پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «كوپپوليارلى الەمدەگى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا» اتتى ءىى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىنا قاتىستى. جيىن سۇراق-جاۋاپ فورماتىندا ءوتتى. مودەراتور الەكساندر شوحين مەملەكەت باسشىسىنا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى قابىلدانعان ستراتەگياسىندا ءوزارا ينفراقۇرىلىم بايلانىسى, «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» جانە «باتىس – شىعىس» دالىزدەرى جانە ءۇشىنشى ەلدەرمەن اراداعى قاتىناستار سەكىلدى پەرسپەكتيۆتى باعىتتار قامتىلعان با دەگەن سۇراق قويدى. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ, جيىنعا شاقىرعانى جانە ءىس-شارانى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن رەسەي تاراپىنا جانە ۆلاديمير پۋتينگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
مەملەكەت باسشىسى 2020 جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق باعىتتارى قابىلدانعانىن اتاپ ءوتتى.
«ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ گەوگرافيالىق اۋماعى وراسان زور ەكەنىن ەسكەرسەك, ءوزارا ينفراقۇرىلىم بايلانىسىن دامىتۋ ماسەلەسى اسا ماڭىزدى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بۇل جەردە ءبىز بىردەن ەكى دەڭگەيدە: ءبىرىنشى – ىشكىوداقتىق, ياعني وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا سالالارىنداعى ينتەگراتسياسى باعىتىندا, ەكىنشى – حالىقارالىق, ياعني كولىك-لوگيستيكا سالاسىنداعى حالىقارالىق ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ جانە ءۇشىنشى ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ اياسىندا جۇمىس ىستەيتىنىمىزدى ايتا كەتۋ كەرەك. جاھاندىق تاۋار اعىنىنىڭ مەيلىنشە جىلدام وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتقانىن ەسكەرسەك, قازىر جان-جاعىمىزدى ءجىتى باقىلاپ, بۇكىل ايماقتا بارىنشا ترەند قالىپتاستىرۋ وتە ماڭىزدى.
قازىر كولىك لوگيستيكاسى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتا العا شىقتى. شىن مانىندە, حالىقارالىق نارىقتا كولىك باعدارلارىنا, لوگيستيكاعا جانە باسقا دا سالالارعا يەلىك ەتۋ ءۇشىن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل – بارلىق مەملەكەت ءۇشىن پايدالى بيزنەس. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق وسى باعىتتا ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن. وداقتىڭ ەڭ باستى ساياسي جانە ەكونوميكالىق سەرىكتەسى – قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ماڭىزى زور. قىتاي – ەڭ ءىرى جۇك جونەلتۋشى ءارى ەڭ ءىرى تۇتىنۋشى ەل» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسى فورۋم قاتىسۋشىلارىنا وتكەن اپتادا قحر-عا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارعانىن, ساپار اياسىندا سيان قالاسىنداعى قۇرعاق پورتتا قازاقستاننىڭ لوگيستيكالىق ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعانىن جەتكىزدى. پرەزيدەنت بۇل پورت ورتالىق ازياعا, ەۋروپاعا, تۇركياعا جانە يرانعا تىكەلەي كونتەينەر پويىزدارىن جونەلتەتىن نەگىزگى حابقا اينالاتىنىنا سەنىمدى. سونىمەن قاتار باقتى – اياگوز ۋچاسكەسىندە تەمىرجول بايلانىسىن ىسكە قوسۋ جانە قحر باعىتىندا بولەك شەكارا وتكەلىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. «ءبىز رەسەيمەن ناتيجەلى ىنتىماقتاستىق قۇرۋعا نيەتتىمىز. سەبەبى بۇل جوبا تەك قازاقستاننان عانا ەمەس, باتىس سىبىردەن دە قحر-عا تاۋار جەتكىزۋ مەرزىمى مەن قاشىقتىعىن ەداۋىر