سوڭعى وقيعالار سۋ سالاسىندا بىلىكتى كادرلار تاپشىلىعىن انىق بايقاتتى. وزەن سۋى تاسىعان اقتوبە قالاسىنداعى سۋ قويماسىنىڭ قالانى سۋ شايىپ كەتۋ قاۋپى تۋعاندا زەينەتكە شىعىپ كەتكەن ماماندى تاۋىپ, اپاتتىڭ الدىن الىپ ۇلگەرگەنىن بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالى جارىسا جازىپ جاتتى. وزەن سۋى مول, قار كوپ جاۋاتىن ەلوردامىز – استانانىڭ ءحالى جاقسى ما, ماماندار تاپشىلىعى بار ما, سۋ ماماندارىمەن قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيى قالاي, قايتسەك قاۋىپتىڭ الدىن الامىز؟ ءبىزدى مازالاعان ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كوردىك.
ماماندار تاپشىلىعى اڭعارىلدى
اۋىلدا بولسىن, قالادا بولسىن, سۋ مامانى – شارۋاشىلىققا ەڭ قاجەت ماماننىڭ ءبىرى. بالا كەزىمىزدە اۋىلدىڭ بەلگىلى مۇرابى ەش قۇرالسىز, ولشەۋسىز, تەك وزىنە اللا دارىتقان ەرەك قابىلەتى ارقاسىندا ىلعي وسىلاي داريادان تارتىلاتىن ارنالار باعىتىن كورسەتىپ بەرەتىن. ولار قايسى ايماقتىڭ بولماسىن شىراعى عوي. ويتكەنى ول ادامدارعا اللا كوپكە بەرمەگەن قابىلەت بۇيىرتىپ, كوپكە قىزمەت ەتۋدى ءناسىپ ەتكەن, بۇل جۇرتتىڭ دا باعا جەتپەس مول نەسىبەسى بولاتىن.
تاريح قويناۋىنا ەنگەن كەڭەس وداعىندا «كادرى رەشايۋت ۆسە» دەگەن قاناتتى ءسوز بولاتىن. ەندەشە ونىڭ قاتەسى جوق ەكەنىن ءتىرى جانعا كونبەيتىن ءادىل ۋاقىت دالەلدەپ كورسەتتى. ول از دەسەڭىز, اتاقتى شايىر شوراياقتىڭ ومارى: «ءبىلىمسىز ىسكە اسپايدى داركىلدەك بي» دەپ وسىدان ءجۇز جىلداي بۇرىن ۇرپاعىنا اماناتتاعان. سوندا وڭىرلەرىمىزدەگى, قالالارداعى ازاماتتاردىڭ باستى كۇنكورىسىنە اينالعان سۋارمالى القاپتاردى, قالاداعى سۋ قويمالارىن سۋ مامانىنسىز جوعارى تالاپتارعا سايكەس پايدالانۋعا بولادى دەگەنگە قالاي كونىپ, قالاي يلانۋعا بولادى؟!
تۋعان قالاسىن الاپات سۋدان ساقتاپ قالعان شىڭعىستاۋ ابديەۆ 36 جىل بويى اقتوبە سۋ قويماسىندا تەحنيك-مەحانيك ماماندىعى بويىنشا كران تاسىمالداۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەكەن. بىلتىر جەلتوقساندا زەينەتكە شىققان. ايماقتا سۋ تاسقىنى باستالعان كەزدە ونىڭ كاسىبيلىگى مەن تاجىريبەسى توتەنشە جاعدايدى شەشۋگە جانە قالانى سۋ تاسقىنىنان قۇتقارۋعا كومەكتەستى دەپ حابارلادى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى.
