«Sergek» sergektıkke üiretıp jatyr ma?

Astana qalasynda 15 qyrküiekten bastap «Sergek» beine-foto tırkeu jüiesı jol erejesın būzǧan jürgızuşılerdı resmi tırkep, äkımşılık jauapkerşılıkke tarta bastaǧany belgılı. Osyǧan bailanysty jaŋa qūrylǧylardy qala köşelerıne köptep ornatu maqsaty men onyŋ jūmys ısteu täsılderıne degen jūrtşylyqtyŋ alaŋdauşylyǧy köbeidı.

Rasynda da, köpşılıktı qobaljytyp otyr­ǧan zamanaui apparattardyŋ qandai erekşelıgı bar? Jolda jüru tärtıbın saqtamai, «mült ketkenderge» salynatyn äkımşılık aiyppūl olardyŋ qaltalaryna qandai salmaq tüsırmek? Ony jeŋıldıkpen tezdetıp töleu­dıŋ mümkındıkterı bar ma? Osy jäne basqa da mäseleler töŋıregınde bızdıŋ tılşımız salaǧa qatysty mamandardyŋ pıkırlerın zerttegen edı.

Bastysy –qauıpsızdıktı qamtamasyz etu

Ärine, kamera qala tūrǧyndaryna taŋsyq emes. Qazır kez kelgen aulada, zäulım üilerdıŋ kıreberısterı men ärbır ǧimaratta beinebaqylau bar desek, qatelespeimız. Olardyŋ paidasyn da joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Ötken jyly B.Mailin köşesı boiyndaǧy bır üidıŋ aulasynda tūrǧan su jaŋa avtokölıktıŋ jetı tünde terezesın syndyryp, ışınde ūmyt qalǧan sömkenı alyp ketken ūryny saqşylar kameranyŋ kömegımen op-oŋai tauyp aldy.
2015 jyly qalanyŋ ırı-ırı köşelerıne 35 «Vokord», 25 «Vokord-Siklop», 10 «Vokord-Traffik» apparaty ornatyldy. Äsırese, «Vokord-Siklop» qondyrǧysy turaly jaqsy pıkır aitylǧanyn da ūmyta qoiǧan joqpyz. Alaida keiın olardyŋ jūmys ısteu mümkındıkterın de, odan qalai «sytylyp ketudıŋ» joldaryn da astanalyqtar «jaqsy meŋgerıp aldy».
Al «Körkemtelekom» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgı jasap şyǧarǧan «Sergektıŋ» jönı bölek. Ol jol erejesın būzsaŋyz, «ün-tünsız» jazyp alady da, maşinaŋyzdyŋ nö­mırın, uaqytyn, özıŋızdıŋ qimyl-qozǧalysyŋyzdy avtomatty türde ortalyqqa beredı.
Astana qalasy İnvestisiia­lar jäne damu basqarmasynyŋ basşysy Älışer Äbdıqadyrovtyŋ aituynşa, bügıngı taŋda qalada üş myŋǧa tarta osyndai kamera qoiylǧan. Olar künı-tünı jūmys ısteitın körınedı. Jyldyŋ aiaǧyna deiın taǧy da adamdar köp jüretın jerler men köşe qiylystaryna, qalanyŋ jelılık uchaskelerıne tört myŋ kamera men alty myŋ «Sergek» beine-foto apparatyn qoiu mümkındıkterı qaras­tyryluda.
Atalǧan jüienıŋ negızgı maqsaty – jyldamdyqty arttyrǧan, qoǧamdyq kölık jüretın jolaqpen jürgen jäne toqtau syzyǧynan asyp ketken jol erejesın būzuşylardy qalt jıbermei tırkep otyru. Al odan ärı olarmen qalai jūmys jürmek?
Äkımdık qyzmetkerınıŋ tüsındıruınşe, kameranyŋ «qyraǧy közıne» ılıkken kölık
jürgızuşılerıne bırden äkım­şılık hattama toltyrylmaidy eken. Tek ökılettı organ asyqpai teksergennen keiın ǧana kelıp tüsken qūjattar negızınde ūiǧarym şyǧarylady.
Būl jerde bırneşe mäsele bar. Jasyratyny joq, qala köşelerınde keptelıs jiı bolyp tūrady. Jobany jasauşylar mūndai jaǧdaidy da eskeretını sözsız.
«Keptelıs bola qalǧanda nemese baǧdarşam ısten şyq­qanda, jol qiylysyna kölık qozǧalysyn retteitın ins­pektorlar keledı. Al inspektor joq köşelerde bolǧan ereje būzuşylyqtardy ka­mera tal­dau ortalyǧyna jı­bergen­nen keiın maman­dar ony bırneşe qaitara süzgıden ötkı­zedı. Eger qoǧamdyq kölık jo­­la­ǧyna tüsıp ketu nemese toqtau syzyǧyn basu osy kep­­­telıs kezınde bolsa, onda ol eskerıledı, aiyp­pūl salynbaidy. Alaida «Stop» syzyǧyn aldy keptelıs eke­nın köre tūra qasaqana basa­tyndar men baǧ­darşamnyŋ qyzyl belgısı jan­ǧanyna qaramastan, jol qiy­lysyna şyǧyp ketetınderge būl eskertudıŋ qatysy joq.
Taǧy bır eskeretın jai, ereje saqtamaǧany üşın salynatyn aiyppūl kölıktıŋ tehnikalyq tölqūjaty boiynşa belgılenedı. Eger kölıgıŋızdı senımhat boiynşa basqa bı­reu jürgızıp jürse, onyŋ barlyq aiyppūldary bırden kölık iesınıŋ mekenjaiyna keletın bolady.
Sondai-aq, beinekameraǧa tüsken avtomobildıŋ memlekettık nömırı, tüsı nemese markasy säikespese, arnauly karta toltyrylyp, jol polisiiasy inspektory ony ­qa­iy­ra naqty tekseretın bolady. Sosyn baryp ūiǧarym şyǧarylyp, ol «Qazpoş­ta» arqyly kölıktıŋ tehnikalyq qūjatynda kör­­­setılgen me­ken­jaiǧa jıberıledı.
Jol polisiia­sy inspektorynyŋ qoly qo­­­­iylǧan ūiǧarym alǧan kölık iesı aiyppūldy ekınşı deŋgeilı bankıler arqyly da, «Qazpoşta» bölımşelerıne baryp ta, tölem ter­minaldaryndaǧy «Kaspi» nemese «QIWI» ämiiandary arqyly tölei alady. Egov.kz, HandyPay, MyPay mobildı qosym­şa­lary arqyly tö­leu ärı tez, ärı je­ŋıl» deidı jo­­ba avtorlary.
Mūnyŋ barlyǧy erıkkennıŋ ermegı emes. Jol qauıpsızdıgın qa­daǧalaudy küşeitu maqsatynda tuyndap otyrǧan ıs-şara­lar. Saraptamakörsetıp otyr­ǧan­dai, jol-kölık oqi­ǧalarynyŋ sek­sen paiy­zy jyl­damdyqty şamadan tys kötergennen bolady eken. Būǧan qosa, qala köşelerınde «jol menıkı» degendei köpe-körneu jol ere­jesın būzyp, köpşılıktıŋ aşu-y­zasyn tuǧyzatyn jürgızu­şıler köbeiıp kettı.
Osyndai keleŋsızdıkke tosqauyl qoiu baǧytynda «Sergek» foto-beine jüiesı engızılıp otyr. Al onyŋ qalai jūmys ısteitının uaqyt körsetedı.