قىسقارتادى. تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە. فيزيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدان بولەك, «جۇمساق» ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋعا باسا ءمان بەرۋ قاجەت. ياعني, تسيفرلاندىرۋ, كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋ ءىسىن وڭتايلاندىرۋ جانە اكىمشىلىك جۇكتەمەنى ازايتۋ. جالپى, قازىر ءبىز ەۋرازيادا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭا كولىك قۇرىلىمىن قالىپتاستىرىپ جاتىرمىز دەسەك, ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بۇل ىسكە تىڭعىلىقتى ازىرلىكپەن ءارى جۇمىلا كىرىسسەك, ءبىرشاما ەكونوميكالىق جانە ساياسي پايداعا كەنەلەمىز» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنت وداقتى دامىتۋدىڭ جاڭا باسىمدىقتارىن انىقتاۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى. «كەز كەلگەن ءىستى قولعا العاندا ءاردايىم قازىرگى پروبلەمالاردى عانا شەشىپ قويماي, كەلەشەكتەگى جۇمىستى دا جوسپارلاۋ كەرەك ەكەنى ءسوزسىز. سونداي-اق اينالاداعى جاعدايدىڭ وزگەرۋىنە بايسالدى قاراۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بەرىك نەگىزى بولۋعا ءتيىس. ىرگەتاسى نەعۇرلىم مىعىم بولسا, سوعۇرلىم مىقتى ءارى ۇزاققا ءتوزىمدى عيمارات سالۋعا بولادى. ال ءبىزدىڭ وداقتىڭ ىرگەتاسى نە؟ وداق تۋرالى كەلىسىمدى تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋ نەگىزگى ماسەلە جانە سولاي بولا بەرەدى. قازاقستان 2015 جىلعى شارتتىڭ نەگىزىندە ءدال وسى ينتەگراتسيانى قولدايتىنىن تاعى دا اتاپ وتكىم كەلەدى. ياعني, «ءتورت ەركىندىك» جانە ينفاقۇرىلىمعا تەڭ دارەجەدە قولجەتىمدىلىك, ءادىل باسەكە, تەڭ قۇقىق جانە ۇلتتىق مۇددەنى ەسكەرۋ سەكىلدى نەگىزگى قاعيداتتار مۇلتىكسىز ساقتالۋى كەرەك. بۇل – ءبىزدىڭ ورتاق ءىسىمىزدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى. قازاقستان ءدال وسى قاعيداتتاردى ىلگەرىلەتەدى» دەدى پرەزيدەنت.
ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا تۇپكى ماقسات ەمەس. بۇل تەك ۇيىمعا مۇشە مەملەكەكەتتەردىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ جانە حالىقتارىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋدىڭ ءبىر قۇرالى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. سوندىقتان ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ جەتىستىگى ستراتەگيالار, كەلىسىمدەر جانە شەشىمدەردىڭ سانىمەن ەمەس, كەرىسىنشە, جاڭا وندىرىستەر, تەحنولوگيالار جانە جۇمىس ورىندارىمەن باعالانادى. ءبىز ءۇشىن ەاەو اياسىنداعى ينتەگراتسيا, ەڭ الدىمەن, ەكونوميكالىق سيپاتقا يە. ارينە, ستراتەگيادا ايتىلعان كەز كەلگەن باسقا سالانىڭ ماڭىزى بار. بىراق ولاردى ەكونوميكا تۇرعىسىنان قاراستىرۋ كەرەك, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, قازاقستان تمد, ۇقشۇ اياسىندا, سونداي-اق ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە جاقىن سەرىكتەستەرىمەن الەۋمەتتىك, مادەني, گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دايىن. فورماتتاردى ارالاستىرۋ باستاپقى ماقساتتان اۋىتقىپ, رەسۋرستاردى زايا كەتىرۋگە اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن. «سونىمەن قاتار تاعى ءبىر شەتىن ماسەلە بار. باسقاشا ايتقاندا, كونتسەپتۋالدى شىندىق نەمەسە ءبىز ەسكەرۋگە ءتيىس ەرەكشەلىك. بۇل – ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىنداعى بەلارۋس پەن رەسەي مەملەكەتتەرىنىڭ وداعى. بۇل وداقتىڭ تۇجىرىمدامالىق جانە يدەولوگيالىق نەگىزى وتە سالماقتى. بەلارۋس پەن ورىس حالىقتارىنىڭ تاريحىنىڭ ورتاقتىعىن, تىلىندەگى, مادەنيەتىندەگى, دىنىندەگى بىرەگەيلىكتى ءوزارا مويىنداۋ, ياعني