MÄŊGILIK ELDIŊ MÄIEGI – MEIIRIMDI QALA

Qazırgı taŋda tūrǧyndardyŋ ­tūrmys-tırşılıgıne qatysty negızgı mäseleler şeşılgen, ǧylym-tehnikanyŋ soŋǧy jetıstıkterın igılıkke ainaldyrǧan, janǧa jaily, ­ürkınış-qorqynyşsyz beibıt, rahat ömır besıgıne ainalǧan qalalardy «aqyldy qala» dep atau ürdısı qalyptasty. Nūr-Sūltan qalasy da osyndai qalalardyŋ qataryna ­qosylyp keledı.
Mäselen, Nūr-Sūltan qalasy älem halyqtaryn dıni nanym-senım tūrǧysynda da, saiasi arenada da bır-bırıne bauyrmal, yntymaqtas boluǧa şaqyrudyŋ, meiırımdılıktıŋ kelısım alaŋyna ainala bastady. Degenmen Nūr-Sūltan qalasyn aqyldy ǧana emes, «älemnıŋ eŋ meiı­rımdı qalasyna ainaldyruymyz» zaman talabynan tuyndap otyr.
Mäŋgılık el boludyŋ negızı – meiı­rımdı memleket, meiırımdı qoǧam qūru ekenın Elbasymyz ūdaiy ­aityp kelgen. Ata Zaŋymyzdan da körınıs tapqan azamattyq qoǧam ideiasy da osyǧan meŋzeidı. Ärı meiırımdılık ol – jahandanu zamanynda ruhani jūtaŋdyqqa boi aldyrǧan älemdegı damyǧan elderınıŋ aldyndaǧy basty problemalardy joia alatyn negızgı jol. Būdan özge ızgılıktıŋ oŋtaily joly adamzat balasyna äzırge baiqalǧan joq. Ärıge barmai-aq bügıngı taŋda elımızdegı qoǧamdyq qatynas jaǧdaiattaryna qorytyndy jasasaq, bügıngı taŋda adamdardyŋ meiırımdılık, qaiyrymdylyq, adamgerşılık ızgı niet­ten alşaqtatyp bara jatqanyn ziialy qauym, qoǧam qairatkerlerı aityp, eskertıp, dabyl qaǧuda. Adamdardyŋ meiırımdılıkten alşaqtaǧanynan bolyp qoǧamymyzdyŋ qaryştap damuyna ülken kınärat, bögetter paida boldy. ­­Eŋ bastysy, memlekettıŋ kışkentai bölşegı bolyp tabylatyn otbasyn qūrǧan jastarymyzdyŋ nekeden ajyrasu deŋgeiı elımızde jyl saiyn artyp keledı. Statistikalyq mälımetterge süiensek, 1994 jyldan keiıngı uaqytta är jyl saiyn otbasyn qūrǧan jastardyŋ üşten bırı ajyrasqan. Tastandy balalar sany kürt ösken.
Adamdardyŋ bır-bırıne degen syilastyǧy, qaiyrym, meiırımı azaiyp barady. Ūrpaqtary özınıŋ tuǧan ata-anasyna qartaiǧan şaǧynda meiırım şuaǧyn tögudıŋ, asyrap saqtaudyŋ ornyna olardy qarausyz qaldyryp, qarttar üiıne ötkızıp jatyr. Tıptı anasyn, süigen jaryn, bauyr etı balasyn aiuandyqpen öltıru körınısterı beleŋ aldy.
Ūlttyq salt-dästürımız, ruhani qūndylyqtarymyz aiaqasty ­bolyp, jastarymyz batysqa elıktegen nebır tūrpaiy salt-sanany ömırlerınıŋ ölşemıne ainaldyra bastady.
Qasiettı mūsylman dınınıŋ tura baǧytyna boiūsynbai, jastarymyz jat sektalardyŋ yqpalynda ketıp jatyr. Aqparat qūraldarynyŋ statistikalyq mälımetterge süiengen esebı boiynşa qazır qazaqstandyq 400-den asa jastar Taiau Şyǧys elderınde, tıptı, otbasymen, jas balalarymen soǧys örtınıŋ ortasynda jür. Qauıpsızdık jäne qūqyq qorǧau ūiymdary ­ötken jyly elımızdıŋ är tükpırınen ­terrorist-radikal toptardyŋ memleketke qarsy 200-ge tarta qylmysty äreketterın äşkerelep, şara qoldandy.
