىندە قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى قويىلىپ وتىر.
داعدارىس جاعدايلارىندا, الەمدىك تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانىنداي, ەكونوميكالىق ساياساتتى قايتا باعدارلاۋلار ءجۇرىپ جاتىر. قولداۋدى ەكونوميكالىق ءوسىم مەن جۇمىسپەن قامتۋدا اسا ۇلكەن مۋلتيپليكاتيۆتى تيىمدىلىك بەرەتىن سالالار الۋى ءتيىس. مۇنداي تاجىريبە بىزدە بۇعان دەيىن بولعان. ءبىزدىڭ 2007-2009 جىلدارداعى داعدارىسقا قارسى تابىستى شارالارىمىزدى ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى. كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي, ءومىر ءبىزدىڭ جوسپارلارىمىزعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋدە. جانە ءبىز پارتيانىڭ تۇعىرناماسىن بۇگىنگى كۇن شىندىعى تۇرعىسىنان قاراي وتىرىپ, جاڭا مازمۇنمەن تولىقتىرۋعا ءتيىسپىز.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت دامۋدىڭ جاڭا اۋقىمدى باعدارلاماسىن جاساۋدى اياقتادى. بۇگىندە, الدىمىزدا تۇرعان سىن-قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرە وتىرىپ, مەن قازاقستاننىڭ «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى تۋرالى جاريالايمىن. مەن 2015 جىلعا ارنالعان حالىققا جاڭا جولداۋىمدى وسىعان ارنايمىن. ول كونترتسيكلدى سيپاتقا يە بولادى جانە ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزداعى قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جالعاستىرۋعا باعىتتالادى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟
سىرتقى نارىقتارداعى جاعداي وڭتايلىلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ, مۇناي مەن ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق ونىمدەرىمىزگە باعا ايتارلىقتاي جوعارى دەڭگەيدە بولعان جىلدارى ءبىز شيكىزات ەكسپورتىنان تۇسكەن تابىستاردى ۇلتتىق قورعا باعىتتاپ كەلدىك. ۇلتتىق قوردىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ سىرتقى ەستەن تاندىرۋلار الدىنداعى ورنىقتىلىعىن, ونىڭ ىشىندە, تابيعي رەسۋرستارعا باعا تومەندەگەن جاعدايدا دا, جوعارىلاتۋ بولىپ تابىلادى.
وسى جىلداردىڭ بارىندە شيكىزات ءوندىرۋ مەن ودان تۇسكەن تابىستاردى ءبىز وسى قورعا سالىپ كەلدىك. 10 ميلليارد دوللاردى ءبىز 2007-2009 جىلدارداعى داعدارىسقا قارسى كۇرەسكە باعىتتادىق. قالعان اقشانى ءىشىپ-جەپ جانە جۇمساپ قويعان جوقپىز, ساقتادىق جانە كوبەيتتىك. قازىر ءبىز وسى رەزەرۆتەردى پايدالانۋعا ءتيىس بولاتىن كەزەڭ تۋىنداپ كەلەدى. بۇل قارجى قيىن ۋاقىتتاردى ەڭسەرىپ, ەكونوميكامىزدىڭ ءوسىمىن ىنتالاندىرۋعا كومەكتەسەتىن بولادى. بۇل رەسۋرستار قىسقا مەرزىمدىك شارالارعا ارنالماعان. ولار ەكونوميكانى ءارى قاراي قايتا قۇرىلىمداۋعا باعىتتالاتىن بولادى. ناقتى ايتقاندا, كولىكتىك, ەنەرگەتيكالىق, يندۋستريالىق جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمداردى, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا باعىتتالادى.
اقپان ايىندا ۇلتتىق قوردان ەكونوميكالىق ءوسىم مەن جۇمىسپەن قامتۋدى قولداۋ ءۇشىن 2014-2015 جىلدارعا 500 ميلليارد تەڭگەدەن ەكى ترانش بويىنشا 1 تريلليون تەڭگە ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان بولاتىن. باستالعان جوبالاردى اياقتاۋ جانە اسا وتكىر ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەتكە ۇلتتىق قوردان 500 ميلليارد تەڭگە كولەمىندەگى ەكىنشى ترانش قارجىسىن مىنا ماقساتتارعا باعىتتاۋدى تاپسىرامىن.
ءبىرىنشى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى, سونداي-اق, ءىرى كاسىپكەرلىكتى جەڭىلدىكپەن نەسيەلەۋگە قوسىمشا 100 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ قاجەت. بۇل تاماق جانە حيميا ونەركاسىبىندەگى, ماشينا جاساۋداعى, سونداي-اق, قىزمەت كورسەتۋلەر سالاسىنداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
ەكىنشى. بانك سەكتورىن ساۋىقتىرۋ جانە «جامان» نەسيەلەردى ساتىپ الۋ ءۇشىن 2015 جىلى پروبلەمالى نەسيەلەر قورىن قوسىمشا 250 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە كاپيتالداندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
ءۇشىنشى. جاڭا ينۆەستيتسيالار تارتۋ ءۇشىن ءتيىستى جاعدايلاردى جاقسارتۋ قاجەت. وسى ماقساتتا 2015 جىلى «قۇرعاق پورتتىڭ» ءبىرىنشى كەشەنى قۇرىلىسىن اياقتاۋعا, «قورعاس-شىعىس قاقپاسى» جانە اتىراۋ مەن تارازداعى «ۇلتتىق يندۋستريالىق مۇناي حيمياسى تەحنوپاركى» ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماقتارى ينفراقۇرىلىمدارىنا 81 ميلليارد تەڭگە باعىتتاۋدى تاپسىرامىن.
ءتورتىنشى. بۇعان دەيىن بولىنگەن 25 ميللياردقا «ەكسپو-2017» كەشەنى قۇرىلىسىن جالعاستىرۋدى نەسيەلەۋ ءۇشىن 2015 جىلى قوسىمشا 40 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن.
