Alǧaşqy qoŋyraudyŋ soǧyluyna ekı kün qaldy. Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ qaulysy boiynşa, biyl 1-4 synyp oquşylary ǧana mektepke barady. Qalǧandary üide, kompiuterdıŋ aldynda ia ūialy telefonǧa telmırıp bılım aluǧa mäjbür. Qaşyqtan berılgen bılımnıŋ bılım bolmaitynyn ötken oqu jylynda körsek te, biyl da sol küi. whatsApp-pen oqylǧan sabaqta sapanyŋ joǧy öz aldyna, onlain oquǧa qajettı qūral-jabdyqtardyŋ jetkılıksız ekenı taǧy bar. Ükımet köpbalaly jäne tūrmysy tömen otbasylardy kompiutermen qamtuǧa uäde ettı. Al üiınde kompiuterı joq, internetsız otyrǧan oquşynyŋ jaǧdaiy qalai bolady? Karantinde tabysynan aiyrylǧan ata-analar är balanyŋ basyna bır-bır tehnikany qaidan tauyp bermek? Ata-analar men ūstazdar qaşyqtan oqytuǧa nege qarsy? Älemdegı alpauyt elder ne üşın oquşylardyŋ jappai mektepke baruyn talap etıp jatyr? Tömende osy mäselelerdı qauzap kördık.
Resmi mälımetter boiynşa, bügınde elımızde 3,3 millionnan asa oquşy bar, jäne onyŋ ortaşa eseppen 32,6 (1 103 146) paiyzynyŋ qaşyqtan oquǧa kompiuterlık jabdyqtary joq. Al 402 462 oquşy internetke zäru. 24 myŋǧa juyq mūǧalımnıŋ onlain-bılım berudı ūiymdastyruǧa jeke kompiuterı bolmasa, 2 myŋ ūstazda internet joq. Mūǧalımnıŋ de otbasy, balalary bar. Oilana berıŋız, oqytuşyda kompiuter bolmasa, oquşylary tūrmaq öz balalary qalai qaşyqtan bılım alady?
BŪL ÄDISKE QARSYLYQ TA JOQ EMES
Alty balanyŋ anasy Janar Halyqova eldegı epidemiologiialyq ahualǧa qaramastan, oquşylardyŋ mektepte oqyǧanyn qalaidy. Sebebı törtınşı toqsanda balalar bır kompiuterge talasyp, bıreuı de jöndı sabaq oqi almapty. «Alty balam da ötken oqu jylynda oqyǧanynyŋ bärın ūmytyp qaldy. Köktemgı karantinde mektepten bır kompiuter berılgen. Soǧan talasyp-tarmasyp jöndı oqi almady. Satyp alaiyq desek, jaǧdai kötermeidı. Päter jaldap tūramyz. Odan da mektepke barsa eken. Bastauyş synyp balalaryna qaraǧanda ülkenderdıŋ sanitarlyq talaptardy saqtauǧa jauapkerşılıgı bar ǧoi. Büite beretın bolsa, balalardyŋ sauatsyz bolatyn türı bar. Qyzym biyl ŪBT tapsyrady, onyŋ özınde jeke kompiuterı, bölmesı joq. Testıleuge qalai daiyndalatynyn oilasam, jylaǧym keledı» deidı ol.
Mūǧalım Gülaida Ortaeva qoǧamnan oqşaulanyp üide otyru bala psihikasyna kerı äser etedı degen pıkırde. «Balanyŋ üide otyryp, sabaqqa uaqytyly qatysuy qiyn. Jelıge sabaq bastalǧanda ǧana kırıp, pıkır bıldırıp, sosyn öz betınşe oiynǧa ketıp qaluy mümkın. Közben körıp otyrmaǧannan ke-iın jaltaru faktılerı oryn alady. Ärı öz üiınde sabaq oqyǧan balada sabaqqa ynta joǧalady. Menıŋ oiymşa, qaşyqtan oqu kezınde oquşylardyŋ bılım aluǧa degen qyzyǧuşylyǧy tömendeidı. Ärı synyptastarymen bılım bäsekesıne tüsıp, jarysyp oqymaǧan soŋ, aŋsary sabaqqa emes oiynǧa auyp tūratyny bar» deidı ol.
