استانا قالاسىندا تاياۋدا وتكىزىلگەن «0-0-24» دەپ اتالاتىن اكتسيا كوپتەگەن تۇرعىنداردىڭ كوڭىلىن قالدىرىپ كەتتى. جاسىراتىنى جوق, تۇرمىستىق تەحنيكا مەن جيھازداردىڭ باعاسى اسپانداپ تۇرعاندا تاۋار قۇنىن وسىلاي ەكى جىلعا ءبولىپ تولەۋ ارقىلى جان باعىپ جۇرگەن كەيبىر تۇتىنۋشىلار ساندارىن سوعىپ قالدى. نەگە دەسەڭىز, وسى جەڭىلدىكتى نەسيەنى بانكتەر ەندى كەز كەلگەن ادامعا بەرە بەرمەيتىن بولىپ شىقتى.
الەۋمەتتىك نەسيەنىڭ جاي-كۇيى
قالا تۇرعىنى جاراس شاكىروۆ مۇنداي تۇتىنۋشىلىق كرەديتتى بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت الىپ كەلگەنىن ايتادى. ەندى كەلىپ وعان جانە ءوزى سياقتى بىرنەشە ادامنىڭ ءبولىپ تولەۋگە بەرگەن وتىنىشتەرىن بانكى ماقۇلداماعان. ايتاتىن ۋاجدەرى «كەيىنگى كەزدە وسىنداي ءبولىپ تولەۋگە الىنعان تاۋارلاردىڭ 70-80 پايىزى اقشاسىن مەرزىمىندە تولەمەگەن» ەكەن.
بۇل سالادا قازىر الاڭداتارلىق جاعداي قالىپتاسىپ وتىرعانىن بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ساراپشىلار دا ايتقان بولاتىن. دەگەنمەن, وزىنە ميللياردتاپ تابىس اكەلىپ تۇرعان مۇمكىندىكتەن ايىرىلىپ قالۋعا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ونشا مۇددەلى ەمەس سەكىلدى.
راسى كەرەك, وعان تاۋارلارىنىڭ بارلىق ۇستەمە پايىزدارى جاسىرىلعان, وزدەرىنە كوبىرەك تۇتىنۋشى تارتۋعا سەپتىگى ۇشان-تەڭىز ءارى ساۋدالارى توقتاماي ءجۇرىپ جاتقان ءىرى سۋپەرماركەتتەر مەن جيھاز, ەلەكترونيكا دۇكەندەرى دە «كەت ءارى» بولعان جوق. ال ناتيجەسىندە ەلىمىزدە تۇتىنۋشىلىق نەسيە بەرۋ بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ساراپتاما جۇرگىزگەن «Moوdy`s» رەيتينگىلىك اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە, كرەديتكە بەرىلگەن تاۋار كولەمى قازىر ءتورت ترلن تەڭگەگە جاقىنداعان.
«Moوdy`s» رەيتينگىلىك اگەنتتىگى دە «قازاقستانداعى ءبولىپ تولەۋ نەسيەسىنىڭ كولەمى ەل تۇرعىندارىنىڭ جيناقتالعان نومينالدىق تابىسىنان 2,2 ەسە جوعارى» دەپ دابىل قاعىپ وتىر. بۇل دەگەنىڭىز – ءار ازامات تاپقان تابىسىنان ەكى ەسە كوپ كرەديت تولەپ وتىر
دەگەن ءسوز
– بۇدان قورىقپاۋعا بولار ەدى, – دەيدى وتاندىق قارجىگەر قانات ەلتاەۆ. – وتكەن 2021 جىلى قارىزىن وتەمەي, مەرزىمىن وتكىزۋشىلەر 7,4 پايىز بولسا, بيىلعى جىلدىڭ سەگىز ايىندا ول 5,9 پايىزعا دەيىن تومەندەگەن. بىراق, شىندىعىندا ۇلتتىق بانكتىڭ دابىل قاعۋى وتە دۇرىس. ويتكەنى مۇنىڭ استارىندا «جايمەن جارىلاتىن جارىلعىش زات سياقتى» ءبىر قۇپيا جاتىر. ەلدىڭ قارجى سەكتورىنا, تۇتاستاي العاندا, ەكونوميكاسىنا ونىڭ ءتۇبى زيانى تيەرى ءسوزسىز. ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر تەك بۇگىنگى كۇندى ويلاپ, بولاشاقتا بولاتىن ناقتى جاعدايدى باجايلاي الماسا, ەرتەڭ وپىق جەپ قالۋلارى ابدەن مۇمكىن.