بەسىنشى. «ەكسپو-2017» قارساڭىندا بىزگە استانانىڭ كولىكتىك ينفرا-قۇرىلىمىن دامىتۋ تۋرالى ويلاستىرۋ قاجەت. استانا اەروپورتى وسى جىلدىڭ وزىندە-اق ءوزىنىڭ ماكسيمالدى وتكىزۋ قابىلەتى – 3,5 ميلليون ادامعا جەتەدى. سوندىقتان, ونىڭ الەۋەتىن ۇلعايتۋ ءۇشىن 2015 جىلى جاڭا تەرمينال قۇرىلىسى مەن ۇشۋ-قونۋ جولاعىن قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن 29 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن. بۇل وتكىزۋ قابىلەتىن 2017 جىلعا قاراي جىلىنا 7,1 ميلليون جولاۋشىعا دەيىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
ەكونوميكانى دامىتۋدا جاڭا سىرتقى تاۋەكەلدەردى ەسەپكە الا وتىرىپ, بىزگە ىسكەرلىك بەلسەندىلىك پەن جۇمىسپەن قامتۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن جاڭا باستامالار قاجەت. جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ تۇعىرى مەن بۇگىن جاريالانعالى وتىرعان ينفراقۇرىلىمدىق دامۋدىڭ جوسپارى بولادى. ول 5 جىلعا ەسەپتەلگەن جانە قاتىسۋعا 100-دەن استام شەتەلدىك كومپانيالار نيەت ءبىلدىرىپ وتىرعان ءۇيدب-نى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىنا سايكەس كەلەدى. جالپى ينۆەستيتسيالىق پورتفەل 6 تريلليون تەڭگەنى قۇرايدى, مەملەكەتتىڭ ۇلەسى – 15 پايىز.
* * *
قازاقستان – ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن ۇلان-عايىر اۋماقتىڭ يeci. سوندىقتان, اتالعان جوسپار وراسان قاراجات پەن ەڭبەكتى, اسا اۋقىمدى جۇمىستى قاجەت ەتەدى. «ەلدىڭ وركەنىن بىلگىڭ كەلسە, جولىنا قارا» دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان. بارىس-كەلىس پەن الىس-بەرىستە جول قاتىناسى ايرىقشا ماڭىزعا يە. كونە زامانداردا ءىرى قالالارىمىزدىڭ كوبى ۇلى جىبەك جولىن جاعالاي قونىس تەپكەن.
قازىر دە قايناعان تىرشىلىك كۇرە جولداردىڭ بويىندا. جول – شىن مانىندە, ءومىردىڭ وزەگى, باقۋاتتى تىرلىكتىڭ قاينار كوزى. بارلىق ايماقتار تەمىرجولمەن, تاسجولمەن, اۋە جولىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىسۋى كەرەك. استانادا توعىسقان توعىز جولدىڭ تورابى ەلوردانىڭ جاسامپازدىق رۋحىن تاراتاتىن ءومىر-تامىرعا اينالۋى ءتيىس. ايماقتاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن جاقسارتۋ ەلدىڭ ىشكى الەۋەتىن ارتتىرادى. وبلىستاردىڭ بip-بipiمeن ساۋدا-ساتتىعىن, ەكونو-ميكالىق بايلانىستارىن نىعايتادى. ەل ىشىنەن تىڭ نارىقتار اشادى. وسىلاي, الىستى جاقىن ەتۋ – بۇگىنگى جولداۋدىڭ ەڭ باستى ءتۇيىنى بولماق.
* * *
ءبىرىنشى. كولىكتىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ. ول ماكرووڭىرلەردى حابتار قاعيداتى بويىنشا قالىپتاستىرۋ اياسىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. ونىڭ ۇستىنە, ينفراقۇرىلىمدىق قاڭقا استانامەن جانە ماكرووڭىرلەردى ماگيسترالدى اۆتوموبيل, تەمىرجول جانە اۋە جولدارىمەن شۇعىلا قاعيداتى بويىنشا ءوزارا بايلانىستىرادى. ءبىرىنشى كەزەكتە, نەگىزگى اۆتوجولدار جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. بۇلار باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا; استانا – الماتى; استانا – وسكەمەن; استانا – اقتوبە – اتىراۋ; الماتى – وسكەمەن; قاراعاندى – جەزقازعان – قىزىلوردا; اتىراۋ – استراحان.
سونداي-اق, ەلدىڭ شىعىسىندا لوگيستيكالىق حاب جانە باتىسىندا تەڭىز ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋدى جالعاستىرۋ قاجەت. باتىس باعىتتا كاسپي پورتى ارقىلى ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرۋعا قۇرىق پورتىنان اۋقىمدى پارومدىق وتكەل جانە بورجاقتى – ەرساي تەمىرجول جەلىسى ىقپال ەتەتىن بولادى. ۇكىمەتكە قىتايدىڭ, يراننىڭ, رەسەي مەن ەو ەلدەرىنىڭ «قۇرعاق» جانە تەڭىز پورتتارىندا تەرمينالدىق قۋاتتار سالۋ نەمەسە جالعا الۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋدى تاپسىرامىن.
ەكىنشى. يندۋستريالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ. ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قۇرىلىس ماتەريالدارىنا, كولىكتىك-كوممۋنيكاتسيالىق, ەنەرگەتيكالىق جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق سالالارعا ارنالعان ونىمدەر مەن قىزمەت كورسەتۋلەرگە ۇلكەن سۇرانىس تۋدىرادى.
وسىعان بايلانىستى, بىرىنشىدەن, جۇمىس ىستەپ تۇرعان ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماقتاردا ينفراقۇرىلىمدار قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىن اياقتاۋ كەرەك. ۇكىمەتكە جانە اكىمدەرگە ولاردى ناقتى جوبالارمەن تولىقتىرۋ بويىنشا جەدەل شارالار الۋ قاجەت. ەكىنشىدەن, وڭىرلەردە شوب ءوندىرىسىن دامىتۋ مەن قوسىمشا ينۆەستيتسيالار تارتۋعا باعىتتالعان جاڭا يندۋستريالىق ايماقتار سالۋ ماسەلەسىن ويلاستىرعان ءجون. تۋريزم ءۇشىن ينفراقۇرىلىم – جەكە باعىت. ونىڭ باستى باسىمدىعى جۇمىس ورىندارى سانىن كوپتەپ قۇرۋ مۇمكىندىگى بولىپ تابىلادى. مۇندا ءبىر جۇمىس ورنىن قۇرۋ ونەركاسىپكە قاراعاندا 10 ەسە ارزانعا تۇسەدى.