ءبىر حالىق – ءبىر مەملەكەت ەكەنىن مويىنداۋ. دەمەك ەاەو-دا وداقتاس مەملەكەت بار. الەمدىك ساياسات تاريحىندا ەرەكشە پرەتسەدەنت نەمەسە قۇبىلىس پايدا بولدى – ساياسي, قۇقىقتىق, اسكەري, ەكونوميكالىق, ۆاليۋتالىق, مادەني, گۋمانيتارلىق كەڭىستىكتەرى ورتاق, وداقتاس ۇكىمەتى مەن پارلامەنتى بار «ەكى ەل, ءبىر مەملەكەت» فورمۋلاسى بويىنشا مەملەكەت قۇرىلدى. ءتىپتى قازىر يادرولىق قارۋ دا ەكەۋىنە ورتاق. سونداي-اق قازاقستان, قىرعىزستان جانە ارمەنيا قاتىسقان ينتەگراتسيانىڭ تاعى ءبىر دەڭگەيى بار. ءبىز بۇل شىندىقپەن ساناسۋىمىز كەرەك. مۇنداي جاعدايدا قالاي جۇمىس ىستەيمىز؟ بۇل – كونتسەپتۋالدى ماسەلە. وسى ەكونوميكالىق فورۋمدا اتالعان ماسەلەنى تالقىلاۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ سوڭىندا كەلەسى جىلى وداقتىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولاتىنىن جانە ەاەو-نىڭ مەرەيتويلىق ءسامميتىن ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ارينە, ءبىزدىڭ ينتەگراتسيالىق بىرلەستىگىمىزدىڭ ونجىلدىعى – بۇل ءتيىستى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋدى قاجەت ەتەتىن ماڭىزدى كەزەڭ. استانادا مەرەيتويلىق جيىن وتكىزۋدىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار. ويتكەنى ەاەو-نى قۇرۋ تۋرالى شارتقا قازاقستان استاناسىندا قول قويىلدى» دەدى پرەزيدەنت.
جيىن قورىتىندىسى بويىنشا بىرقاتار قۇجات قابىلداندى. سونىمەن قاتار فورۋمدا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين, بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو, قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ, ارمەنيا ۆيتسە-پرەمەرى مگەر گريگوريان جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ توراعاسى ميحايل مياسنيكوۆيچ ءسوز سويلەدى. سونداي-اق قحر توراعاسى سي ءتسزينپيننىڭ بەينەۇندەۋى كورسەتىلدى.
رۋسلان جەلدىباي, پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى – پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى:
ينتەگراتسيا ەكونوميكالىق سيپاتتا عانا جۇرەدى
– پرەزيدەنت جيىن بارىسىندا بۇگىندە ساراپشىلار قاۋىمداستىعى كەڭىنەن تالقىلاپ جاتقان بىرقاتار مالىمدەمە جاسادى. ەاەو اياسىنداعى ينتەگراتسيا تەك قانا ەكونوميكالىق سيپاتتا عانا ءجۇرۋى كەرەك. بۇل – پرەزيدەنتتىڭ نەگىزگى ۇستانىمى. ونىڭ شەڭبەرىنەن شىعۋ ۇيىمنىڭ جارعىلىق قۇجاتتارىنىڭ ماقساتتارىنا, پرينتسيپتەرى مەن مىندەتتەرىنە قايشى كەلەدى. پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي, ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا – بۇل تۇپكى ماقسات ەمەس, ول ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ جانە حالىقتارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. ياعني, ۇيىم اياسىندا قابىلداناتىن كەز كەلگەن شەشىم ونىڭ ءاربىر مۇشەسىنە جانە, ەڭ الدىمەن, ولاردىڭ ازاماتتارىنا پايداسىن تيگىزۋى ءتيىس. بۇگىندە ەاەو-نىڭ ەكى مۇشەسى – رەسەي مەن بەلارۋس ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىنە شىقتى. بۇل – ەرەكشە پرەتسەدەنت. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پايىمىنشا, شىن مانىندە, ءبىر حالىق جانە ءبىر مەملەكەت تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. وسى رەتتە مۇلدە باسقا ماقساتتاردى كوزدەگەن ەكى ءتۇرلى ينتەگراتسيالىق جوبا شەڭبەرىندەگى باستامالاردىڭ اراجىگىن اجىراتۋ اسا ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كەلەتىن بولساق, قازاقستان قانداي دا ءبىر وداقتاس مەملەكەتتەر قۇرۋعا نەمەسە ولاردىڭ قۇرامىنا كىرۋگە نيەتتى ەمەس جانە ونى جوسپارلاپ وتىرعان جوق.
