Qazaqstannyŋ qorǧanys salasynyŋ aldynda el Qaruly Küşterınıŋ qataryn käsıbi mamandarmen tolyqtyru maqsaty tūr. Osy maqsat 2016 jyly tolyǧymen oryndaluy tiıs. Qazırdıŋ özınde 35 myŋnan asa adam, iaǧni jeke qūramnyŋ 70 paiyzdaiy äsker sapynda kelısımşart negızınde qyzmet etıp jür. Qorǧanys ministrlıgınıŋ taratqan aqparatyna jügınsek, biylǧy qaŋtar-nauryz ailarynda 2 myŋ qazaqstandyq kelısımşartpen äskerge alynǧan. Otan qorǧauşylar künı merekesınıŋ qarsaŋynda Parlament Senatynyŋ deputaty, «Halyq qaharmany», armiia generaly Mūhtar ALTYNBAEVPEN äskerımızdıŋ äleuetı jaiynda sūhbattasqan edık.
– Mūhtar Qapaşūly, biyl töl äskerımızdıŋ qūrylǧanyna 22 jyl tolatynyn bılesız. Sonyŋ basy-qasynda özıŋız jürdıŋız. Sol kezeŋde aldaryŋyzdan şyqqan qiyndyqtyrdy sūramai-aq qoiaiyq. Desek te, artqa şegınıs jasap, Qazaqstan täuelsızdıgın endı ǧana alǧan jyldardy eske alaiyqşy.
– Ötkenge köz jıbersek, Qazaqstan Respublikasynyŋ saiasi jüiesın qalyptastyru, ekonomikany qaita jaŋǧyrtu, äleumettık basymdyqtardy anyqtau üşın eŋ aldymen senımdı äskeri jüie qūryluy qajet edı. Äskerlerımızdı ydyraǧan KSRO qūramynan alyp, Qazaqstannyŋ zaŋdy qūzyretıne köşıru jaǧdaiynda qaru-jaraqtyŋ, äskeri tehnikanyŋ, materialdyq qūraldardyŋ saqtaluyn qamtamasyz etu mındetı ötkır mäsele küiınde tūrdy. Būl rette äskerlerdıŋ jauyngerlık deŋgeiın tömendetuge de jol bermeu kerek boldy. Qazaqstannyŋ äskeri qūrylys täjıribesınıŋ bolmauyna, ötpelı kezeŋnıŋ obektivtı qiyndyqtaryna qaramastan, bız qysqa merzım ışınde Qaruly Küşterımızdı qūra aldyq.
– Äskerımız käsıbi baǧytqa qarai būryldy. Būl üderıs qazır ǧana qolǧa alyndy dei almaspyz. Ony özderıŋız bastap berdıŋız dep oilaimyz. Käsıbi äsker jasaqtaudyŋ alǧyşarttary qandai edı?
– «Kadr bärın şeşedı» demekşı, eŋ aldymen, jedel qimyldaityn jäne jauyngerlık daiyndyǧy küştı sarbazdardy daiarlauǧa köŋıl böldık. Qaruly Küşter bedelın tömendetıp almauymyzǧa da nazar audardyq. Ol üşın sol kezeŋnen qazırge deiın qazaqstandyq äskeriler özderınıŋ jauyngerlık şeberlıgın tūraqty türde şyŋdap tūrady. Bırınşı kezekte būl – äsker mümkındıkterın qarastyratyn komandalyq-ştabtyq, taktikalyq jäne taktikalyq-arnauly jattyǧular bolyp tabylady. Olardyŋ qatarynda «Şep», «Özara ıs-qimyl», «Beibıt missiia» tärızdı ırgelı jattyǧu oiyndary bar. Būl jattyǧulardan tiıstı qorytyndylar şyǧarylady. Äskeri qūrylymdardyŋ özara üilesımdı qimyly körınedı.
