Oŋtüstık Qazaqstandaǧy memlekettık pedagogikalyq institutynda şahmattan Älem chempionatynyŋ tört dürkın jeŋımpazy Jansaia Äbdımälık atyndaǧy şahmat akademiiasy aşyldy. (www.alau.kz)
Jaŋa ǧasyr basy – 2000 jyl edı. 12 qaŋtar. OQMPİ-de sabaq beretın himik, tehnika ǧylymynyŋ doktory Äbdımälık Manapūlyna ūly Daniiar telefon şaldy.
– Äke, kelınıŋız bosandy! Qyz bala eken. At qoiyp jıberıŋızşı!
Äbdımälık aqsaqal qūlyq tanyta qoimady:
– Qyz bala ǧoi. Atyn özderıŋ oilastyrsaŋdarşy!
– Äke, sen üşın ūl nemere de, qyz nemere emes pe?..
Ǧalym būǧan deiın Daniiardyŋ tūŋǧyş ūlyna Sanjar dep at qoiǧan. Nemeresı äjepteuır qabılettı. Ony Daniiar özı sekıldı intellektualdyq sportqa baulyp, şahmatqa üiretıp jür.
«Endı qyz balaǧa at qoi» degende, «jaraidy, oilanaiyn» dep, tūtqany ıldı.
Tünde ūiyqtap jatqan, taŋǧy törtter şamasynda şoşyp oiandy. Baiaǧy Mekkege baryp, Qūrban ait namazyn oqu üstınde qaitys bolǧan dındar babasy tüsıne enıptı. Äldeqaidan körındı de: «Osy nemereŋ senıŋ atyŋdy şyǧarady. Bıraq onyŋ atategın özgertu kerek!» dep aian berdı.
Tüstı jaqsylyqqa joryǧan Äbdımälık aqsaqal ertesıne tūra sala qaladaǧy ūlyna telefon şaldy:
– Daniiar. Qartaiǧanda janyma saia bolsyn dep, nemeremnıŋ atyn Jansaia qoidym. Atategın Äbdımälık dep jazarsyŋ…
* * *
Qyz tusa, «qyrsyqtyŋ kelgenı» dep qaraityn qasaŋ közqaras qazaqta da bolǧan. Alaida, qarşadai ǧana qyz erte jastan bar elınıŋ maqtanyşyna ainalyp ülgerdı.
Ärine, aǧasy Sanjar şahmat taqtasynda otyrǧanda oŋynan – bır, solynan bır şyǧyp, jaǧalasyp jürgen kışkentai säbidı eşkım ol kezde şahmatşy bolady dep oilaǧan joq. Äkesı Daniiar Äşırov būl uaq közge tüsıp, şahmattan jaqsy nätijeler körsete bastaǧan Sanjarǧa ümıt artuşy edı. Bıraq, ömır qūbylmaly eken. Alma Äşırova qyzynyŋ erekşe qabıletın erte tanyp, ony şahmatqa berudı jön kördı. Söitıp, 12 jasqa deiın şahmat oinap, öz deŋgeiınde bırneşe märte chempion atanǧan Sanjar jeŋıl atletikamen äuestenıp kettı de, otbasyndaǧy şahmat älemınıŋ üstemdıgıne jetu qarşadai Jansaiaǧa būiyrdy.
Jansaiaǧa osynau sport türınıŋ älıppesın üiretken alǧaşqy bapkerı – äkesı Daniiar. Qyz segız jasynda-aq oiyn taqtasynda äkesın oŋdyrmai jeŋıp, oza şapty.
Alaida, Jansaia būl kezdıŋ özınde şahmatşy retınde tanylyp ülgergen. Qarşadai qyz eŋ alǧaş ret 2006 jyly Almaty qalalyq qyzdar arasyndaǧy chempionatta jeŋımpaz atanǧan edı. Odan keiın araǧa ekı jyl salyp, 2008 jyly Vetnamda ötken turnirge bardy. Ol jaqtan «Älem chempiony» bolyp oraldy. Sodan keiın 2010 jyly Türkiiada, 2011 jyly Polşada, osy 2011 jyldyŋ qaraşa aiynda Braziliiada ötken halyqaralyq turnirde taǧy da jeŋıp şyǧyp, jūldyzy jarqyrai tüstı…
Bügınde on üş jasqa tolyp otyrǧan Jansaia şahmat oiynynan älemnıŋ tört dürkın chempiony. Ötken jyly Sloveniiada ötken jasöspırımder arasyndaǧy chempionatta kümıs jülde ielendı. Eŋ bastysy, älemdegı şahmattyŋ eŋ kışkentai hanşaiymy atandy. İä, Jansaia – eŋ jas grossmeister! Būǧan deiıngı eŋ jas şahmat hanşaiymy ataǧy Reseidegı 14 jastaǧy Aleksandra Goriachkinada bolsa, Jansaia būl ataqty 12 jasta ielenıp otyr.
«Qyz bala otbasynyŋ yrysyn arttyrady» deidı. Ras eken. On üş jasqa tolmai tūryp özı äuestengen sprottyŋ eŋ biık şyŋdaryna şyǧyp ülgergen Jansaia otbasynyŋ ǧana emes, bükıl qazaqtyŋ maqtanyşyna ainalǧan. Oǧan Qazaqstan-Britan universitetınıŋ bılım granty tabystaldy. Al El Prezidentı qomaqty stipendiia bölıp, qarşadai qazaq qyzyna öz qolymen üş bölmelı päterdıŋ kıltın tabystady…
* * *
Ärine, adam baqyty düniede emes. Baqyt jan-jürek tynyştyǧy men meiırım, mahabbatqa ie boluda. Būl tūrǧyda bala jastan özınıŋ ärbır uaqytyn tiımdı paidalanyp, aqyl-oiy men sana-sezımın tärtıpke saludy üirengen Jansaia – baqytty qyz. Özınıŋ aituynşa, uaqyty eşqaşan bos ötpeitın körınedı. Ärine, eŋbeksız mūnşalyq şynaiy jeŋısterge jetu mümkın emes. Soǧan orai, ol är künınıŋ alty saǧatyn öz salasyna arnaidy. Onyŋ tört saǧatyn şahmat taqtasynyŋ basynda ötkızse, ekı saǧatynda suda jüzumen şūǧyldanady. Armany köp qyz suda jüzuden de olimpiada chempiony boludy közdeidı.
Qazaqta qyz bauyrmal keledı. Jansaia da Jäŋgır esımdı ınısın janyndai jaqsy köredı. Özınıŋ aituynşa, Jäŋgır – onyŋ eŋ berılgen janküierı. Erte eseiıp, erte jastan eresekterşe oilauǧa daǧdylanǧan qyz ınısıne uaqyt bölıp otyrudy özıne baqyt sanaidy. Sondyqtan da, keide kışkentai Jäŋgırmen şahmat oinap, äpkelık meiırımın arnaidy.
Näzira SAILAUQYZY