ءۇشىنشى. ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ. وتكەن 5 جىلدا ەنەرگەتيكادا يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلدى. سوعان قاراماستان, ماگيسترالدىق جەلىلەردىڭ شەكتەۋلىلىگى ەلدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ, ورتالىق جانە شىعىس وبلىستارىندا تابيعي گازدىڭ تاپشىلىعىن تۋىنداتىپ وتىر. ەكى جوباعا نازار سالۋ كەرەك. «ەكىباستۇز – سەمەي – وسكەمەن» جانە «سەمەي – اقتوعاي – تالدىقورعان – الماتى» باعىتتارىندا جوعارى كەرنەۋلى جەلىلەر سالۋ قاجەت. بۇل قازاقستاندىق ەلەكتر ستانسالارىنىڭ ەلدىڭ بارلىق وڭىرلەرىن تەڭدەستىرىلگەن ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
ءتورتىنشى. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق پەن سۋ جانە جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جەلىلەرى ينفراقۇرىلىمدارىن جاڭعىرتۋ. ينۆەستيتسيالارعا جالپى قاجەتتىلىك قارجىلاندىرۋدىڭ بارلىق كوزدەرىنەن 2020 جىلعا دەيىن جىل سايىن ەڭ ازى 200 ميلليارد تەڭگە بولگەندە كەم دەگەندە 2 تريلليون تەڭگەنى قۇرايدى.
بۇگىن تكش-نى جاڭعىرتۋعا ينۆەستيتسيالار سالۋعا ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى, ازيا دامۋ بانكى, يسلام دامۋ بانكى, سونداي-اق, جەكە ينۆەستورلار ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيتسيالىق تاريفتەر ۇسىنۋ ارقىلى ولاردىڭ بارىنشا تارتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. تاريفتەردىڭ ايتارلىقتاي ۇلعايۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن ونداي جوبالاردى مەملەكەت قوسىمشا قارجىلاندىرۋى كەرەك. وسىعان بايلانىستى جىلۋ جانە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ قارقىنىن جەدەلدەتۋ ءۇشىن بيۋدجەتتە قاراستىرىلعان قارجىعا قوسىمشا جىل سايىن 100 ميلليارد تەڭگە باعىتتاۋ ۇتىمدى بولماق.
بەسىنشى. تۇرعىن ءۇي ينفراقۇرىلىمدارىن نىعايتۋ. اگلومەراتسيالار قالىپتاستىرۋ ايتارلىقتاي تۇرعىندار اعىنىمەن قاتارلاسا جۇرەدى. بۇل ەڭبەك نارىعى مەن قالالاردىڭ ينفراقۇرىلىمىنا, سونىڭ ىشىندە, تۇرعىن ءۇي قورىنا قىسىم تۋعىزادى. سوندىقتان, جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كوزقاراستى قايتا قاراعان ءجون. مەملەكەت الەۋمەتتىك جالدامالى باسپانانى سالىپ, ونى تۇرعىندارعا ساتىپ الۋ قۇقىن بەرە وتىرىپ, ۇزاق مەرزىمدى جالعا ۇسىنادى. باسپانانى تىكەلەي, دەلدالدارسىز جانە نەسيەگە بارىنشا تومەن پايىزبەن ۇسىنۋ ونىڭ ساتىپ الۋ قۇنىن ارزانداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. باستاپقى جارنانىڭ بولماۋى مەن يپوتەكا ءۇشىن تومەن پايىزدار باسپانانى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپتەگەن جىكتەرى ءۇشىن قولجەتىمدى ەتە تۇسەدى. سوندىقتان 2015-2016 جىلدار ىشىندە جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋدى قوسىمشا 180 ميلليارد تەڭگە سوماسىندا ۇلعايتامىز.
التىنشى. الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ. ءبىرىنشى كەزەكتە, بۇل – اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپتەر مەن ءۇش اۋىسىمدا وقىتۋ پروبلەمالارىن شەشۋ. بۇل – ءبىزدىڭ سايلاۋالدى تۇعىرنامامىزدىڭ نەگىزگى ينديكاتورلارىنىڭ ءبىرى. ۇشجىلدىق بيۋدجەتتە قاراستىرىلعان قارجى بۇل پروبلەمانى 2017 جىلعا دەيىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. سوندىقتان ۇكىمەتكە قوسىمشا 70 ميلليارد تەڭگە باعىتتاۋدى تاپسىرامىن. بالاباقشانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى – باسقا ماسەلە. مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە ورىندار تاپشىلىعىن تۇبەگەيلى قىسقارتۋ ءۇشىن 3 جىل بويى قوسىمشا 20 ميلليارد تەڭگە باعىتتاۋدى تاپسىرامىن. اكىمدەر جەكە سەكتوردى تارتا وتىرىپ, بۇل جۇمىسپەن بارىنشا اينالىسۋى ءتيىس.
يندۋستريالاندىرۋ باعدارلامالارى شەڭبەرىندە بازالارىندا عىلىمنىڭ ەكونوميكا سالالارىمەن جانە ماماندار دايىنداۋمەن بايلانىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن 10 جوو انىقتالدى. وسى ماقساتتارعا 2017 جىلعا دەيىن 10 ميلليارد تەڭگە باعىتتاي وتىرىپ, وسى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋدى تاپسىرامىن.
