ەلوردادا «تازا قازاقستان: استانا – تازالىق پەن ءتارتىپتىڭ ۇلگىسى» اتتى اۋقىمدى ەكولوگيالىق اكتسياسى ءوتىپ جاتىر. بۇل ەكولوگيالىق اكتسياسى «تازا ولكە», «كيەلى مەكەن», «جاسىل ايماق» اپتالىعىنا ءبولىپ, تازالاۋ, قالادا جيناۋ, جۋ, كوشەت وتىرعىزۋ, اعاشتاردى اكتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. وتكەن اپتادا تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ اۋماعىن اباتتاندىرۋعا ارنالدى.
ەلشى دە سىرت قالمادى
بايقوڭىر اۋدانىندا ءۇش مەكەنجايدا سەنبىلىك ءوتتى. ءبىرىنشىسى – اتاتۇرىك ساياباعى. اۋماعى 6,5 گەكتاردى قامتيتىن ساياباقتاعى سەنبىلىككە 500-دەن استام ادام جينالدى. وندا كوشەت وتىرعىزىلىپ, جاسىل جەلەكتەر تازالاندى. تۇركيانىڭ نەگىزىن قالاعان مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ ەسكەرتكىشى جۋىلدى.
وعان تۇركيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى مۋستافا كاپۋدجۋ ارنايى كەلىپ قاتىستى. ءماسليحات دەپۋتاتتارى, مەملەكەتتىك قىزمەتكەردەن بولەك, قالا تۇرعىندارى ەرىكتى تۇرعىدا قاتىسىپ, تازالاۋ جۇمىستارىنا سەرپىن بەردى.
– بارلىعىمىز قالانىڭ تازا ءارى جايلى بولعانىن قالايمىز. سەنبىلىك – قالا تۇرعىندارىن كوكتەمنىڭ جايدارلى كۇنى ورتاق ىسكە بىرىكتىرەدى. باستىسى, شاھاردىڭ شىرايىن كىرگىزىپ, قورشاعان ورتاعا ادەمىلىك سىيلايتىن ماڭىزدى شارالاردىڭ ءبىرى. استانا قالاسى – تازالىق پەن ءتارتىپتىڭ ۇلگىسى. بۇل ىستە قالا تۇرعىندارىن بەي-جاي قاراماي, سەنبىلىككە جاپپاي اتسالىسۋعا شاقىرامىن, – دەدى استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ توراعاسى ەرلان كاناليموۆ.
استانادا 117 ەسكەرتكىش بار, ونىڭ 46-سى مەملەكەتتىك قورعاۋعا الىنعان. ولاردىڭ ۇشەۋى رەسپۋبليكالىق, قالعان 44-ءى قالا دەڭگەيىندەگى جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ەسكەرتكىشتەر بولىپ سانالادى. «كيەلى مەكەن» اپتالىعىندا تاريحي جەرلەردىڭ ماڭى اباتتاندىرىلدى.
قالامگەرلەر كۇرەك ۇستادى
ەكىنشىسى – قالامگەرلەر اللەياسىندا سانيتارلىق تازالىق جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. 2019 جىلى وتكەن ازيا ەلدەرى اقىن-جازۋشىلارىنىڭ I فورۋمى اياسىندا اشىلعان اللەيا اۋماعى 1,2 گەكتاردى قامتيدى. شىرشالار كوكتەپ, جاسىل جەلەگى دەمالۋشى ادامداردىڭ تىنىسىن كەڭەيتەدى.
مۇنداعى سەنبىلىككە زيالى قاۋىم وكىلدەرى, جازۋشىلار, جۋرناليستەر بەلسەندى قاتىستى. قالامگەر اراسىندا قۋانىش جيەنباي, بالاپان بازار, ادiلبەك ىبىرايىمۇلى, نۇرلان قالقا تازالىق جۇمىستارىنا دەم بەردى.
حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى قۋانىش جيەنباي: «باس قالامىزدا قالامگەردى قۇرمەتتەيتىن اللەيا بار. مۇنداي ورتالىقتى تازالاۋ جۇمىستارىنا قاتىسپاي, قالاي وتىرا الامىز. بۇگىن بىرقاتار ارىپتەستەرىممەن بىرگە كەلىپ, دەمالىس ايماعىن شوپتەر مەن جاپىراقتاردى, تۇرمىستىق قوقىستاردى الىپ تاستاپ, كوشەت وتىرعىزدىق» دەدى.