Jyldamdyqty arttyrǧanǧa keşırım joq

Bır aida elordada bolǧan jüz jiyrmaǧa tarta jol-kölık oqiǧasynyŋ teŋ jartysy­nan astamy jyldamdyqty şamadan tys arttyrǧannan bolǧan. Ä.Moldaǧūlova köşesı men Jeŋıs daŋǧylynyŋ qiylysynda soǧylǧan ekı maşinadan tört adam zardap şektı. Sebep – saǧatyna jüz şaqyrym jyldamdyqpen qūiǧytu. Mūndai mysaldardy köptep keltıre beruge bolady. Osyndai oqiǧalardyŋ aldyn alu üşın Äset Ahmetov bastaǧan ūjym toǧyz milliard teŋgenıŋ jobasyn jasap, äkımdıkke ūsyndy. Äkımdıktıŋ de öz talaby boldy. «Bız sızderge apparattyŋ ornatylatyn jerlerı men mälımetter bazasyn jabdyqtauǧa kömektesemız. Al sender investor tauyp, jobany jüzege asyrudy qolǧa alasyŋdar. Synaq merzımı – alty jyl tört ai. Osy uaqyt aralyǧynda apparattar ısten şyǧyp nemese belgılengen talaptarǧa sai kelmese, kelısımşart küşın joiady» degen mämıle jasaldy.
Söitıp, jyl basynan berı «Sergekke» täjıribe jürgızıle bastady. Ka­mera qala tırşılıgıne qa­­tys­ty aqparattardy tügel jazyp otyrady. Äsı­rese, erteŋgılık kepte­lıs kezınde qalada qanşa
kölık bar ekenın osy beine-baqylau arqyly naq­tylauǧa qol jettı. So­nyŋ nätijesınde elordada ötken segız aida 174 qyl­mystyŋ betı aşylyp, 33 myŋ adam ereje būzǧany üşın äkım­şılık jauapkerşılıkke tartyldy. Qylmys deŋgeiı 32 pa­iyzǧa aza­iyp, jol-kölık oqiǧasy 20 paiyz­ǧa kemıgen.
«Jaqynda özım tūra­tyn meken­jaiǧa jol polisiiasy­nan habarlama keldı. Täuelsız­dık köşesı boiyn­­daǧy «Sergek» beine-baqylau kamerasyna ılıgıp qalyppyn. Kınäm – qauıpsızdık beldıgın taqpai, ūialy telefonmen söilesıp kele jatqanym eken. Maşinamnyŋ nömırı men tüsıne deiın taiǧa taŋba basqandai anyq körınıp tūr» deidı qala syrtyndaǧy arnauly halyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyndaǧy aiyppūl töleuşı jürgızuşılerdıŋ bırı. Mūnda aiyppūl töleuge kelıp jürgenderdıŋ köbı jyldamdyqty arttyrǧandar bolyp şyqty.
– Dūrys, olai bolatyn sebebı – qatty jürıp, «Sergekke» jazylyp qalǧan mälımetterdı jol polisiiasy inspek­torlary tergep, tekserıp jatpaidy. Olar avtomatty türde aiyppūl töleuge ketedı.