سونداي-اق «Moوdy`s» رەيتينگىلىك اگەنتتىگى دە «قازاقستانداعى ءبولىپ تولەۋ نەسيەسىنىڭ كولەمى ەل تۇرعىندارىنىڭ جيناقتالعان نومينالدىق تابىسىنان 2,2 ەسە جوعارى» دەپ دابىل قاعىپ وتىر. بۇل دەگەنىڭىز – ءار ازامات تاپقان تابىسىنان ەكى ەسە كوپ كرەديت تولەپ وتىر دەگەن ءسوز. مۇنداي بولۋى مۇمكىن بە؟
– مۇمكىن, – دەيدى قارجىگەر ءادىل سارسەنوۆ. – اگەنتتىك ءوز ەسەبىندە ەل ازاماتتارىنىڭ ورتاشا تابىسىن الىپ وتىر. ويلاپ قاراڭىز, جيىرما ءتورت ايعا بولگەندە 800 مىڭ تەڭگە تۇراتىن تاۋاردىڭ ءوزى ايىنا 28-30 مىڭ تەڭگەدەن شىعادى. كوبى بۇل قارىزدىق جۇكتەمەنى اي سايىن ەش قينالماي تولەيمىز دەپ ويلايدى.
ال شىندىعىندا ءومىر ءبىر ورىندا تۇرمايدى عوي. ادامداردىڭ تابىسى ازايۋى نەمەسە جۇمىسى اۋىسۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە كۇننەن-كۇنگە قىمباتشىلىق قىسىپ بارادى. مىنە, وسىنداي جاعدايلاردىڭ بارلىعى جينالىپ, كوپتەگەن تۇتىنۋشىنى نەسيە قۇرساۋىندا قالدىرىپ وتىر. سوندىقتان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر قازىر تۇتىنۋشىلىق نەسيە بەرۋدە بۇرىنعىداي ەمەس, ويلانا باستادى.
جىلجىمايتىن مۇلىك قىمباتتاي بەرە مە؟
مامانداردىڭ پىكىرىنشە, مەملەكەتتىك جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى كوممەرتسيالىق يپوتەكانى تولىق ىعىستىرىپ شىعاردى. وعان قوسا تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن زەينەتاقى قورىنان جەتكىلىكتى شەكتەن اسقان اقشانى الۋ دا پاتەر باعاسىنىڭ كۇرت ءوسىپ كەتۋىنە سەبەپشى بولعان كورىنەدى.
قازىر ەلدە يپوتەكا داۋىرلەپ تۇر. ءىرى قالالاردان پاتەر الاتىن ون ادامنىڭ توعىزى جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمە بويىنشا يپوتەكا العاندار بولىپ وتىر. بيىلعى جارتى جىلدىقتا قازاقستاندىقتارعا 900 ملرد تەڭگە يپوتەكا قارىزى بەرىلىپتى. بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 19,5%-كە نەمەسە 147 ملرد كوپ. تۇرعىن ءۇي كرەديتىن بەرۋدە «وتباسى» بانكى كوش باستاپ كەلەدى.
ۇكىمەت «وتباسى» بانككە قوسىمشا جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار شىعارىپ ەدى, يپوتەكالىق نارىق تولىعىمەن مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋعا مۇددەلى بولا باستادى. ەندى بۇدان ءارى مەملەكەتتىك يپوتەكاسىز جاڭا سالىنعان ۇيلەردى ساتىپ الۋ مۇمكىن بولماي قالۋى ابدەن مۇمكىن. «7-20-25» جەڭىلدەتىلگەن باعدارلاماسى تۇرالاعالى تۇرعىن ءۇي نارىعىنا دەگەن سۇرانىس تا كەمي باستاعان. تەك 2022 جىلدىڭ وزىندە وسى نەگىزدە 500 ملرد تەڭگەگە دەيىن سۇرانىس تومەندەپ وتىر. ال ەسەسىنە كەلەسى جىلى «وتباسى» بانك سالىمشىلارىنا بەرىلەتىن سىياقى مولشەرى 100 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ءوسۋى ىقتيمال. ال بۇل ءوسۋ قارقىنى وتاندىق ەكونوميكاعا قالاي اسەر ەتەدى؟ قاراپايىم ادامداردىڭ تۇرعىن ۇيگە قول جەتكىزۋى قالاي بولادى؟ مىنە, وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە ءالى ماسەلە كوپ.