جەتىنشى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس پەن ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى قولداۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەت. بۇگىندە ۇلتتىق قوردان شوب-تى قولداۋعا جانە نەسيەلەۋگە باعىتتالعان 100 ميلليارد تەڭگە تولىقتاي يگەرىلدى. بۇل 4,5 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل قارجىعا سۇرانىس ۇسىنىستان 23 ميلليارد تەڭگەگە اسىپ ءتۇستى. بيزنەستى 10 جىلعا بار-جوعى 6 پايىزبەن نەسيەلەۋدىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان شارتى جاسالدى. مۇنداي شارتتار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇعان دەيىن بولعان ەمەس. شوب-تى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ درايۆەرى رەتىندە دامىتۋ جانە ونىڭ ۇلەسىن 2050 جىلعا قاراي ءىجو-ءنىڭ 50 پايىزىنا ۇلعايتۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرعان ءجون. سوندىقتان, شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن 2015-2017 جىلدارى جالپى سوماسى 155 ميلليارد تەڭگە نەسيە جەلىلەرىن ادب, ەقدب, دۇنيەجۇزىلىك بانك ەسەبىنەن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
الەمدىك ەكونوميكاداعى جاعداي مىناداي, داعدارىستى جاعدايلاردا العا قويعان ماقساتتارعا قوسىمشا قارجى رەسۋرستارىنسىز قول جەتكىزۋ ايتارلىقتاي كۇردەلى.
كەزىندە ۇلتتىق قوردىڭ نە ءۇشىن قۇرىلعانىن قاپەرلەرىڭىزگە سالعىم كەلەدى. ونىڭ باستى مىندەتى – تۇراقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە ەكونوميكانى سىرتقى قولايسىز جاعدايلاردان قورعاۋ. ءدال قازىر ءبىزدىڭ وسى قورىمىزدى قاجەتكە جاراتاتىن كەز كەلدى. قازاقستان وزگە ەلدەردىڭ قاتەلىكتەرىن قايتالاماي, ەكونوميكالىق ءوسىم ءۇشىن ىشكى قورىن بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋى ءتيىس.
مەن ۇلتتىق قوردان 2015-تەن 2017 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە جىل سايىن قوسىمشا 3 ميلليارد دوللارعا دەيىن ءبولۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىم. ۇكىمەتكە ءبىر اپتا مەرزىمدە ۇلتتىق قوردان قارجى ءبولۋ ءۇشىن ءتيىستى شەشىم دايىنداۋدى جانە 2015 جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت جوباسىندا قاجەتتى قارجىلاردى ەسكەرۋدى تاپسىرامىن. سونداي-اق, ۇكىمەت قاجەتتى شارالار قابىلداپ, وسى قارجىلاردىڭ ءتيىمدى ءارى وڭتايلى پايدالانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
مەن قۇرعان كوميسسيا قارجىنىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىن قاتاڭ قاداعالاپ, جەكە وزىمە بايانداپ وتىراتىن بولادى. ءار تەڭگە ءۇشىن قاتاڭ سۇراۋ بولماق. بارلىق اكىمدەرگە ايرىقشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. «نۇر وتان» وسى جۇمىسقا بەلسەندى ارالاسىپ, بارلىق دەڭگەيلەردە قاتاڭ پارتيالىق باقىلاۋ ورناتۋى ءتيىس.
ۇلتتىق قور ينۆەستيتسيالارى ەكونوميكانىڭ ءتيىستى سالالارىندا مىندەتتى قۇرىلىمدىق رەفورمالار جۇرگىزۋمەن قوسا-قابات ءجۇرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن جوبالاردى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ماسەلەن, دۇنيەجۇزىلىك بانك, ازيا دامۋ بانكى, ەقدب جانە يدب قازىردىڭ وزىندە 90 باسىمدىقتى جوباعا 9 ميلليارد دوللار شاماسىندا بولۋگە دايىن. قارجىلاردى ءبولۋ ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتى قولداۋعا, حالىقتىڭ تابىس دەڭگەيى تومەندەۋىنىڭ الدىن الۋعا جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋدى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان. ناتيجەسىندە قىسقا مەرزىمدى جانە ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ەكونوميكانىڭ تۇراقتى ءوسۋى قامتاماسىز ەتىلەدى.
ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋدى, دەنساۋلىق ساقتاۋدى, اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ باعدارلامالارىمىز جالعاسا بەرەدى. بۇل تۋرالى الداعى جىلى ۇكىمەتتىڭ العاشقى كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ناقتى اڭگىمە قوزعايتىن بولامىز. «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى – الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا بارۋ جولىنداعى ءبىزدىڭ اۋقىمدى قادامىمىز.
بۇگىندە تابىستى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى جاعدايلار جاسالعان. اكىمشىلىك رەفورما جۇرگىزىلدى, ۇكىمەت پەن اتقارۋشى بيلىكتىڭ جاڭا قۇرىلىمى جۇمىس ىستەۋدە. ءار مينيستر نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن بىلەدى. ءبىز باسقارۋداعى قوسارلانۋشىلىق پەن قاجەت ەمەس بۋىنداردى جويدىق. اكىمدەر وكىلەتتىلىكتىڭ قاجەتتى دەڭگەيىنە يە بولدى. وڭىرلەردە ءبارى بار – باعدارلامالار, رەسۋرستار, قارجى قۇرالدارى. اركىم ءوز جۇمىس ۋچاسكەسى ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى. تەك بىلەكتى سىبانىپ, ىسكە كىرىسۋ قاجەت.
«نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ تاياۋ جىلدارداعى ءوسىمىنىڭ درايۆەرى بولادى. تەك جول قۇرىلىسى ارقىلى عانا جاڭادان 200 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلادى. ال بۇل حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىن جانە تابىستارىنىڭ ءوسۋىن بىلدىرەدى. «نۇرلى جول» تسەمەنت, مەتالل, تەحنيكا, بيتۋم, جابدىقتار ءوندىرۋ مەن سوعان سايكەس قىزمەتتەر سياقتى ەكونوميكانىڭ باسقا دا سالالارىنا مۋلتيپليكاتيۆتى اسەر ەتەدى. جولدار – قازاقستان ءۇشىن ءومىر جەلىسى. ءبىزدىڭ كەڭ بايتاق جەرىمىزدە جولدار بويىندا اركەزدە دە ءومىر پايدا بولعان جانە دامىپ وتىرعان. ءبىز استانادان بارلىق جاقتارعا اۆتوموبيل, تەمىرجول جانە اۆياتسيالىق ماگيسترالدار تارايتىنداي كولىك جەلىسىن قۇرۋعا ءتيىسپىز. جۇرەكتەن تارايتىن ارتەريالار سياقتى. كۇننەن تارايتىن شۇعىلا سياقتى.
