Täuelsızdıktıŋ myzǧymas tıregı

Biyl täuelsızdıgımız ben tūtastyǧymyzdyŋ berık tūtqasy, azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyǧynyŋ kepılı, qoǧamdaǧy saiasi tūraqtylyqtyŋ bırden-bır tıregı bolyp tabylatyn Ata Zaŋymyzdyŋ qabyldanǧanyna 25 jyl tolyp otyr. Osy uaqyt aralyǧynda Qazaqstan demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq memleket retınde tanylyp, ūltaralyq kelısım men tūraqtylyqtyŋ mekenıne ainaldy. Memlekettıŋ zaiyrlylyq ūstanymynyŋ nätijesınde etnosaralyq jäne konfessiiaaralyq alauyzdyqqa jol bermei, tūraqtylyq pen bırlıktı saqtaudyŋ qazaqstandyq modelın qalyptastyrdy. Osy mäselelerge bailanysty Nūr-Sūltan qalasy Dın mäselelerın zertteu ortalyǧynyŋ direktory Janbota ­QARAŞOLAQOV öz pıkırın bıldırdı.

– Aldymen azamattyq qoǧamnyŋ damuynyŋ jaŋa satysyna aiaq basqan elımızdegı Konstitusiianyŋ rölı turaly aita ketseŋız.
– Aldymen barşa qazaqstandyqtardy kele jatqan ūlyq merekemız – Konstitusiia künımen qūttyqtaimyn! Özderıŋızge belgılı, elımız täuelsızdık alǧannan keiıngı alǧaşqy Konstitusiia 1993 jylǧy 28 qaŋtarda qabyldanǧan bolatyn. Alaida uaqyt talaby adamnyŋ jeke qūqyǧy men bostandyǧyn jäne ony qamtamasyz etu qaǧidalaryn, sondai-aq memlekettık basqaru salasyndaǧy demokratiialyq instituttardyŋ qyzmetın naqty aiqyndau maqsatynda qoldanystaǧy Konstitusiiany odan ärı jetıldırudıŋ qajettılıgı tuyndady.
Osyǧan orai, 1995 jylǧy 30 tamyzda jalpyhalyqtyq referendum negızınde qazırgı Konstitusiia qabyldandy. Konstitusiia – ortaq tarihi taǧdyr biriktirgen Qazaqstan halqynyŋ erkindik pen teŋdikke jäne tatulyqqa negızdelgen beibitşil azamattyq qoǧam qūryp, baqytty ömır süruınıŋ kepılı jäne san ǧasyrlar boiy aŋsap qol jetkızgen täuelsızdıktıŋ tıregı.
Sonymen qatar, azamattyq qoǧam men qūqyqtyq memlekettıŋ tübegeilı prinsipterınıŋ bırı qoǧamdyq tatulyq pen saia­si tūraqtylyq ekenı belgılı. Al qoǧamdyq tatulyq pen saiasi tūraqtylyq, bükıl halyqtyŋ igılıgın közdeitın ekonomikalyq damu jäne qazaqstandyq patriotizm tärızdı prinsipterdıŋ bärı Konstitusiiada körınıs tapqan.
– Konstitusiianyŋ dın salasyndaǧy tūraqtylyqty saqtau­daǧy rölı turaly oiyŋyzben bölısseŋız.
– Konstitusiianyŋ 1-babynda «Qazaqstan Respublikasy özın demokratiialyq, zaiyrly, qūqyqtyq jäne äleumettık memleket retınde ornyqtyrady, onyŋ eŋ qymbat qazynasy – adam jäne adamnyŋ ömırı, qūqyqtary men bostandyqtary» dep atap körsetılgen. Iаǧni zaŋǧa qaişy äreketter jasamasa, qoǧamnyŋ kez kelgen salasynda azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtary şektelmeidı.