Osy tūrǧyda, el Qaruly Küşterınıŋ Joǧarǧy Bas qolbasşysynyŋ Ūjymdyq qauıpsızdık kelısım ūiymyna müşe memleketterdıŋ jyldam äreket etu küşterın qūru bastamasy airyqşa serpılıs bergenın aityp ötken jön. Zaman talabyna sai qarulanǧan, kez kelgen qaruly qaqtyǧystyŋ aldyn aluǧa nemese toitarys bere aluǧa qauqarly osynşalyqty küştıŋ qajet ekenı ärıden belgılı bolǧan.
– Sarbazdarǧa qajet türlı jattyǧulardyŋ maŋyzyn atap öttıŋız. Al, endı äsker daiyndyǧyn köteretın osyndai jattyǧularǧa arnalǧan tiıstı oryndar qazırde jetkılıktı dep oilaisyz ba?
– Äsker daiyndyǧyna arnalǧan atys jürgızu, aviasiialyq, artilleriialyq, äue-desant jäne taǧy basqa zamanaui jattyǧu keşenderı men trenajer klastary mol. Daiyndyqtar aspanda da, jerde de meilınşe naqty jaǧdaiǧa jaqyndatylǧan sipatta ötuı tiıs. Būl rette qūrlyqtaǧy äskerler men äue qorǧanysy küşterındegı jauyngerlık daiyndyq şeŋberındegı körsetkışterdı jekelep qarastyrǧan abzal. Mysaly, bölımşe-vzvod-rota-batalon tızbegınde ūiymdastyrylǧan atys daiyndyqtarynyŋ kündızgı jäne tüngı sandary, jürgızudıŋ kilometrajy aldyŋǧy jylǧylarmen salystyrǧanda aitarlyqtai ılgerılegenı baiqalady. Sondai-aq, äskeri ūşqyştardyŋ ūşu saǧattary da aitarlyqtai ösken.
– Käsıbi äsker jasaqtau mäselesıne oralaiyqşy. Ärine, ol üşın bılıktı mamandar qajet-aq. Kadr jaily aitqanyŋyzdy aşa tüsseŋız.
– Qaruly Küşterdıŋ damuyna mamandar korpusyn ūtymdy paidalanu airyqşa äser etedı. Damyǧan memleketterdıŋ äskerı būl ürdıstı äldeqaşan qabyldaǧan. Äskeri qyzmetşı qyzmet etu jyldary boiynda käsıbi şeberlıgın şyŋdaudan şet qalmauy tiıs.
Bızde Kadet korpusynyŋ mazmūnyn arttyrǧan käsıbi serjanttar instituty tolyqtai qalyptasyp boldy. Töl Qaruly Küşterımızge qajet mamandardy öz elımızde daiarlaimyz. Äskeri bılım beru jüiesıne engen joǧary äskeri oqu oryndary zaman talabyna sai baǧdarlama boiynşa bılım berude. Bır sözben aitqanda, kadr daiarlau mäselesı öz jolymen jürgızılude. Būl rette Aqtöbe qalasyndaǧy Äue qorǧanysy küşterı äskeri institutynyŋ rölın joǧary baǧalaǧan jön. Sonymen bırge, ekıjaqty kelısımder negızınde Resei, Qytai, AQŞ pen Europanyŋ bırqatar elderınde bılım alyp jatqan mamandarymyz da bar.
– Äskerilerdıŋ käsıbi daiyndyǧyna airyqşa köŋıl bölınetındıgı belgılı, al olardyŋ äleumettık jaǧdailaryn jaqsartu jaǧy qalai? Äskerilerge üi berılıp jatqanyn jan-jaqty nasihattaudan baiqap qalamyz, alaida, olardyŋ köbısı älı üisız jürgenı jasyryn emes. Būl mäsele juyq arada şeşıle me, älde qiyn tüiın bolyp qala bere me?