قازاقستاندىقتار سالاتىن جاڭا ماگيسترالدار ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز بەن قوعامىمىزدى جاڭارتادى. ولار ەلىمىزدىڭ بارلىق تۇكپىرلەرىن ورتالىقپەن بەرىك بايلانىستىرادى. جۇك تاسىمالى جەدەلدەيدى جانە ۇلعايادى. ەل ارقىلى ترانزيت كولەمى ارتادى. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز زاماناۋي جانە ساپالى اۆتوماگيسترالدارمەن ءجۇرىپ, كەز كەلگەن وڭىرگە قاۋىپسىز جانە تەز جەتەتىن بولادى. الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم جاقسارادى, جاڭا جانە زاماناۋي مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار جوعارى ساپالى قىزمەتتەر كورسەتەدى. ناتيجەسىندە, ول ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءومىر ساپاسىندا كورىنىس تابادى. ال ەڭ باستىسى – وسىنىڭ ءبارى بولاشاق ۇرپاقتىڭ بايلىعى رەتىندە ءبىزدىڭ جەرىمىزدە قالادى.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
الدا ۇلكەن دە جاۋاپتى جۇمىستار تۇر. تولىسقاندىقتىڭ جاھاندىق سىنىنان ءوتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ توپتاسا ءبىلۋىمىز قاجەت. ءبىز بارلىق قازاقستاندىقتار اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتۋعا ءتيىسپىز! ءبىر-بىرىمىزگە تاعاتتى بولۋىمىز كەرەك! بۇلار – قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا كىلتتەر. ەتنوسارالىق كەلىسىم – ومىرشەڭدىك وتتەگى. ءبىز دەم العان كەزدە ونى بايقامايمىز, ول وزدىگىنەن بولادى – ءبىز تەك ءومىر سۇرەمىز. بىرلىگىمىز بەن ەتنوسارالىق كەلىسىمدى ءبىزدىڭ ءوزىمىز ساقتاۋعا ءتيىسپىز. ونى ءبىز ءۇشىن ەشكىم ەشقاشان سىرتتان كەلىپ جاسامايدى. ءبىزدىڭ جاستارىمىز جاڭا, تاۋەلسىز ەلدە ءوسىپ كەلەدى. بۇگىنگى بۋىن 90-ىنشى جىلدارداعى ەتنوسارالىق سوعىستار مەن قاقتىعىستاردى, كۇيرەۋدى كورگەن جوق. سوندىقتان, كوپشىلىگى قازاقستانداعى تۇراقتىلىق پەن قولايلى ءومىردى تۋعاننان سولاي بولۋعا ءتيىس سياقتى قابىلدايدى.
تۇراقتىلىق پەن كەلىسىم دەگەنىمىز نە؟ ول – وتباسىلىق ءال-اۋقات, قاۋىپسىزدىك, باسپانا. بەيبىتشىلىك – اكە مەن انا قۋانىشى, اتا-انالار دەنساۋلىعى جانە ءبىزدىڭ بالالارىمىزدىڭ باقىتى. بەيبىتشىلىك – تۇراقتى جۇمىس, جالاقى جانە ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىم. بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىق – كۇن سايىنعى ەڭبەكپەن قورعاپ, نىعايتۋدى قاجەت ەتەتىن جالپىحالىقتىق جەتىستىك. مەن جاستار – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدىڭ تىرەگى دەگەندى اركەز ايتىپ كەلەمىن. مەملەكەت جاڭا بۋىننىڭ الدىندا بارلىق ەسىكتەر مەن جولداردى اشتى! «نۇرلى جول», مىنە, ءبىزدىڭ كرەاتيۆتى ىرعاقتى جاستارىمىزدىڭ كۇش-جىگەر جۇمساپ, قۇلاش سەرمەيتىن تۇسى وسى!
الداعى جىلى ءبىز كونستيتۋتسيانى قابىلداۋدىڭ جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلۋىنىڭ 20 جىلدىعىن سالتاناتتى تۇردە اتاپ وتەمىز. وسى داتالاردى اتاپ وتە وتىرىپ, بىزگە قازاقستاندىقتاردى رۋحاني تۇرعىدا بۇرىنعىدان دا گورى كۇشتىرەك, توپتاسقان جانە بۇرىنعىدان دا بەتەر تاعاتتى ەتۋ ماڭىزدى. «قازاقستان, تەك العا!» اتتى ءبىزدىڭ باستى قاعيداتىمىز تاريحتىڭ جاڭا جاۋاپكەرشىلىكتى ورامىندا جاڭاشا ءۇن مەن نەعۇرلىم تەرەڭ ماعىناعا يە بولاتىنىنا مەنىڭ سەنىمىم مول. بارشالارىڭىزعا ءبىزدىڭ وتانىمىزدى بۇرىنعىدان دا زور بيىككە كوتەرەتىن جاڭا شىڭدارعا قول جەتكىزۋدە تابىستار تىلەيمىن!
قادىرلى حالقىم!
ءبىز جالپىۇلتتىق يدەيامىز – ماڭگىلىك ەلدى باستى باعدار ەتىپ, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ دامۋ داڭعىلىن نۇرلى جولعا اينالدىردىق. قاجىرلى ەڭبەكتى قاجەت ەتەتىن, كەلەشەگى كەمەل نۇرلى جولدا بىرلىگىمىزدى بەكەمدەپ, ايانباي تەر توگۋىمىز كەرەك. Mاڭگىلىك ەل – ەلدىڭ بىرىكتىرۋشى كۇشى, ەشقاشان تاۋسىلماس قۋات كوزى. ول «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ عانا ەمەس, XXI عاسىرداعى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ مىزعىماس يدەيالىق تۇعىرى! جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم دەگەنىمىزدىڭ ءوزى – ماڭگىلىك ەل! ول – بارشا قازاقستان قوعامىنىڭ وسىنداي ۇلى قۇندىلىعى.