«Sergek» foto-beine apparaty ıske qosylǧan on künnıŋ ışınde qala köşelerınde jol qozǧalysy erejesın būzu 2,3 paiyzǧa azaisa, kerısınşe, joldan ötu tärtıbın saqtamaǧan otyz alty jaiau jürgınşıge 11345 teŋgeden aiyppūl salyndy

Sondyqtan jyldamdyqty arttyrǧandarǧa keşırım bolmaitynyn jürgızuşıler tüsınu kerek, – deidı jol polisiiasy inspektory Ermek Sündetov.
Qaladaǧy sary tüstı nemese sūr tüstı tırkeu kameralaryna qaraǧanda «Sergektıŋ «qamtu aumaǧy ülken. Ekı kö­şedegı baǧdarşamnyŋ aralyǧynda ornatylǧan apparat sol joldyŋ boiyn tügel qamtidy eken.

Kamera köbeidı, polisiia jūmysy jeŋıldedı me?

Būǧan deiın elordada alty myŋǧa tarta jyldamdyq ölşeuış qūraly bolsa, endı tört jüz köşe qiylysy men jol qaptaldarynda tört myŋǧa tarta özımızdıŋ otandyq önımımız «Sergek» foto-beine apparaty ornatyldy. Olardyŋ sanyn jyl aiaǧyna deiın 13000-ǧa jetkızu közdelude.
Osydan keiın jol polisiia­sy qyzmetkerlerınıŋ jūmysy jeŋıldeidı me? Jaŋa qondyr­ǧy olarǧa qandai mümkındıkter tuǧyzyp otyr? Bız osy saualdardy Astana qalasy Işkı ıster departamentı äkımşılık basqarmasynyŋ bölım bas­tyǧy Timur Qazybaevqa qoidyq.
– Barşaǧa belgılı, elımızdıŋ bas qalasynda kölık sany jyldan-jylǧa ösıp keledı. Onyŋ üstıne, syrttan keletın tranzit avtomaşinalar bar. Osynyŋ barlyǧy jol qozǧalysyna edäuır qiyndyqtar keltırude. Mıne, osy jaisyz­dyqtardy azaitu, eŋ bastysy, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu maqsatynda basşylyq köşelerdegı kölık qozǧalysyn baqylaudy küşeitıp keledı. Jyldan-jylǧa zamanaui qondyrǧylardy jetıldıre tüsudemız. Biyl jyl basynan berı osy «Sergek» foto-beine jyldamdyq ölşeu apparattary ornatyla bastady. Nätije bar. Mäselen, atalǧan qondyrǧy ıske qosylǧaly jürgızuşılerdıŋ jolda jüru tärtıbı tüzele bastady. Jyldamdyqty arttyru, belgılengen toqtau syzyǧyn basyp ötu, baǧdarşamǧa baǧynbau siiaqty ereje būzuşylyqtar keiıngı üş aida 6-7 paiyzǧa deiın tömendedı.
Al endı «Jol polisiiasynyŋ jūmysy jeŋıldedı me?» degen saualǧa keler bolsaq, būl jerde «taiaqtyŋ ekı ūşy bar». Jaŋa qondyrǧylar köpşılıkke psihologiialyq ahual tuǧyzyp, künı-tünı baqylap tūruǧa jaqsy. Būl jaǧynan alǧanda, jol polisiiasynyŋ jūmysy jeŋıldedı dep aituǧa bolady.
Degenmen qai uaqytta da adam faktory bırınşı orynǧa şyǧatyny sözsız. Sol qadaǧalau apparattarynan prosessingılık ortalyqqa kelıp tüsken mälımetterdı taldap, zert­teu – jol polisiiasy qyz­­metkerlerınıŋ moinynda. Būl jerdegı mäsele adamdardy jazalau emes. Tärtıp bū­zuşylyqtyŋ aldyn alu. Osy tūrǧydan barlyq materialdar elep, ekşelıp, tek jol erejesın öreskel būzǧandarǧa nemese bır qatelıktı bırneşe ret qaitalaǧandarǧa ǧana ūiǧarym şyǧarylyp, aiyppūl töleuge jıberıledı.
Osynyŋ barlyǧy – auqymdy da auyr jūmys. Al ony qalalyq jol polisiiasy qyzmetkerlerı kün saiyn öz därejesınde atqaryp keledı, – dedı ol.
«Jol mūraty – jetu». Olai bolsa, mejelı jerıŋızge uaqytynda, aman-esen jetu üşın jol erejesın qataŋ saqtap, jolda abai bolyŋyzdar de­gımız keledı.

Taŋatar TÖLEUǦALİEV