– Älbette, äskerilerdıŋ äleumettık tüitkılderın şeşu maŋyzdy mäselelerdıŋ bırınen sanalady. Mäsele oŋ şeşımın tapqanda ǧana äskerdıŋ bedelı, abyroiy biıkteidı. Qaruly Küşterdıŋ jalpy qūrylysy da osy mäselege tıkelei bailanysty. Qaruly Küşterdıŋ Joǧarǧy Bas qolbasşysy atalmyş mäselenı ünemı jıtı nazarda ūstaidy. Mäselenı dūrys şeşu jolynda Elbasynyŋ bergen tapsyrmalary aiasynda būl taqyrypta aitarlyqtai ılgerıleu bar. Osydan bes jyl būryn äskerilerdıŋ jalaqy mölşerı 25 paiyzǧa, 2012 jyly taǧy 25 paiyzǧa östı. Būl rette, äskeri şen jäne käsıbilık üşın tölenetın üstemeaqynyŋ da öskenın aityp ötken jön.
2009 jyly Äskerilerdıŋ jäne olardyŋ otbasy müşelerınıŋ märtebesı, olardyŋ äleumettık tūrǧyda qorǧaluyna qatysty zaŋǧa özgertuler engızılıp, soldat jäne serjant şenındegıler kelısımşart jasasu merzımıne qarai bır jolǧy köterme qarajat alatyn boldy. Segız jyl qyzmet etken äskeri qyzmetker 50 paiyzdai mölşerde memleket esebınen joǧary bılım alatyn mümkındık ielendı.
Äskerilerdı baspanamen qamtu jaǧyna kelsek, biyl qysta bız bırqatar ärıptesterımızben bırge Premer-ministrdıŋ atyna deputattyq saual joldadyq. Onyŋ syry mynadai: aimaqtarǧa sapar şeŋberınde Qaruly Küşter, IIM Işkı ıster komitetı jäne ŪQK Şekara qyzmetı akademiiasy äskerilerımen kezdesuler ötkızıldı. Sol jerlerde şeşudı talap etetın äleumettık mäseleler köterıldı. Sonda äskeri qyzmetkerlerdı tūrǧyn üimen, eŋbekaqy jäne zeinetaqymen qamtamasyz etu mäselelerı älı künge deiın özektı ekenın kördık. Sol sebepten sony köterdık. Ol uaqytta Premer-ministr Serık Ahmetov edı ǧoi. Qazır Qorǧanys ministrı bolǧan ol sol tüitkılderdıŋ şeşıluıne oŋ yqpalyn tigızedı dep ümıttenemın.
– Otanymyzdyŋ qauıpsızdıgın saqtau ısı äskeri qyzmetşılerdıŋ densaulyǧyna tıkelei bailanysty ekenı sözsız. Būl salada qandai jetıstıgımız bar dep oilaisyz?
– Qaruly Küşterdıŋ medisinalyq qyzmetı äskerilerdıŋ jäne olardyŋ otbasy müşelerınıŋ densaulyǧy küzetınde qyraǧy tūr. Qaruly Küşterdıŋ ardagerlerı men zeinetkerlerıne de tolyq kölemde medisinalyq qyzmet körsetıledı. Äskeri medisina salasynda öz ısıne berılgen joǧary bılıktı mamandar qyzmet etedı dep oilaimyn. Olardyŋ käsıbi deŋgeiın köteru mäselesı kün tärtıbınen tüsıp körgen emes. Medisinalyq mekemelerdıŋ materialdyq-tehnikalyq bazasyn jetıldıru de nazardan tys qalmai keledı.
Jyl saiyn äskerilerımız jas şamasyna qarai ambulatorlyq jäne stasionarlyq jüie boiynşa tereŋdetılgen medisinalyq tekserulerden ötıp tūrady. Olardyŋ qorytyndysy boiynşa em aludy qajet dep tapqan äskerilerdı josparly türde demalys jäne em qabyldau şipajailaryna jıberıp tūrady. Gospital men emhanalarymyzdyŋ zaman talabyna sai jabdyqtaluy da basty nazarda.