وتكەن تاريحىمىزعا تاعزىم دا, بۇگىنگى باقىتىمىزعا ماقتانىش تا, گۇلدەنگەن كەلەشەككە سەنىم دە ماڭگىلىك ەل دەگەن قۇدىرەتتى ۇعىمعا سىيىپ تۇر. وتاندى ءسۇيۋ – بابالاردان ميراس بولعان ۇلى مۇرانى قادىرلەۋ, ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ, ءوز ۇلەسىڭدى قوسىپ, دامىتۋ جانە كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتىپ, تابىستاۋ دەگەن ءسوز. بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ جۇمىسىنىڭ تۇپكى ءمانى – وسى!
ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ باستاۋى تىم تەرەڭدە جاتىر. وسىدان 13 عاسىر بۇرىن تونىكوك ابىز «Tۇركى جۇرتىنىڭ مۇراتى – ماڭگىلىك ەل» دەپ وسيەت قالدىرعان. بۇل ءبىزدىڭ جالپىۇلتتىق يدەيامىز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تامىرى سياقتى كونە تاريحتان باستاۋ الاتىنىن كورسەتەدى. جالپىۇلتتىق يدەيانى ومىرشەڭ ەتەتىن – ەلدىڭ بىرلىگى. اۋىزبىرشىلىك قاشقان, الاۋىزدىق تاسقان جەردە ەشقاشان دا جالپىۇلتتىق يدەيالار جۇزەگە اسقان ەمەس. قازاقستاننىڭ شىققان شىڭى مەن باعىندىرعان بيىكتەرىنىڭ ەڭ باستى سەبەبى – بىرلىك, بەرەكەسى.
ءبىز تۇراقتىلىقتى باعالاي بىلگەنىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى تابىستارعا جەتتىك. ەشكىمدى كەمسىتپەي, ەشكىمنىڭ ءتىلى مەن ءدىلىن مانسۇقتاماي, بارلىق ازاماتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ ارقىلى تۇراقتىلىقتى نىعايتىپ كەلەمىز. ءبىزدىڭ كەيىنگى ۇرپاققا اماناتتار ەڭ باستى بايلىعىمىز ەل بىرلىگى بولۋى كەرەك. وسىناۋ جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتى ءبىز ءاربىر جاستىڭ بويىنا سىڭىرە بىلۋگە ءتيىسپىز.
2015 جىل – ۇلتتىق تاريحىمىزدى ۇلىقتاۋ جانە بۇگىنگى بيىكتەرىمىزدى باعالاۋ تۇرعىسىنان مەرەيلى بەلەستەر جىلى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن كونستيتۋتسيامىزدىڭ 20 جىلدىعىن, ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ وتەمىز. وسىناۋ تاريحي بەلەستەر جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى ۇرپاق جادىنا سىڭىرۋدە ايرىقشا رولگە يە. ءبىز 2015 جىلدى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى دەپ جاريالادىق. ەلدىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگى, تاتۋلىعى مەن تىنىشتىعى ەڭ باستى نازاردا.
ەل بىرلىگى – ءبىزدىڭ بارشا تابىستارىمىزدىڭ كىلتى. تۇراقتى دامۋدىڭ قازاقستاندىق مودەلى بۇگىندە بۇكىل الەمگە ۇلگى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىن جانە حالىقارالىق «ەكسپO-2017» كورمەسىن تابىستى وتكىزىپ, ەلىمىزدىڭ الەۋەتىن الەمگە پاش ەتەمىز. ۇلى جولداعى ساپارىمىز ءساتتى, بولاشاعىمىز جارقىن بولسىن! بارشاڭىزعا «نۇرلى جول» جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋدا تابىس تىلەيمىن!
جەدەلسوز
باعىتىمىز تولىق ايقىندالدى
قۋانىش سۇلتانوۆ, قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى:
«نۇر وتان» پارتياسى ساياسي كەڭەسى كەڭەيتىلگەن وتىرىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاريالاعان «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى باعدارلاماسىندا قازاقستان دامۋىنىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى جانە ءدال قازىرگى كەزدەگى الەمدىك جانە ەل ىشىندەگى قانداي دا ءبىر ماسەلەلەرگە بايلانىستى قابىلداناتىن شارالار جان-جاقتى باياندالدى. وسى قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋدىڭ ءبىرىنشى بولىگىندە الەمدە, كورشى مەملەكەتتەردە, اسىرەسە, ەۋروپادا بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قايشىلىقتار, ولارعا قاتىستى جاريالانىپ جاتقان سانكتسيالار بىزگە دە اسەر ەتپەي قويمايتىنى جەتكىلىكتى ايتىلدى. وسى جايتتەردىڭ ازدى-كوپتى ىقپالى قازاقستان بيۋدجەتىن قايتا قاراپ, وعان جاڭا باعىت, تىڭ ەكپىن بەرۋگە ماجبۇرلەپ وتىر. كەيبىر ەلدەردە كاسىپورىندار توقتاپ, ادامدار جۇمىسسىزدىققا ۇشىراپ جاتسا, قازاقستان, كەرىسىنشە, ۇدەمەلى يندۋستريالىق ءوندىرىستى دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن شارالاردى قولعا الۋدا.
جولداۋدا كوپ كوڭىل بولىنگەن ءماسەلەلەردىڭ ءبىرى – شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ. الداعى ءۇش جىلدا مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە كومەك رەتىندە ۇلتتىق قوردان جىل سايىن 3 ملرد دوللار بولىنەتىن بولدى. بۇل ەڭ الدىمەن, قازاقستان بويىنشا جۇمىس ورىندارىن ساقتاپ, جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال قازىردىڭ وزىندە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا ەلىمىز بويىنشا 2 ملن 800 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى.