Elorda tūrǧyny, üş balanyŋ anasy Ainūr Mūqanovanyŋ aituynşa, teledidar men whatsApp arqyly berılgen bılım bılım emes, köşıru ǧana. «Üş balam da mektepte oqidy. Eŋ ülkenı 7-ınşı synypty bıtırdı. Törtınşı toqsanda müldem sabaq oqyǧan joq, tapsyrmalardy qūry köşırıp, tapsyratyn. Amal ne? Taqyrypty dūrys tüsınbese qalai üi jūmysyn oryndaidy? Üitıp-büitıp söz jüzınde oqyp şyqty. Ekı balam da sol. Bır noutbuk alyp berdık, ekeuıne. Ärqaisyna satyp alatyn jaǧdai qaida? Alǧan noutbugymyz da qatyp qala beredı, jaŋa bolsa da būzylatyn türı bar. Ekeuınıŋ 5 pänı 10 gruppasyndaǧy 1000-2000 habarlamanyŋ ışınen üi tapsyrmalaryn tappai otyrǧanda, noutbuk öşıp, jüikemdı jūqartqan. Elordanyŋ R.Qoşqarbaev köşesındegı köpqabatty üide tūramyz, internet balkonda ǧana jaqsy ūstaidy. Qalada tūrsaq ta qiyn boldy. Mektepke barsa eken» deidı ol.
KOMPIýTER ALUǦA QALTA KÖTERMEIDI
«Keşe aǧam habarlasty auyldan. «90 myŋ teŋgege kompiuter satamyz degen habarlamany kördım internetten, ala bereiın be?» dep mennen sūrady. Qūptasam bırden ekı balasyna ekeuın satyp almaqşy. Söitsem ol kompiuterler öte eskı eken. Qoldanu mümkın emes. Köne kompiuterlerdıŋ bölşekterın qūrastyryp, onlain satylymǧa şyǧarady. Būl da bır qazırgı taŋdaǧy alaiaqtyq qoi. Özım qaladaǧy elektrotehnika satatyn dükenderde keŋes beruşı bolyp qyzmet ısteimın. Eŋ arzan noutbuktyŋ baǧasy – 140 myŋ teŋge. Onyŋ programmasyn, antivirusyn ornatyp, garantiiasyna taǧy töleisız. Üstıne az degende 40-50 myŋ teŋge qosylady. 180 myŋ teŋgege bır otbasynyŋ qazırgı kezeŋde kompiuter aluy oŋai emes. Sodan osyndai arzanqol tehnikany almasqa amal joq» dep tüsındırdı qala tūrǧyny Arman Maqsūtov,
Bılım jäne ǧylym ministırlıgınıŋ mälımetınşe, bügınde bas şahar mektepterınıŋ qorynda minimaldy talaptarǧa säikes keletın 11 648 kompiuter bar, onyŋ ışınde biylǧy säuırde 2613-ı, al mausymda 500-ı satyp alynǧan. 35 737 oquşy, 437 ūstaz kompiuterge mūqtaj. 22600 bılım aluşy men 581 mūǧalımge internet qoljetımsız.
Ükımet tamyzda menşıktı qarajat esebınen 700 million teŋgege 2600 kompiuter satyp alynady degen edı. Al qyrküiek aiyna taǧy 5400 kompiuter satyp alu josparlanǧan. Sonymen qatar Respublikalyq biudjetten 26 472 kompiuterge qarajat bölıngen. Sosyn elordalyq mūqtaj otbasylardan şyqqan balalarǧa mektepke qajettı qūraldar aluǧa är balaǧa 40 myŋ teŋgeden berıledı. 17 myŋ oquşyny qamtymaq. Būl maqsatqa biudjetten 680 million teŋge bölındı. Mektepterde oqu qaşyqtan jürgızıletının eskere otyryp, äleumettık osal sanattaǧy oquşylardy noutbuktermen, routerlermen qamtamasyz etuge 6 mlrd-qa juyq teŋge jūmsalady.
TENDERDIŊ DE TÜBI ŞİKI
Kompiuterler satyp alu mäselesı oŋtaily şeşıle me? Şetelden tender arqyly alynatyn bolsa ärı karantin uaǧynda syrttan tauar tasymaldaudyŋ özı oŋai emes. Onyŋ üstıne jemqorlyq jailaǧan elımızde būl salaǧa da barmaq basty köz qystylyqtyŋ aralaspauyna kım kepıldık beredı? Sebebı elımızde ındetten halyq qinalyp, ömır men ölım arasynda arpalysyp jatqanda bızdegı densaulyq saqtau salasy mamandarynyŋ memleket qarjysyn qaltasyna basqanyn bärımız kördık. Şetelden kelgen därılerdı tyǧyp, aqşa üşın tapşylyqty qoldan jasaǧanyna kuä boldyq. Densaulyq salasyna jemqorlyq aralasqannan keiın, bılım salasyna da ırıtkı salamuyna eşqandai kepıldık joq. Aitylǧan ıster qaǧaz jüzınde qalmasa, kompiuterler dıttegen jerge jetse eken. Kompiuter satyp alu mäselesı közboiauşylyqtyŋ oryn almauyn, jemqorlyqtyŋ bolmauyn qadaǧalaudy qajet etedı.