Sonymen qatar, Konstitusiianyŋ 22-babyna säikes ärkımnıŋ ar-ojdan bostandyǧyna qūqyǧy bar. Azamattardyŋ özı qalaǧan dındı ūstanuy nemese eşqandai dıni ūstanymdardy qabyldamai, ateistık közqaraspen ömır süruı onyŋ konstitusiialyq qūqy bolyp tabylady. Eşkımdı näsılıne, ūltyna, tılıne, dınge közqarasy men nanymyna bailanysty kemsıtuge jol berılmeidı. Memleketımızdıŋ zaiyrlylyq sipatyna säikes qoǧam müşelerı özge azamattardyŋ dıni ūstanymdaryna qūrmetpen qaraidy. Toleranttylyq qaǧidattaryna sai bügınde elımızde 18 konfessiiaǧa jatatyn 3816 dıni bırlestıkter men olardyŋ filialdary dıni alauyzdyqqa jol bermei, beibıt ömır sürude. Osynyŋ bärı dıni tūraqtylyqty saqtaudaǧy Konstitusiianyŋ maŋyzdy röl atqaratynyna dälel bolady.
– Qoǧamda dın salasynda keibır mäseleler boiynşa şekteu­lerdıŋ bar ekenı belgılı. Osy turaly ne aitar edıŋız?
– Ärine, elımızdıŋ azamattary zaŋ aiasynda qūqyqtarǧa ie bolyp qana qoimai, olarǧa belgılı bır mındetter de jükteledı. Atap aitqanda, QR Konstitusiiasy 34-babynyŋ 1-tarmaǧynda ärkım Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasyn jäne zaŋdaryn saqtauǧa, basqa adamdardyŋ qūqyqtaryn, bostandyqtaryn, abyroiy men qadır-qasietın qūrmetteuge mındettı dep naqty körsetılgen. Azamattar özderınıŋ bos­tandyǧy men qūqyǧyn paidalanu barysynda özgelerdıŋ qūqyqtary men bastandyǧyna nūqsan keltırmeuı tiıs. Eger olar zaŋǧa qaişy äreketterge jol beretın bolsa, şekteumen qatar, türlı jauapkerşılıkke tartu şaralary jüzege asyrylady.
Sonymen qatar, jat ideologiia­nyŋ taraluyna tosqauyl qoiu maqsatynda kez kelgen dıni sipattaǧy materialdar arnaiy dıntanu saraptamasynan ötkızıledı. Tiıstı saraptamadan ötken dıni ädebiettı jäne dıni mazmūndaǧy özge de aqparattyq materialdardy, dıni maqsattaǧy zattardy taratu arnaiy rūqsat etılgen oryndarda ǧana jüzege asyrylady.
Özıŋız körıp otyrǧandai, atalǧan şekteuler azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyǧyna nūqsan keltırmeidı, kerısınşe, olardyŋ bostandyǧy men qūqyǧyn qorǧauǧa jäne dın salasyndaǧy tūraqtylyqty saqtauǧa baǧyttalǧan.
– Dın atyn jamylǧan terıs aǧymdar äreketterınıŋ saldarynan keibır azamattardyŋ sanasy ekstremizm ideologiiasymen ulanyp, dästürlı qūndylyqtardan bas tartuda. Osyndai jaǧdailardyŋ qoǧamdaǧy dıni tūraqtylyqqa tigızetın terıs äserın qalai baǧalaisyz?
– Jalpy, qalyptasqan qūqyq­tyq jäne moraldık normalarǧa qarsy kez kelgen jüielı äreketter qoǧamǧa qauıp töndıredı. Al eger ol äreketter ǧasyrlar boiy qalyptasqan dästürlı qūndylyqtardan bas tartuǧa äkelıp soǧatyn bolsa jäne būl äreketterdıŋ artynda soqyr senımge negızdelgen dıni sipattaǧy ideologiia tūrsa, ol qoǧamnyŋ tūraqtylyǧyna orasan zor nūqsan keltıredı.
Terıs ideologiiamen sanasy ulanǧan keibır azamattar ekstremistık ūiymdardyŋ qolşoqparyna ainalyp, eldegı tynyş ömırın tärk etıp, Siriiaǧa sapar şegıp, qaqtyǧys aimaqtarynda köz jūmdy. Ökınıştısı, dıni sauaty tömen adamdardyŋ kümändı uaǧyz­şylardyŋ aitqanyn şynaiy aqiqat retınde qabyldap, solardyŋ ar­bauyna tüsıp, olardyŋ közdegen maqsatyna jetu jolyndaǧy qūralǧa ainalǧandaryn tüsınbeidı.