ۇرپاق ساباقتاستىعى دەگەن ۇعىم بار. وسىعان بايلانىستى دا مەملەكەت باسشىسى كەلەلى-كەلەلى ماسەلەلەردى كوتەردى. ايتالىق, كەلەسى جىلى ەلىمىز ءۇشىن تاريحي جىل بولعالى تۇر. سەبەبى, قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن, ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن, كونستيتۋتسيامىزدىڭ 20 جىلدىعى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىن اتاپ وتكەلى وتىرمىز. جالپى, ويعا العان ءىستى تياناقتى ورىنداۋ ءۇشىن بىزگە بىرلىك كەرەك, ىنتىماق كەرەك. مەن بۇنى قالىڭ بۇقارانىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن حالىقتىق باعدارلاما دەر ەدىم.
جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل
ولەگ دىموۆ, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى:
ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن 1995 جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلعان ەدى. بۇل الەمدە تەڭدەسى جوق جالعىز ينستيتۋت. قازىر ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدەن كوپتەگەن ەلدەر ۇلگى الۋدا. دەمەك, دارحان دالا توسىندە بىرلىگى مەن بەرەكەسى جاراسقان سان ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىعى, تۇتاستىعى قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگىن كەمەلدەندىرىپ, پرەزيدەنت نۇسقاعان نۇرلى جولمەن تالاي شىڭدار مەن اسۋلاردى باعىندىراتىنىمىزعا سەنىمىم كامىل.
كەلەسى جىلى اسسامبلەيا قۇرىلۋىنىڭ جيىرما جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ارقىلى ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ رۋحاني كۇش-قۋاتىن ارتتىرىپ, تاعاتتىلىقتى ەسەلەي تۇسەمىز. ۇلتارالىق تاتۋلىق, ەتنوسارالىق كەلىسىم بارلىق رەسپۋبليكا تۇرعىندارىن ومىرشەڭدىككە باستاپ كەلە جاتقان داڭعىل جول دەسەم, ارتتىق ايتقاندىق ەمەس. «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى كوپ ۇلتتى ءارى كوپ كونفەسسيالى قوعامىمىزدىڭ تىڭ تابىستارىنىڭ نەگىزىنە اينالادى.
قازىرگى كەزدە «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمنىڭ جول كارتاسى» مەگا-جوباسى قولعا الىنۋدا. وندا ءاربىر ەتنوس وكىلىنىڭ قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ, ەلدى دامىتۋ ىسىنە تارتىلۋى قاراستىرىلادى. وسىنىڭ بارلىعى اۋىزبىرشىلىكتىڭ, ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اساتىن مىندەتتەر.
ەلدىكتىڭ كىلتى – بىرلىكتە
ەسبول شايمەردەنوۆ, كولىكتەگى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى جانىنداعى «ارداگەرلەر كەڭەسى» توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
ۇلت كوشباسشىسىنىڭ «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى قازىرگىدەي الەمدى جايلاعان داعدارىس كەزىندە ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمىن نىعايتىپ, جارقىن بولاشاققا باستايدى. وندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باياندى بولۋىنىڭ, ەل ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ نەگىزگى كىلتى – ىنتىماعى جاراسقان ەلىمىزدىڭ بىرلىگىندە ەكەندىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
پرەزيدەنتىمىز ەلدى مۇراتتارعا جەتەلەيتىن ماڭىزدى قۇجاتتا «2015 جىل – ۇلتتىق تاريحىمىزدى ۇلىقتاۋ جانە بۇگىنگى بيىكتەرىمىزدى باعالاۋ تۇرعىسىنان مەرەيلى بەلەستەر جىلى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مەن كونستيتۋتسيامىزدىڭ 20 جىلدىعىن, ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ وتەمىز. وسىناۋ تاريحي بەلەستەر جاڭا قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى ۇرپاق جادىنا سىڭىرۋدە ايرىقشا رولگە يە» دەپ نىق ايتتى.
ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى قاشاندا تاريحقا تاعزىم ەتىپ, ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتۋ ۇردىسىنەن جاڭىلعان ەمەس. ول جولداۋدا ۇرپاقتىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزىمدى سىڭىرۋدە ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن دە اتاپ كورسەتتى.
بۇگىندە ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. ماسەلەن, ءبىزدىڭ كولىكتەگى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىندە 14 سوعىس, 44 تىل ارداگەرى بار. ولارعا تەك مەرەيلى تويلاردا عانا ەمەس, ۇنەمى قۇرمەت كورسەتىلىپ كەلەدى. وسىنىڭ بارلىعى ەلباسىمىزدىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. ارداگەرلەر دە مەملەكەت باسشىسىنىڭ كورسەتكەن قامقورلىعىنا ءاردايىم ريزا.
سونداي-اق, جولداۋدا: «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ باستاۋى تىم تەرەڭدە جاتىر. وسىدان ءحىىى عاسىر بۇرىن تونىكوك ابىز «Tۇركى جۇرتىنىڭ مۇراتى – ماڭگىلىك ەل» دەپ وسيەت قالدىرعان. بۇل ءبىزدىڭ جالپىۇلتتىق يدەيامىز مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تامىرى سياقتى كونە تاريحتان باستاۋ الاتىنىن كورسەتەدى» دەلىنگەن.
ەلباسىمىزدىڭ وسى ءبىر ءسوزى ءبىزدىڭ نەگىزگى تەمىرقازىعىمىز بولۋى ءتيىس. كورەگەن كوشباسشىسى بار ەلىمىز الداعى ۋاقىتتا دا بيىك بەلەستەردى باعىندىراتىندىعىنا كۇمان جوق.