Bügıngı taŋda medisina mamandaryn daiarlaityn negızgı klinikalyq baza retınde Astana qalasyndaǧy Qorǧanys ministrlıgınıŋ Bas äskeri klinikalyq gospitalı men Almatydaǧy äskeri klinikalyq gospitaldardy aituǧa bolady.
– Äskeri ǧylym men äskeri önerkäsıptıŋ elımızdegı damuy jaiynda ne aita alasyz?
– Qaruly Küşterımızdegı ǧylymi jūmystyŋ negızgı maqsattary – Qaruly Küşterdıŋ bügıngı jai-küiı men bolaşaǧyn baǧdarlau, qaru-jaraq pen äskeri tehnikany paidalanu mümkındıgıne ǧylymi saraptama jasau, äskeri bılım berudı jetıldıru. Osyndai jūmystardy jürgızudıŋ jüiesı qalyptasqan. Tūraqty negızde ǧylymi zertteuler jürgızılıp tūrady.
KADEX halyqaralyq körmesı de äskeri äleuetımızdı körsetıp qana qoimai, türlı ǧylymi zertteuler jürgızuge mümkındık berıp keledı. Atap aitaiyq, atalmyş körme biyl üşınşı ret 22-25 mamyr künderı Astanada ötuı tiıs.
Qaruly Küşter üşın ǧylymi mamandar daiarlau maqsatynda Bılım jäne ǧylym ministrınıŋ būiryǧymen 2008 jyly Ūlttyq qorǧanys universitetınde doktorlyq dissertasiialyq keŋes aşyldy. 2009 jyly atalǧan ministrlıktıŋ Metrologiia jäne standarttau komitetı universitette doktorantura aşuǧa lisenziia berdı. Bügıngı taŋda odan jüzdegen adam ǧylymi ataq alyp şyqty.
– Qaruly Küşterımızdı äskeri-tehnikalyq qūraldarmen jaraqtandyru mäselesıne köŋılıŋız tola ma?
– Būl mäselege keŋınen qarau qajet. Eŋ bırınşıden, äskerlerdıŋ ielıgındegı qaru-jaraq pen äskeri tehnikany aqausyz ūstap tūru bolsa, ekınşı kezekte ūrys alaŋynda qaruly qaqtyǧysqa meilınşe septıgın tigızetın tehnika men qaru-jaraqty satyp alu kerek. Üşınşı kezeŋde negızgı äsker türlerıne arnalǧan qarudy tolyqtai qaita almastyru bolyp tabylady.
Qazırgı zamanda aqparattyq tehnologiialardyŋ alar orny erekşe. Demek, osy salaǧa jäne bailanysqa da köŋıl böletın uaqyt jettı. Äskerlerdı basqarudyŋ avtomattandyrylǧan jüiesın engızu jūmystary jalǧasyn tabuda. Būl jūmys äskerdıŋ barlyq deŋgeiınde körınıs tabatyn bolady. Būl rette, AQŞ, Türkiia, Fransiia, İzrail tärızdı memleketterdıŋ mol täjıribesı saraptamadan öttı.
Elımızde, bügıngı tüsınıkpen aitqanda, eskırıp qalǧan, bıraq kütuı men küzetuı qymbatqa tüsıp otyrǧan köp qaru bar. Solardy endıgı jerde ūtymdy paidalanu mäselesın qarastyru kerek.
Jalpy alǧanda, qolda bar jauyngerlık tehnika parkındegı ülgılerdı jaŋartu jäne jaŋǧyrtu mümkındıkterın qarastyru jäne otandyq qorǧanys-önerkäsıptık keşendı damytuǧa küş salu kerek.
– Sız kezınde synaqşy-ūşqyş boldyŋyz. Osy tūrǧydan sūraq, elımızdıŋ äskeri aviasiiasy qalai damyp keledı?
