Jyl basynan berı Astana qalasynda barlyǧy 154 suisid faktısı tırkeldı, 325 adam suisid jasamaq bolǧan. Būl körsetkış ötken jylmen salystyrǧanda 37 paiyzǧa tömendedı. Jalpy biyl Qazaqstan suisid reitingınde älemnıŋ 178 elınıŋ ışınde 19-orynǧa şyqqan.
DDŪ suisidtı älemdegı ärbır eldıŋ kün tärtıbınde tūrǧan jahandyq problema dep tanydy. Biyl suisid reitingınde Lesoto memleketı köş bastaǧan, onda 100 myŋ adamǧa 72,4 suisid oqiǧasy tırkelgen. Al Qazaqstan 19-orynda, ärbır 100 myŋ tūrǧynǧa 17,6 suisid oqiǧasy tırkelıp otyr. Onyŋ sebepterıne keler bolsaq, byltyr tırkelgen suisid jaǧdailarynyŋ basym bölıgınde qūrban öz-özıne mas küiınde qol jūmsaǧany anyqtaldy. Odan keiıngı orynda auyr materialdyq jaǧdai, jalǧyzdyq, auyr somatikalyq aurular, ajyrasu sebepterı – öz-özıne qol jūmsauǧa itermelegen faktıler bolǧan. Ötken jylǧy qūrbandar köbıne darǧa asylu, biıktıkten qūlau, pyşaqtau jäne ädeiı ulanu amaldaryna barǧan. Degenmen Ranking.kz qūqyqtyq statistika komitetı bergen mälımet boiynşa, soŋǧy bır jylda Qazaqstanda suisid jiılıgı 6,1%-ǧa tömendeptı. Mamandar depressiia, mazasyzdyq, jan jaraqatynan bolǧan stress jäne basqa psihikalyq aurular suisidtık mınez-qūlyqtyŋ damuyna äkeledı deidı. Qazaqstanda depressiialyq jaǧdaidyŋ taraluy bükıl halyqqa şaqqanda 3,72% qūraidy.
– Ökınışke qarai, bızde depressiiaǧa tap bolǧan jandarǧa körsetıletın qyzmetke köŋıl az bölınedı. Qarjylandyru kölemı ūlǧaimaidy, qoljetımdılık säikesınşe artpaidy. Damyǧan elderde, köbıne depressiiadan zardap şeguşı halyqtyŋ 20%-y kömek ala alady. Al Qazaqstanda būl körsetkış – tek 5%. Iаǧni, qalǧan 95% küizelıste jürgen janmen eşkımnıŋ ısı joq, – deidı DDŪ-nyŋ Qazaqstandaǧy psihikalyq densaulyq jönındegı keŋsesınıŋ konsultanty Nikolai Negai.
Psiholog Şolpan Qairatqyzynyŋ aituynşa, jastar men jasöspırımder arasynda köbıne jauapsyz mahabbat öz-özıne qol jūmsauǧa sebep bolady. Odan bölek, ata-anamen qarym-qatynastyŋ joqtyǧy, oqu oryndarynda bullingke tap bolu – jasöspırımder arasynda ölım turaly oilanuǧa türtkı bolatyn sebepter. Mäselen, byltyr tırkelgen suisid faktılerınıŋ 12 jaǧdaiynda «jauapsyz mahabbat» ölımge sebep bolǧan. Qaiǧyly oqiǧaǧa itermeleuşı taǧy bır maŋyzdy faktor – jynystyq sauattylyqtyŋ joqtyǧy. Ginekolog Madina Janädılova jasöspırımderdıŋ köbı reproduktivtı saulyq turaly bılmeitının aitady. Sebebı olardyŋ arasynda būl mäselenı şeşuge kömektesetın maman az.
– Ūiat dep betın jauyp qoiǧanymyzben, būl mäselenı bızge kelıp eşkım şeşıp bermeidı. 18 jasqa deiıngı qyzdar «Balalar ginekology» mamanyna baryp qaralady. Al ökınışke qarai, mūndai mamandar elımızde tapşy. Olar mektepterge baryp, därıs oqyp, jynystyq sauattylyq, abort saldary turaly sūhbat jürgızuı tiıs, – deidı ol.
Ranking.kz. mälımetterı boiynşa Qazaqstanda biyl qaŋtar-qazan ailary aralyǧynda suisid jasauşylardyŋ jalpy sany 3,4% artqan. Būl rette jasöspırımder arasynda öz-özıne qol jūmsauşylar sany 30% köbeigen, iaǧni osy jyly elde kämelet jasqa jetpegen 169 bala özın öltırgen. Onyŋ ışınde 27,8%-y 5-14 jas aralyǧyndaǧy balalar bolsa, 72,2%-y – 15-17 jas aralyǧyndaǧy jasöspırımder. Suisid jasamaqşy bolǧandar sany 10 öŋırde ūlǧaiǧan, sonyŋ ışınde Astana qalasy da bar. Öz-özıne qol jūmsamaq bolǧan äreketterdıŋ eŋ köbı elordaǧa tiesılı eken. Zaŋ salasyndaǧy professor Müsılım Hasenov te osy saladaǧy soŋǧy 8 jyldaǧy statistikaǧa taldau jürgıze kele Qazaqstanda jyl saiyn 350 bala suisid jasauǧa talpynyp, 172 bala öz ömırın qiiatynyn anyqtaǧanyn aitady. Osyǧan orai biyl Parlament Mäjılısınde kämelet jasqa jetpegenderge körsetıletın kez kelgen zorlyq-zombylyq boiynşa jazany küşeitu mäselesı qaraldy. Oqu-aǧartu ministrlıgı Balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǧau, suisidtıŋ aldyn alu, olardyŋ qūqyqtary men salamattyǧyn qamtamasyz etu jönındegı 2023-2025 jyldarǧa arnalǧan jaŋa keşendı jospardyŋ jobasyn äzırledı. Qūjat Ükımettıŋ qaulysymen bekıtılmek. Atalǧan ministrlık Balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧau mäselelerı boiynşa täuekelderdıŋ interaktivtı kartasyn ıske qosudy josparlauda. Oqu-aǧartu ministrlıgı alda balalar ortasynda «keis-menedjment» tehnologiiasyn engızbek. Degenmen psiholog jäne ginekolog mamandar balalar arasynda suisidtıŋ aldyn aluda eŋ äuelı ata-analardyŋ jauapkerşılıgı zor ekenın, olardyŋ bala taǧdyryna asa jauapty qarauyn sūraidy.