Sondyqtan mäŋgılık el bolu üşın ne ısteuımız kerek? Ol üşın meiırımdı qoǧam, memleket qalyptastyrudyŋ konsepsiiasyn jasap, jüielı türde jūmys jürgızuge tiıs. Būl qazaq elınıŋ qaryştap, qarqyndy damuynyŋ jaŋa joly bolyp sanalady. Būny «utopizm» dep köruge äste bolmaidy, bız ­­eŋ aldymen basşylardy özderıne meiırımdılık qalyptastyratyn, odan keiın qarapaiym halyqqa meiırımdılıkpen qaraityndai etuımız kerek. Sonda ǧana meiırımdı memleket qalyptasyp, oǧan halqy qoŋ etın kesıp beruge daiyn bolady. Ükımetıne, bilıkke qarsy şyǧu müldem bolmaidy.
Alaida meiırımdı qoǧam ornatudyŋ älemdık ülgısı joq ekenın de bılemız. HV ǧasyrdaǧy Tomas Mor, Tommazo Kampanella siiaqty italiialyq oişyldar qoǧamda adamdardyŋ jaqsy ömır süruıne, bostandyǧyna kedergı keltıretın öz däuırındegı qoǧamdyq qūrylymdy kemeldendıruge qatysty ūsynystaryn ortaǧa salǧany belgılı. Kampanellanyŋ «Kün qala» atty eŋbegı filosoftardyŋ pıkırınşe, künı ­bügın maŋyzyn joiǧan joq. Keiıngı qoǧamdyq oi-pıkırlerdıŋ damuyna eleulı yqpal jasady. Ökınıştısı, olardyŋ mūratyn bileuşı top ıske asyrtpady, halyqtan görı öz müddelerın joǧary qoiyp otyrdy.
Al adam qūqyn barynşa qasterleudı tu etıp kötergen kapitalistık qoǧam bügıngı taŋda meiırımdılıktı azaityp, adamdy qatygezdıkke jetkızıp otyr.
Sondyqtan endıgı jerde älem ­elderınde är däuırde üstemdık etken qoǧamdyq qūrylymdardan emes, ūlttyq ruhymyzdan ızdegen dūrys dep bılemız. Öitkenı jekelengen elderdıŋ qoǧamdyq qūrylymdaǧy adam adamdy syilaityn meiırımdılık, ızgılık ūstanymy bızden, bızden emes, alpauyt elderden äldeqaida artyq ömır saltyn qalyptastyryp otyrǧanyn bılemız. Şveisariia, Japoniia, Finliandiia siiaqty elder eşkımnıŋ teoriiasyna, täjıribesıne süienbei, öz halqynyŋ mentalitet artyqşylyǧyn, adamnyŋ adamǧa degen meiırımdılık qasietterın bükıl el kölemınde zaŋdylyqqa ainaldyra bılgen.
Öitse, qazaq ūlty ızgılık tūrǧysynda kımnen kem? Bızge nege halqymyzdyŋ asyl, danalyq qaǧidattaryn jaŋǧyrtpasqa, sol jolmen jürmeske?
Bız qazaq degen qaharman ­halyqpyz, qaiyrymdy, meiı­rımdı halyqpyz dep maqtanuǧa beiım tūramyz. Ol, ärine, oryndy. ­Qazaq jesırın qaŋǧyrtpaǧan, jetımın jylatpaǧan, qonaǧyn qūdaidai kütken, imanyna berık, jüregı meiı­rımge toly halyq ekenı belgılı. Sol asyl qasietterımızdı keşegı otarşyldyq saiasat ūmyttyryp, qūldyq sananyŋ qūşaǧyna qūlatty, mäŋgürttendırdı.
Sol mäŋgürttıktı alastap, adam sanasyn özgertudı, qoǧamdy ızgılendırudı, meiırımdı qoǧam, memleket qūrudy halqymyzdyŋ baiyrǧy salt-sanasynan, ūltyq ruhymyzdan ızdeuımız kerek.
Būl auqymdy da, maŋyzdy ıstı el jüregı elordamyzdan bastasaq, bırtındep bükıl qoǧamdy qamtuǧa jol aşamyz. Nūr-Sūltan qalasyn meiırımdı qalaǧa ainaldyru – qoǧamdy ızgılendırudıŋ, sol arqyly mäŋgılık el boludyŋ alǧaşqy qadamy, maŋyzdy faktory bolmaq. Būl bastamadan bızdıŋ ūtarymyz köp. Äuelgı kezekte qala tūrǧyndarynyŋ äleumettık jaǧdaiy, ömır salty, tırşılıgı jaqsarady. Köpbalaly analarǧa, balalarǧa berıletın qosymşa järdem, ärtürlı kömek, baspanalar meiırım aiasynda ülestırılıp, memleketten halqyna körsetetın jeŋıldık, daiaşylyq meiırımdılık qaǧidasyna säikes şeşılıp otyrady. Ärbır azamat keleşegıne senımdı qarap, alaŋsyz, qauıpsız ömır süredı. Qala boiynşa tärtıp, rettılık ornap, şaharymyzdy odan saiyn güldendıre, damyta tüsudıŋ oŋtaily mümkındıgı tua­dy. Qala tūrǧyndary qalanyŋ senımdı qorǧan saqşysyna, tärtıp ornatuşyǧa ainalady. Eŋ bastysy, halyq pen memlekettıŋ özara senımdılıgı artyp, ara bailanysy nyǧaiady. Būl – bas qalamyzdy älemnıŋ eŋ meiırımdı qalasyna ainaldyrudyŋ köz aldymyzdaǧy qarapaiym paidasy. Al ūlttyq, saiasi ūstanym tūrǧydaǧy maŋyzy odan da zor.