Osyǧan orai, memleket tarapynan dıni tūraqtylyq mäselesınıŋ özektılıgın eskere otyryp, dıni ekstremizm qaupınıŋ aldyn alu maqsatynda keşendı şaralar jürgızılude.
– Özıŋız basqaryp otyrǧan Nūr-Sūltan qalasy Dın mäselelerın zertteu ortalyǧynyŋ atqaryp jatqan jūmystary turaly aityp ötseŋız.
– Nūr-Sūltan qalasynyŋ Dın mäselelerın zertteu ortalyǧy qyzmet barysynda joǧaryda atalǧan zaŋnamalyq aktılermen qosa, Qazaqstan Respublikasynyŋ dın salasyndaǧy memlekettık saiasatynyŋ 2017-2020 jyldarǧa arnalǧan tūjyrymdamasyn basşylyqqa alady.
Osynyŋ negızınde ortalyq memlekettık-konfessiialyq jäne konfessiiaaralyq qatynastardy jetıldıruge, memlekettıŋ zaiyr­ly qaǧidalaryn nyǧaitu jäne dındı destruktivtı maqsatta paidalanuǧa jol bermeu baǧytynda qyzmet atqaryp keledı.
Nūr-Sūltan qalasynyŋ Dın mäselelerın zertteu ortalyǧy bılıktı mamandardyŋ, sonyŋ ışınde dıntanuşylar men teologtardyŋ, psihologtardyŋ qatysuymen maqsatty toptar arasynda ­ekstremistık ideialardyŋ taraluynyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn jürgızude.
COVID-19 pandemiiasy kezınde jariialanǧan karantin rejimınde ortalyq aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn onlain formatqa köşırıp, dıni ekstremizmnıŋ aldyn alu jäne halyqtyŋ antiterroristık sanasyn qalyptastyru baǧytyndaǧy jūmystar jalǧas­tyryldy.
Atap aitqanda, jyl basynan berı 191 ıs-şara ötkızılıp, 25787 adam qamtyldy. Sonyŋ ışınde aqparattyq-tüsındıru jūmystary aiasynda maqsatty auditoriia­men 69 kezdesu ötkızılıp, 3682 adam qamtylsa, karantin kezınde 122 onlain-därıs ötkızılıp, 22105 adam qamtyldy.
Sonymen qatar, elorda tūrǧyndary men qala qonaqtarynyŋ dın salasyndaǧy sūraqtaryna ja­uap beru maqsatynda «109 – senım telefony» aşylyp, Nūr-Sūltan qalasy Dın mäselelerın zertteu ortalyǧynyŋ äleuetımen jüzege asyrylyp otyrǧanyn aita ketken jön.
Ortalyqtyŋ bılıktı mamandary, teologtar, dıntanuşylar jäne psihologtar dın salasyndaǧy kez kelgen sūraqty jauapsyz qaldyrmai, habarlasuşynyŋ jaǧdaiyn barynşa tüsınıp, tiıstı keŋes berude.
Nūr-Sūltan qalasynyŋ Dın mäselelerın zertteu ortalyǧy aqparattyq-tüsındıru jäne oŋaltu jūmystarynan bölek äleumettık jobalardy da jüzege asyruda.
Atap aitqanda, üstımızdegı jyldyŋ säuır aiynda ortalyq bazasynda medisinalyq betperde tıgetın seh ıske qosylyp, nätijesınde äiel jamaǧaty tarapynan 10 adam jūmyspen qamtyldy. Al sehta äzırlengen daiyn önımder Nūr-Sūltan qalasyndaǧy köpbalaly jäne äleumettık jaǧynan az qamtylǧan otbasylarǧa körsetıletın qaiyrymdylyq kömek aiasynda tegın taratyldy.

Äŋgımelesken
Farida KARİMOVA