– تاۋ ءىشى تولا وزەن مەن كول الماتىنى قۇداي ساقتاپ تۇر. بەتىن ءارى قىلسىن, بۇل قالادا اپاتقا توتەپ بەرەر جۇيە مەن ماماندار بار ما؟ كارىز جۇيەسىنە جاۋاپتى «الماتى سۋ» مەكەمەسىندە ۇنەمى شۋ شىعىپ جاتادى. ارىق, قۇبىرلاردىڭ جاعدايىن قاراپ, بىتەلگەن قۇدىقتارعا ءتۇسىپ, بەلۋاردان لاس كەشىپ جۇرەتىن سلەسار-سانتەحنيكتەر ايلىعىمىز از دەپ ەكى جىلدا بىرنەشە مارتە جيىن وتكىزەدى. سوندا شوپىر بولىپ ىستەيتىن بىرنەشە جىگىت كاسىپورىندى سوتقا بەرىپتى. سەبەبى «160 مىڭ تەڭگەمەن 5 بالانى قالاي اسىرايمىن, ايلىق از, جيىلىپ باستىقتارعا بارۋ كەرەك» دەگەن جىگىتتى WhatsApp-تا قۇپتاپ: «دۇرىس! قولدايمىز!» دەگەندەرى ءۇشىن جۇمىسىنان قۋىلىپتى… سلەسار ماماندار جيىنعا دا قاتىسپاعان, زاڭدى دەمالىسىندا ۇيىندە جاتقان ادامدى 10 قاڭتاردا ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە ستاتيامەن شىعارعان. چاتتا سلەسارلاردى قولداعان شوپىرلارعا دا شۇيلىكتى, – دەيدى سوندا ىستەپ, جۇمىسسىز قالعان تانىسىم. ويتكەنى از اقشاعا ءناجىس يىسكەپ, كاناليزاتسيا تازالاپ, جان باققىسى كەلەتىن ادام از. تابىلمايدى. ال شوپىر بولۋدىڭ جاراسى جەڭىل دەپ ويلايدى, سوندىقتان وزگەلەرگە ساباق بولسىن دەپ وسىلارعا ءتونىپتى.
– نەگىزى, وسى كۇنى اۋىر تەحنيكا جۇرگىزەتىن شوپىر دا قات ەمەس پە؟ ول دا جوعالىپ بارا جاتقان ماماندىق. كادردىڭ قادىرىن بىلمەۋ – وسى. 160-200 مىڭ دەگەن جالاقىعا جاقسى مامان ۇستاۋ مۇمكىن بە؟ ءبىر اپتا 12 ساعاتتان جۇمىس ىستەپ, ءبىر اپتا دەمالىسىندا قۇرىلىسقا جالدانىپ امالدايتىن جىگىتتەردى تۇسىنۋگە بولادى. سودان بارىپ ارىق, ارنا, كارىز جۇيەسى نەگە ناشار دەيمىز. قازىر گيدرونىساندار ءتىلىن بىلەتىن كاسىبي ماماندار تاپشى ەكەنىن كورىپ وتىرمىز, پرەزيدەنت تە ونى قاداپ ايتتى. ال مىنا بەتتەن تايماساق, از ۋاقىتتا وزەن تۇگىلى, قاراپايىم قۇبىردىڭ ءجونىن بىلەتىن پەندە قالمايدى. جانباعىسىم قيىن دەگەننىڭ ءبارىن جۇمىستان قۋا بەرۋ جاقسىلىققا اپارمايدى. قازاقستانعا مىقتى مەنەدجەر, ەكونوميست, زاڭگەردەن بولەك, جوعارى رازريادتى سلەسار, دانەكەرلەۋشى, شوپىر, مەحانيزاتور دا كەرەك! – دەيدى قوعام بەلسەندىسى سەرىك ابىكەنۇلى.
استاناداعى جاعداي قالاي؟
وسىدان ونشاقتى كۇن بۇرىن استانا ماڭىنداعى تالاپكەر اۋىلىن ەرىگەن قار سۋى باسقانى بەلگىلى بولعان ەدى. توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك 30 مينۋت ىشىندە قالپىنا كەلتىرىلىپ, اشىق ۋچاسكەلەردەن جانە سۋ باسقان اۋلا اۋماقتارىنان ەرىگەن سۋ سورىلعان بولاتىن.
بىلتىر دا استانادا قاتتى نوسەر جاۋىپ, قالا كوشەلەرىن سۋ باسقان ەدى. اكىمدىك وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا, قالانىڭ نوسەرلى كارىز جۇيەسى ىستەن شىققان ەدى.
باس قالانىڭ نوسەرلى كارىز جۇيەسىنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋى جانە سونىڭ سالدارىنان كەيبىر ۋچاسكەلەردى سۋ باسقانى ءۇشىن «Elorda eco system» ديرەكتورى تيمۋر شودانوۆ قىزمەتىنەن بوساتىلعانى بەلگىلى.
«وتىن-ەنەرگەتيكا كەشەنى ءجانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى مەن «Elorda eco system» الدىنا جەرۇستى اعىن سۋىن بۇرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتيىستى ءىس-شارالار جۇرگىزۋ مىندەتى قويىلدى: كوللەكتورلار مەن جاڭبىر سۋىن قابىلداعىشتاردى تازارتۋ, قۇبىرلاردى بۋلاۋ, نوسەرلى كارىز جەلىسىنىڭ قۋاتىن ۇلعايتۋ جانە ت. ب.» دەلىنگەن اكىمدىك حابارلاماسىندا.