ءۇشىنشىسى – جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ ەسكەرتكىشى مەن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك اسكەري-تاريحي مۋزەيىندەگى ساياباقتا تازالىق جۇرگىزىلدى. ەسكەرتكىش جانە مۋزەي اۋماعىن تازالاۋعا ۇلتتىق اسكەري-پاتريوتتىق ورتالىعى مەن «جاس سارباز» جاستار ۇيىمىنىڭ تالىمگەرلەرى, ج.تاشەنەۆ اتىنداعى №10 گيمنازيا مەكتەبىنىڭ ۇستازدارى مەن وقۋشىلارى قاتىستى. سەنبىلىككە كەلگەندەر اراسىندا كەۋدەسىندە مەدالى جارقىراعان سوعىس ارداگەرلەرى دە بولدى.
اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى سەمبەك قابيەۆ:
– سەنبىلىك – تازالىق, ءتارتىپ جانە جاقسى كوڭىل-كۇي مەرەكەسى. ورتاق كۇش-جىگەرمەن جەرگىلىكتى اۋماقتى رەتكە كەلتىرۋگە بولادى. سونىڭ ەرەن ۇلگىسىن بۇگىن كوردىك. قاتىسۋشىلار سارعايعان شوپتەر مەن جاپىراقتاردى تىرمالاپ, تۇرمىستىق قوقىستاردى الىپ, ساياباقتىڭ اينالاسىن جينادى. ءبىر جاعى, سەنبىلىك دەنە بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ, دەنساۋلىققا جاقسى اسەر ەتەدى, – دەدى.
سەنبىلىك اياسىندا وقۋشىلارعا «كيەلى مەكەن» اتتى تاربيە ساعاتى وتكىزىلىپ, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ وتپەلى كەزەڭدە ەل دامۋىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى اتالىپ, كيەلى جەرلەردە قۇرمەتتەۋدىڭ پارقى ءتۇسىندىرىلدى.
بايقوڭىر اۋدانى اكىمدىگىنىڭ رەسمي وكىلى ۇكىلىم ساياتقىزىنىڭ سوزىنشە, سەنبىلىك جۇمىستارىنا 1,3 مىڭ ادام قاتىستى.
– اۋقىمدى ەكواكتسيا شەڭبەرىندە قالانى سانيتارلىق تازارتۋ, نوسەر جانە ارىق كارىز جەلىلەرى, كوشەلەردى, تروتۋارلاردى, ورامىشىلىك اۋماقتاردى, قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالاردى تازالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. الداعى ۋاقىتتا «ونەگەلى ۇرپاق» اپتالىعىندا ارداگەرلەردىڭ اۋلالارى مەن قارتتار ءۇيىنىڭ اۋماعىن تازالاپ, اباتتاندىرساق, «ءمولدىر بۇلاق» دەپ اتالاتىن سوڭعى بەسىنشى اپتادا سۋ قويمالارىنىڭ اينالاسى وزەن-كولدەر قوقىستان تازارتۋعا ءمان بەرەمىز, – دەدى ول.
ەلوردا تۇرعىندارى ەكو ءىس-شارالارعا بەلسەندى قاتىسىپ, تۇرعىندار تازالىقتى قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسۋدا. ءبىر عانا بايقوڭىر اۋدانىندا تازالىق ايلىعى جۇيەلى وتكىزىلۋدە, مۇنداي ۇدەرىس قالانىڭ وزگە اۋداندارىندا دا كورىنىس تاپتى.
جۇمىس تا ىستەدى, ءدام دە تاتتى
بايقوڭىر اۋدانى اكىمدىگى ۇيىمداستىرعان سەنبىلىكتە جاڭا جوباعا كۋا بولدىق. اتاتۇرىك ساياباعىندا وتكەن تازالىق ءىس-شاراسى قازاق-تۇرىك تاعامدارىنىڭ جارمەڭكەسىنە ۇلاستى.
وندا تۇرىك ەلىنىڭ ايگىلى بورەكتەرى, سيميتتەرى جانە ىرىمشىك پيروگتارى ۇسىنىلدى. سونداي-اق تۇرعىندارعا باۋىرساق, قۇرت, ىرىمشىك, شاي تاراتىلدى.
– تۇرىك اسحاناسىندا وزىندىك ورنى بار بورەكتىڭ ءدامى ءتىل ۇيىرەدى ەكەن. ءبىزدىڭ باۋىرساق كوپشىلىك قوناققا ارنالعان, قولجەتىمتى تاعام ءتۇرى عوي. تۇرىكتەردىڭ ەرتە كەزدەردەن كەلە جاتقان ءسيميتتىڭ ءدامىن كوردىك. سوناۋ وسمان يمپەرياسى كەزىندە سۇلتاندىق تاعام مارتەبەسىنە يە بولعان سيميت تۇرىك اسحاناسىنىڭ التىن رەتسەپتەرى ساناتىنا كىرەدى ەكەن, – دەيدى جارمەڭكەدە تۇرىك اسحاناسىمەن تانىسقان قالا تۇرعىنى
سەيدۋللا الپىسباەۆ.