– Qazaqstannyŋ äue keŋıstıgınıŋ tynyştyǧy senımdı qolda deuge bolady. Elımızdıŋ äue şabuylynan qorǧanys jüiesı zaman talabyna sai zenittık, aviasiialyq, radioelektrondyq tehnikamen jabdyqtalǧan, ärı täulık boiy jauyngerlık kezekşılık atqarady. Bızde «MiG» jäne «SU» markaly dybystan jyldam, jan-jaqty jabdyqtalǧan jauyngerlık ūşaqtardyŋ bırneşe türı bar.
Qaruly Küşterdıŋ strategiialyq damuy şeŋberınde Äskeri äue küşterınıŋ damu tūjyrymdamasy jasalǧan. Osy qūjattyŋ negızınde «SU-27» ūşaqtary men jauyngerlık tıkūşaqtar qaita jaŋartudan ötıp ülgerdı. Soŋǧy on jyl ışınde 100-den astam aviasiialyq tehnika kürdelı jöndeuden ötıp, taktika-tehnikalyq körsetkışterın jaqsartty. Bırneşe jyl būryn äskeri-tehnikalyq qarym-qatynastar şeŋberınde Kaspii teŋızı aimaǧyndaǧy müddelerımızdı qorǧau maqsatynda ekı amerikalyq tıkūşaq satyp aldyq.
– «Jaman aitpai, jaqsy joq» deitın halyqpyz. Ukrainada bolyp jatqan jaǧdai sanaly adamdy oilandyrmai qoimaidy. El qauıpsızdıgı mäselesıne äskeri maman jäne saiasatker retınde baǧa berseŋız?
– Bız – köpvektorly saiasat ūstanǧan memleketpız. Iаǧni, Resei, Qytai sekıldı alpauyt eldermen, Europa Odaǧy memleketterımen teŋ därejelı el retınde aralasamyz. Qazaqstanda tılge, dınge, mädenietke qaramastan bärı teŋ qūqyly ömır sürude. Iаǧni, bız aldymen adambyz, sodan keiın ǧana qazaqpyz, oryspyz, ukrainbyz… Osynyŋ arqasynda ışkı tūraqtylyǧymyz berık ornyqqan.
Mūndai jaǧdaida kez kelgen memlekettıŋ damuyna daŋǧyl jol aşyq. Iаǧni, el damuyna ne kerek? Beibıtşılık, kelısım men halyqtyŋ bırlıgı qajet.
Quatty, tūraqty Qazaqstan jahandyq jäne öŋırlık tūrǧydan qauıpsız elge ainaldy. Bızben barlyq elder sanasady. Serıktes boluǧa da qūmar memleketter jeterlık. Qazaqstan iadrolyq qauıpsızdıkke qosqan ülesı men halyqaralyq qauıpsızdıktı, integrasiia men jan-jaqty ekonomikalyq ärıptestıktı nyǧaitqany üşın ülken bedelge ie boldy.
Täuelsızdıgımızdıŋ alǧaşqy jyldary memlekettık şekaramyzdy bekıtu ısı asa ülken maŋyzǧa ie edı. Būl jūmys sättı atqaryldy. Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev aitqandai, şekara mäselesınde şeşımın tappaǧan mäsele joq. Bolaşaq ūrpaq būl üşın bas auyrtpaityn bolady. Barlyq körşıles eldermen mäŋgılık dostyq turaly kelısımşart jasastyq. Būl Elbasynyŋ saliqaly saiasatynyŋ arqasynda jüzege asyryldy.
Nūrsūltan Äbışūly «Qazaqstan-2050» strategiiasynyŋ ülken bölıgın jastarǧa arnady. Onda jaŋa qazaqstandyq patriotizm mäselesı keŋınen qozǧalǧan. Būl ideia – barlyq ideialardyŋ atasy. Otandy süiu sezımı adamdy alǧa jeteleidı. El üşın qasyq qanyn aiamauǧa da şaqyrady. Ärine, sondai kün tumaidy dep oilaimyn. Endeşe,alaŋdauǧa da negız joq.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Amanǧali QALJANOV