اۋە جولىمەن بايلانىس جاقسارادى
قايرات جاۋحانوۆ, «استانا حالىقارالىق اۋەجايى» اق-نىڭ باسقارما توراعاسى:
پرەزيدەنت بيىلعى جولداۋىندا قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىن ساپالى جولدارمەن بايلانىستىرۋ ءمىندەتىن قويدى. «قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارى تەمىرجولمەن, تاس جولمەن, اۋە جولىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىسۋى كەرەك. ايماقتاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن جاقسارتۋ – ەلدىڭ ىشكى الەۋەتىن ارتتىرادى, وبلىستاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ساۋدا-ساتتىعىن, ەكونوميكالىق بايلانىستارىن نىعايتادى» دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
سونداي-اق, مەملەكەت باسشىسى «ەكسپو–2017» قارساڭىندا بىزگە استانانىڭ كولىكتىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ تۋرالى ويلاستىرۋ قاجەتتىگىن ەسكەرە كەلە, ەلوردا اۋەجايىنىڭ جاعدايىنا توقتالدى. «استانا اەروپورتى وسى جىلدىڭ وزىندە-اق ءوزىنىڭ ماكسيمالدى وتكىزۋ قابىلەتى –
3,5 ميلليون ادامعا جەتەدى. سوندىقتان, ونىڭ الەۋەتىن ۇلعايتۋ ءۇشىن 2015 جىلى جاڭا تەرمينال قۇرىلىسى مەن ۇشۋ–قونۋ جولاعىن قايتا جاڭعىرتۋعا 29 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىرامىن» دەي كەلە, ەلباسىنىڭ بۇل وتكىزۋ قابىلەتىن 2017 جىلعا قاراي جىلىنا 7,1 ميلليون جولاۋشىعا دەيىن ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
وسىلايشا, استانادان بارلىق جاقتارعا اۆتوموبيل, تەمىرجول جانە اۆياتسيالىق ماگيسترالدار تارايتىنداي كولىك جەلىسى قۇرىلادى. تۇپتەپ كەلگەندە, جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلىپ, حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىنا جانە تابىسىنىڭ وسۋىنە جول اشىلادى. سونىمەن بىرگە الداعى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم جاقسارادى, جاڭا جانە زاماناۋي مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار جوعارى ساپالى قىزمەتتەر كورسەتەدى. بۇل ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ءال-اۋقاتى مەن ءومىر ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا ىقپال ەتەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تابىستى ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. تەك اركىم وزىنە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتى ءتۇسىنىپ, تىڭعىلىقتى ءىس تىندىرۋدى ويلاۋى كەرەك.
قادەلى ىسكە قارقىن بەرەدى
ارحات ساياباەۆ, «استانا – جاڭا قالا» اەا اكىمشىلەندىرۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى:
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىندا يندۋستريالىق ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ ماسەلەسىنە توقتالىپ, سونىڭ ىشىندە ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماقتارداعى ينفراقۇرىلىمداردى قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىن اياقتاۋ كەرەكتىگىن شەگەلەپ تاپسىردى. ەلباسىنىڭ بۇل ايتقانىنا تولىق قوسىلامىز.
وسىعان وراي ءوز قىزمەتىءمىزدىڭ جايىن ايتار بولساق, «استانا – جاڭا قالا» اەا №1 يندۋستريا پاركى اۋماعىندا 49 جوبانى ىسكە اسىرىپ وتىرمىز. اتاپ ايتساق, 20 نىسان بويىنشا جۇمىستار تولىعىمەن اياقتالدى, 16 جوبا قۇرىلۋ كەزەڭىندە تۇر, ال 13 جوبا بويىنشا جوبالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ءىرى جوعارى تەحنولوگيالىق ءوندىرىس جوبالارىنىڭ اراسىندا ەلەكتروندىق-وپتيكالىق قۇرالداردى, ەلەكتروۆوزداردى, لوكوموتيۆتەردى, جارىق ديودتى ونىمدەردى ءوندىرۋ وشاقتارى, اففيناج بەن شىنىنى ونەركاسىپتىك وڭدەۋ زاۋىتتارى بار. اتالعان كاسىپورىنداردا ەكى مىڭداي تۇراقتى جۇمىس ورىندارى اشىلىپ, ءوندىرىس كولەمى جىلىنا 100 ملرد تەڭگەگە دەيىن جەتتى.
جىل اياعىنا دەيىن تاعى بەس كاسىپورىندى ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تارتىلعان ينۆەستيتسيا مولشەرى 18 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. ولاردىڭ قاتارىندا تىگىن جابدىقتارى مەن توقىما ونىمدەرىن شىعارۋ, مەتالل قۇرىلمالار مەن «سەندۆيچ» پانەلدەردى, «GEVO» ديزەلدىك قوزعالتقىشتارىن جاساۋ زاۋىتتارى مەن كولىكتىك-لوگيستيكالىق ورتالىق بار.
ورتا تاپتى ورنىقتىرۋعا تاعى ءبىر قادام جاسالدى
نيكولاي لوگۋتوۆ, قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
الەمدىك ەكونوميكاداعى وزگەرىستەر ءبىزدى اينالىپ وتپەيتىنى بەلگىلى. ارينە, قازاقستان ورتا ازياداعى الپاۋىت ەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرە المايدى. بىراق, ءار مەملەكەت اينالاسىنا ەمەس, ءوزىنىڭ بولاشاعىنا قاراپ العا جىلجيدى. بۇل باعىتتا ەلباسىمىزدىڭ سالماقتى ساياسات جۇرگىزىپ, باتىل شەشىمدەر قابىلدايتىنى مەنى ارقاشان تاڭعالدىرادى.
ەلباسى قاشان دا ءوزى كاسىپپەن شۇعىلدانىپ, مەملەكەتكە دە پايدا كەلتىرەتىن ىسكەر جانداردى قوعامنىڭ ورتا تابى, قانداي دا قيىندىقتان الىپ شىعاتىن قوزعاۋشى كۇشى رەتىندە باعالاعان. «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات باعدارلاماسىندا كورسەتىلگەن قولداۋلار ارقاسىندا كەلەشەكتە شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا ءتورت جارىم مىڭ ادامنىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى ورتا تاپتى ورنىقتىرادى ءارى ەڭبەك نارىعىنا مۋلتيپليكاتيۆتى اسەر بەرەدى. وسى جولعى جولداۋدا ەلدىڭ حال-احۋالىن جاقسارتۋ ءۇشىن قازىنادان 500 ميلليارد قاراجات بولىنەتىنى بەلگىلى بولدى. بولاشاققا وپتيميستىك قادام وسىنداي بولسا كەرەك. تەك مەملەكەتتىڭ اقشاسىن تالان-تاراجعا سالماي, ورىندى جۇمساۋ – ءار باسشىنىڭ ار-وجدانىنا سالىناتىن سالماق.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى. №221 (28444), 12 قاراشا, 2014
/em