سەنبىلىككە قاتىسۋشىلار ىرىمشىكتىڭ ءتۇر-تۇرىنەن ءدام تاتىپ, قازاقتىڭ مەرەكەلىك داستارقانىنىڭ نەگىزگى تاعامى – باۋىرساقتى دايىنداۋ تاسىلدەرى تۋرالى دا اقپارات بەرىلدى.
قورشاعان ورتانى دامىتۋ مارافونى
سارىارقا اۋدانىندا «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكتسياسى اياسىندا ەكومارافون ءوتتى. مارافونعا قاتىسۋشىلار 4 شاقىرىمعا جۇگىردى.
ەكومارافوننىڭ ماقساتى – قورشاعان ورتاعا, قالاعا جانە ءبىر-بىرىنە ۇقىپتى قاراۋ دەڭگەيىن ارتتىرىپ, ەكولوگيالىق ادەتتەردى تاربيەلەۋ.
– مارافون بۇرىنعىلاردان ەرەكشە ءارى وتە كرەاتيۆتى ءوتتى. سەبەبى ءبىز سپورت پەن تازالىقتى قاتار الىپ جۇردىك. ەكواكتسيا اياسىندا ەسىل وزەنىنىڭ بويىنداعى قوقىستاردى جينادىق, – دەدى «Open society» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى, مارافونشى مارعۇلان ەرماعانبەتۇلى.
مارافونعا قاتىسۋشىلار, سونىڭ ىشىندە جاستار, ەرەسەكتەر مەن قارتتار ىرگەلەس جاتقان اۋماقتاردى تازارتۋعا بەلسەندى اتسالىستى. ەڭ جاس قاتىسۋشى, ەڭ ۇلكەن قاتىسۋشى جانە 1, 2, 3 جۇلدەلى ورىندار تاعايىندالدى.
مارافون جەڭىمپازدارىنا سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمى اتىنان ارنايى سىيلىقتار مەن ديپلومدار تابىس ەتىلدى.
ەلوردادا بارلىق تۇرعىنداردىڭ كۇشىمەن مادەني مۇرا نىساندارىنىڭ, ەسكەرتكىشتەر مەن ولارعا ىرگەلەس اۋماقتىڭ قاسبەتىن رەتكە كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
سەنبىلىككە شىعىپ سىيلىق الدى
ەلورداداعى بوتانيكالىق ساياباق, ورتالىق ساياباق, ترياتلوندا تازالىق اكتسياسى قاتىسقاندار «ورەل مەن رەشكا» باعدارلاماسىنىڭ فورماتىندا اقشالاي سىيلىق ۇتىپ الدى. سونىمەن قاتار اكتسيا اياسىندا بوتانيكالىق باقتا «تۇلەكتەر اللەياسى» اشىلدى.
«مۇنداعى ماقسات – مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ بويىندا ەكومادەنيەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋ. بۇگىن – تاريحي كۇن. ويتكەنى قالاداعى بوتانيكالىق ساياباقتا العاش رەت 2023-2024 جىلعى «تۇلەكتەر اللەياسى» اشىلدى. 30 شاقتى الما اعاشىن وتىرعىزدىق. الەمدەگى دامىعان ەلدەردىڭ 80 پايىزى اعاشتارمەن بەزەندىرىلگەن.
بۇل قالانىڭ كوركەيۋىنە, اسەمدەنۋىنە, ارى قاراي دامۋىنا ۇلەس قوسۋدا. تازا قورشاعان ورتا, تازا اۋا – ءبىزدىڭ بولاشاقتىڭ دەنى ساۋ, ءتانى ساۋ, ساناسى تازا ۇرپاقتىڭ قالىپتاسۋىنا جانە وسۋىنە اسەر ەتەتىن فاكتور. سول ءۇشىن بۇل اكتسيانى جالعاستىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن» دەدى كارىم مىڭباەۆ اتىنداعى 59 مەكتەپ-ليتسەيىنىڭ 11-سىنىپ جەتەكشىسى نۇربەك ەرىكۇلى.
ال الماتى اۋدانىندا وتكەن تازالىق جۇمىسىندا سىيلىق بەرىلمەسە دە, تۇرعىندار بەلسەندى قاتىستى.