Qytaidan kelgen qandasymyz, programist Aibar Maqsūtūly tenderdıŋ tübı şikı degen pıkırde. «Öz oiym, tenderdı ūtqan adamda qanaǧat, tenderdı oryndaityn adamda ar azaiady. Bıraz jyl tendermen ainalystym. Baiqaǧanym, tenderdı ūtyp alǧandar paida tabu jaǧyna basymdyq beredı. Mäselen, 400 myŋnyŋ tehnikasyn eke ese tömen baǧada ızdeidı. Iаǧni, sipattamasy, markasy qymbat kompiuterdıkındei, bıraq baǧasynyŋ arzan bolǧanyn qalaidy, sony tauyp ber deidı. Qytaida öz üiınde otyryp, eskı-qūsqydan kompiuter jasap, saudalap otyrǧandar köp. Sosyn markasyz tehnika degen bar. Syrtqy siapty qasyqtai, bıraq programmasy, bölşekterı öte eskı, ony qarapaiym adam baiqamauy mümkın. Soǧan sūraǧan markaŋyzdyŋ dizainyn, sipattamasyn, ekı iadorly bolsa, 4 iadorly dep jazyp ta bere alady, tük qiyndyǧy joq. İnternetten bır myqty kompiuterdıŋ sipattamasyn köşırıp alyp, aty, zaty joq kompiuterdıŋ qūjatyna engıze salady. Tender kezınde sondai tauarlar barmaq basty, köz qystylyqpen ötıp ketıp jatady. Ondaidyŋ talaiyn kördım, alǧan kompiuterler bır jylǧa jetse quanu kerek, quattaǧyşy qyzyp, jarylyp ketuı de bek mümkın» deidı azamat.
MEKTEPKE BARUDY MINDETTEUDE
Indet özge elderdıŋ täjıribesıne qaraudy qajet etedı. Mysaly, Europanyŋ köptegen elderınde barlyq sanitarlyq talapty saqtap, balany mektepke bergelı jatyr. Mūǧalımderı on kün saiyn medisinalyq tekseruden ötıp tūrady. Germaniianyŋ Berlin, Gamburg jäne basqa da qalalarynda oquşylar 3 tamyzda partaǧa otyrdy. Japoniia da qauıpsızdık şaralary saqtalǧan jaǧdaida koronavirus mektep oquşylaryna qauıp töndırmeitınıne senımdı, oquşylary plastikalyq betperde kiıp bılım aluda. Kanada mektepterınde de oqu jyly qyrküiekte däsürlı formatta bastalady. Ata-analar balalarynyŋ ötken oqu jylynyŋ aiaǧynda bılım deŋgeiınıŋ tömendıgın, üide otyryp oqytuǧa mümkındıgı men uaqyttyŋ joǧyn aityp şaǧymdanǧan. Ūlybritaniia bilıgı de qyrküiek aiynda mektep esıkterın aşudy josparlap otyr. Oquşylary mektep tabaldyryǧyn attaityn taǧy bır alpauyt el – Resei. Soltüstıktegı körşımız koronavirusty jūqtyrǧandardyŋ sany boiynşa 4-şı orynda, bıraq şılde aiynyŋ soŋynda Resei Federasiiasynyŋ Ükımetı oqu qaşyqtan emes, ädettegı formatta bastalatyndyǧyn mälımdedı. Onlain oqytudyŋ bılım sapasyna kerı äserın aityp, dästürlı formatta bılım aluyn mındettep otyr.
Respublikalyq «QAZBILIM» ortalyǧynyŋ direktory Aiatjan Ahmetjanūly pandemiia bızdegı ekı ülken problemanyŋ betın aşyp berdı deidı. «Bırınşısı – täuelsızdık alǧannan bergı eldı sifrlandyru ısınıŋ şyn bet-beinesın körsetıp, bärı qaǧazda jazylǧandai qanttai emes ekendıgın paş ettı. Ekınşısı – halyqtyŋ şynaiy tūrmystyq jaǧdaiynyŋ qandai deŋgeide ekenın äşkerelep tastady. Äleumettıŋ äleuetı 42500 teŋge deŋgeiınde tömen ekendıgın jäne balalaryna qaşyqtan sabaq oqityn smartfon alyp beruge şamasy jetpeitındıgın däleldep berdı. Mıne, osy ekı sebepten bız qazır onlain sabaq oquǧa daiyn emespız. Bıraq qazır odan basqa amal joq, qaşyqtan oqu – äiteuır müldem oqymai qalǧannan jaqsy»
Naima NŪRALYQYZY