Qazaqstandy «Mäŋgılık elge» ainaldyru jolyndaǧy Elbasy kötergen, Ata Zaŋymyzda körınıs tapqan meiırımdı memleket qūru maqsatyna jetuge qadam basamyz.
Nūr-Sūltan qalasyn «Meiırımdı qalaǧa» ainaldyru bırınşı kezekte ūlttyq sanaǧa sılkınıs jasaudy közdeidı. Iаǧni Elbasynyŋ «Ruhani jaŋǧyru» ideiasy ömır zaŋdylyǧyna ainalady. Halqymyzdyŋ ­ruhy asqaqtap, älemdegı özgege ülgı, ­aqyl parasatty, ızgılıktı ūlttardyŋ arasynan körınuımızge tübegeilı ­betbūrys jasalady.
Alpauyt elderdıŋ täuelsızdıgımızdı joiuǧa baǧyttalǧan ­arandatuşylyq jymysqy saia­sattaryna toitarys berudıŋ qaruy Qazaqstan siiaqty jas memleketter üşın ekonomikalyq artyqşylyq emes, ruhani küş-jıger ekenın aiqyndaidy. Qaru küşımen emes, bereke-bırlık, bır ideiaǧa berık toptasu, özara meiırım, syilastyq arqyly täuelsızdıgımızdı qorǧai alamyz. ­­Al bereke-bırlık, berık toptasudyŋ ­negızı adamdardyŋ boiyndaǧy meiırımdılıkte bolady.
Memlekettık basşylyq qyzmet pen qarapaiym halyqtyŋ ara bailanysy nyǧaiady. Memleketke, bilıkke degen halyqtyŋ riiasyz senımı artady. Būl joba bolaşaqta astanamen şektelmei, el kölemınde bırtındep örısteidı.
Qalada tynyştyq, emın-erkındık, joǧary mädeniet, qolaily orta paida bolyp, tūrǧyndardyŋ bereke-bırlıgı, tatulyǧy artady. Sanamyzda qalyptasyp, eldı ­büldırıp kelgen alauyzdyq, köralmas­tyq, baqtalastyq siiaq­ty keleŋsız qasietter joiylady.
Halyqaralyq deŋgeidegı sporttyq saiystar jiı ötuı turisterdıŋ köptep keluı arqyly qalamyz özınıŋ biujetınıŋ kem degende 50 paiyzyn özı tabatyn bolady. Memlekettık biudjetke qomaqty qarjy kırgızıp otyrady.
Eŋ negızgısı, elın mäŋgılık el etudegı Tūŋǧyş Prezident saia­saty abyroimen oryndalyp, memleketımızdı ärqaşan özınıŋ halqymen bırge boldyra alatyn meiırımdı qoǧam, memleket qalyptasady.
Qazaq halqy tarihynyŋ bastauy kemınde 4000 jyldan ärıde jatqan ejelden Ūly dala halqy ekenın älemge äigıleidı.
Ärı qarai älem elderıne ülgı bola alamyz. Nūr-Sūltan qalasynyŋ älemdık bedelı artyp, Euraziia kındıgındegı tynyştyqty saqtaǧan beibıtşılık jarşysyna ainalady. Nūr-Sūltan qalasyn meiırımdı ­qalaǧa ainaldyru üşın eŋ aldymen qala äkımınen bastap elordasynda ­ornalasqan minis­trlıkterden bastap barlyq mekeme ūiym basşylaryn, lauazym ­ielerın meiırımdı boluǧa, olardy qala tūrǧyndaryna meiırımmen qaraityn, esıkterın qarapaiym halyqqa aiqara aşyp, kez kelgen uaqytta qabyldaityn etse, meiırımdı qala da, meiırımdı qoǧam da älqissa ornyǧady. Sonda ǧana halyq pen memleket bırge bola alady.