بىلتىر جەرۇستى اعىن سۋىن بۇرۋ ءۇشىن 2,5 كم ماگيسترالدىق نوسەر كارىز جەلىسى سالىندى. ماسەلەن, وسىعان دەيىن 200-دەن استام پروبلەمالى ۋچاسكەدە سۋ تاسقىنى ماسەلەسى شەشىلگەن بولاتىن.
ۇكىمەت ىسكە كىرىستى
پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ جۋىردا استانا قالاسىنىڭ جانە اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدەرى جەڭىس قاسىمبەكپەن, مارات احمەتجانوۆپەن سۋ تاسقىنىنىڭ اعىمداعى جاعدايىن تەكسەرگەنى بەلگىلى.
استانا قالاسى ارقىلى تاسقىن سۋدى وتكىزۋگە جانە ىقتيمال سۋ تاسقىنىنان قورعاۋعا ارنالعان استانا كونتررەتتەگىشىنىڭ جاي-كۇيى تەكسەرىلدى. سونىمەن قاتار مايبالىق كولى مەن ۆياچەسلاۆ سۋ قويماسىنىڭ جاعدايىن باقىلادى. كونتررەتتەگىشتە سۋدىڭ اعۋى قازىر سەكۋندىنا 30 تەكشە مەتردى قۇرايتىنى باياندالدى. ال كەلىپ جاتقان اعىن سەكۋندىنا 248 تەكشە مەتردى قۇرايدى. بۇگىنگى تاڭدا كونتررەتتەگىشتىڭ سۋ اعىزۋ قابىلەتىن سەكۋندىنا 40 تەكشە مەترگە دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. سۋدى اعىزۋ سەكۋندىنا 400 تەكشە مەتر دەڭگەيىندە جۇزەگە اسادى, سۋ قويماسىنىڭ كولەمى 409 ملن تەكشە مەتردى قۇرايدى. پرەوبراجەنسكي تورابى شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى, نۇرا وزەنى ارقىلى توراپقا قۇياتىن سۋ اعىنى ازايىپ كەلەدى: قازىرگى ۋاقىتتا سەكۋندىنا 1400 تەكشە مەتر وتۋدە.
استانا قالاسى مەن اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەندەر مەن قالالاردى سۋ باسۋدىڭ الدىن الۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس جۇرگىزۋدە.
تايتوبە اۋىلىندا سۋ تاسقىنىنان نەگىزگى قورعانىس قىزمەتىن اتقارعان ۇيىندىلەردى نىعايتۋ جۇمىسى اياقتالۋدا. بيىل قولدانىستاعى 2400 مەترلىك بوگەتكە ۇزىندىعى 1200 مەتر, بيىكتىگى 2,5 مەتر بولاتىن جاڭا بوگەت تۇرعىزىلدى.
جەدەل شتاب استانا, قوسشى قالالارى مەن تايتوبە اۋىلىنداعى سۋ قويمالارىنان سۋ جىبەرۋ دەرەكتەرى بويىنشا جاسالعان بولجامداردى ەسكەرە وتىرىپ, سۋ تاسقىنى جاعدايىنا مونيتورينگ جۇرگىزىپ وتىر دەگەن مالىمەت بەرىلدى. سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا احۋال تۇراقتى جانە ۇدايى باقىلاۋدا, استانانى سۋ باسۋ قاۋپى جوق.
قايتسەك قاۋىپتىڭ الدىن الامىز؟
پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى 2030 جىلعا دەيىن سۋ شارۋاشىلىعى قۇرىلىسىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن ازىرلەدى. وندا 57 جاڭا سۋ قويماسىن سالۋ, 133 گيدروتەحنيكا قۇرىلىسىن, 7 مىڭ شاقىرىمنان استام يرريگاتسيا جۇيەسىن جانە 1200 شاقىرىم توپتىق سۋ قۇبىرىن قايتا جاڭارتۋدى, سونداي-اق 3628 تىك درەناجدى ۇڭعىمانى بۇرعىلاۋ قاراستىرىلعان.
بۇگىندە 114 جوبا بويىنشا جوبا-سمەتا قۇجاتتاماسى ازىرلەندى. سۋارۋ جۇيەسىنىڭ توزۋى سالدارىنان تاسىمالداۋ كەزىندە سۋدىڭ شىعىنى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن 14 مىڭ شاقىرىمنان استام كانالدى رەكونسترۋكتسيالاۋ جوسپارلانىپ وتىر. جوبانى 3 كەزەڭدە ىسكە اسىرۋ ۇسىنىلعان. 1-كەزەڭدە 2024-2025 جىلدارى ۇزىندىعى 3500 شاقىرىم 337 ارنانى قايتا جاڭارتۋ جوسپارلاندى.