ەكونوميست-ساراپشى دانيار ەرمەنتاەۆتىڭ ايتۋىنشا, ۇكىمەت كوممەرتسيالىق يپوتەكانى بىرتىندەپ قايتارماي, نەمەسە نارىقتاعى تۇرعىن ءۇي باعاسىنا ناقتى باقىلاۋ ورناتپاي پاتەر الۋ كوپ ادامنىڭ ارمانى بولىپ قالا بەرۋى دە مۇمكىن. راسى كەرەك, كەيىنگى كەزدە بانكتەر ەشقانداي ءتيىمدى ۇسىنىس ايتىپ وتىرعان جوق. نارىقتىق تۇرعىن ءۇي زايمىنىڭ ورتاشا مولشەرلەمەسى – 17% پەن 27% ارالىعىندا. بۇعان ەكىنشى دەڭگەيلى بانك تالاپ ەتەتىن تۇتاس ءبىر اقىلى قۇجاتتار تىزبەگىن تاعى قوسىڭىز. سوندا ەكى بولمەلى ءۇيىڭىز ەلۋ-الپىس ميلليون تەڭگە توڭىرەگىندە شىعا كەلەدى. ال وعان ءبىزدىڭ ەلدەگى جالاقىمەن كەز كەلگەن ادامنىڭ قولى جەتپەيدى.
يپوتەكا كوزدەن بۇل-بۇل ۇشاتىن سياقتى
مەملەكەتتىك تە, كوممەرتسيالىق تا يپوتەكا قازىر ەلىمىزدە قول جەتپەيتىن ارمانعا اينالىپ بارا جاتىر. كەدەرگىلەر كوپ, شەكتەۋلەردىڭ دە شەگى جوق. پاتەر العىسى كەلىپ تىلەك بىلدىرگەن ادامنىڭ ىعىرىن شىعارادى. ەسەسىنە ءۇي سالۋشىلار مەن ريەلتورلاردىڭ قۇدايى بەرىپ تۇر. كومەكەيلەرى تىپتەن كەڭەيىپ بارادى.
«قۇرىلىس ماتەريالدارىنا باعا شامادان تىس ءوسىپ كەتتى. بۇل گەوساياسي جاعدايعا, وعان قوسا ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى سالىنىپ جاتقان سانكتسيالارعا قاتىستى دەلىنگەنىمەن, حالىق ءالى دە باسپانا الۋدا ۇكىمەتتەن جەڭىلدىكتى مۇمكىندىكتەر كۇتىپ ۇمىتتەنەدى. قازاقستاندا «7-20-25» يپوتەكاسى ورتا تاپقا ارنالماعان. قازىر وسى باعدارلاماعا تەك اسكەريلەر مەن تابىسى از ازاماتتار عانا قاتىسا الادى.
ايماقتاردا جاعداي تىپتەن اۋىر. بۇرىننان بار يپوتەكالىق باعدارلامالاردىڭ ءوزى قارجىلاندىرىلماي وتىر. قازىر تەك قۇرىلىس استانا, الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا عانا تامتۇمداپ ءجۇرىپ جاتىر» دەيدى ەكونوميست-ساراپشى ۆيكتور ميكريۋكوۆ.
سونىمەن, توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى – ەل ۇكىمەتى نەسيەمەن كۇن كورىپ كەلگەن حالىقتى ەندى نەسيەسىز ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتۋگە بەل بۋعان ءتارىزدى.
قازىر ۇلتتىق بانك: «تۇرمىستىق نەسيە العاندار ايىنا بەس, ون, جيىرما مىڭ تەڭگە تۇك ەمەس, تولەپ تاستايمىز» دەپ ويلايدى. كەيىن ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى تولەي الماي, ءاپ-ساتتە جينالىپ قالادى. سوندىقتان تۇرمىستىق نەسيەنى توقتاتىپ, حالىقتىڭ ناقتى قارجىسىن دۇرىس جۇمساپ, ءتيىمدى پايدالانۋعا ۇگىتتەۋ كەرەك» دەگەن بايلامعا كەلىپ وتىر. ال مۇنىڭ دۇرىس-بۇرىسىن الداعى ۋاقىت كورسەتەدى.