الماتى اۋدانىندا نوسەر جانە ارىق كارىز جەلىلەرىن تازارتۋ, كوشەلەردى, تروتۋارلاردى, كۆارتالىشىلىك اۋماقتاردى, قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالاردى تازالاۋ جۇرگىزىلەدى. جاسىل جەلەكتەردى كۇتىپ-باپتاۋ جانە وتىرعىزۋ بويىنشا ماۋسىمدىق اگروتەحنيكالىق جۇمىستار, ساۋدا نىساندارىنا ىرگەلەس اۋماقتاردى جيناۋ, كوگالدار مەن گۇلزارلاردى كۇتىپ-باپتاۋ بويىنشا ءىس-شارالار, رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىس تاستايتىن جەرلەردى جويۋعا ءمان بەرىلدى.
سارىارقا اۋدانىندا «كيەلى مەكەن» اپتالىعىندا 35 تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتى تازالاۋ جانە اباتتاندىرۋعا 4,2 مىڭ ادام قاتىستى.
جاس جۇبايلار الاڭى اشىلدى
استانادا ورتالىق ساياباقتا جاس جۇبايلار الاڭى اشىلدى. اشىلۋ سالتاناتىندا جاس جۇبايلاردىڭ نەكەسى قيىلدى جانە ەسكەرتكىش رەتىندە اعاشتار وتىرعىزىلدى.
الاڭنىڭ اشىلۋى «تازا قازاقستان: استانا – تازالىق پەن ءتارتىپتىڭ ۇلگىسى» اۋقىمدى ەكولوگيالىق اكتسيا اياسىندا ءوتتى. جاس جۇبايلاردىڭ باقىتتى كۇندى ەسكە الۋى ماقساتىندا شاڭىراعىنا قۇلىپتار مەن تاسپالاردى بەكىتەتىن كيىز ءۇي ورناتىلدى. الاڭنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا 5 جۇپ نەكەگە تۇردى. نەكە قيۋ راسىمىنەن كەيىن جاس جۇبايلار الاڭعا ەسكەرتكىش اعاش وتىرعىزدى. «ءبىز وتكەن جىلى الەۋمەتتىك جەلىدە تانىسىپ, دوس بولدىق, ال بۇگىن ۇيلەنىپ جاتىرمىز. وسى اعاشقا كۇتىم جاساۋعا جانە اتاۋ تاقتاسىن ورناتۋعا دايىنبىز. نەكە قيۋ كۇنى بىزگە وسىنداي مۇمكىندىك تۇسكەنى قۋانتادى» دەدى جاس جۇبايلاردىڭ ءبىرى قۋات احمەتوۆ.
ءىس-شاراعا 50 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن ەرلى-زايىپتىلار مارات توقسانباەۆ پەن كۇلاش اسقاروۆا شاقىرىلدى. ولار اكتسياعا قاتىسۋشىلاردى قۇتتىقتاپ, باتاسىن بەردى.
– بۇل الاڭ ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ سيمۆولىنا اينالۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا, مۇندا اعاش وتىرعىزعان ادامدار قالاعا ەشقاشان زيان تيگىزبەيدى. سونداي-اق ولار ءوز وتباسىلارىمەن قارىم-قاتىناس ورناتادى, – دەدى نۇرا اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءاليا ابسەمەتوۆا.
قامىستان تازارتۋعا كوڭىل بولىنۋدە
سارىارقا اۋدانىنىڭ اۋماعىن تازالىق ايلىعىندا اباتتاندىرۋ جانە جوندەۋ-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسى قارقىن الدى.
ءاليا مولداعۇلوۆا الاڭى, سيرەنەۆىي بۋلۆار جانە ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋى جانە تاعى باسقا قوعامدىق ورىنداردى جوندەۋ, قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسى بەلسەندى جۇرگىزىلۋدە. جيەكتەردى, قورشاۋلاردى, بيلبوردتاردى جانە ماڭدايشالاردى تازالاۋ, جۋ, سىرلاۋ قولعا الىندى.
كوممۋنالدىق قىزمەتكەرلەر قامىس پەن ارام ءشوپتى شابۋدى باسىمدى ەتتى. كۇندەلىكتى رەجيمدە قۇرعاق وسىمدىكتەر اۋلا اۋماقتارىندا جانە بوس جەرلەردەن جويىلۋدا. ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى مەن باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار ماڭىنداعى ۋچاسكەلەرگە ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە.
«قاتتى ىستىقتا بۇل وسىمدىكتەر تەز تۇتانادى, ال وت تەز تارايدى. وسى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءبىز قامىستى جويۋ جۇمىسىن باستادىق. قازىرگى ۋاقىتتا 5,4 گەكتاردان استام جەر ورىلدى» دەپ اتاپ ءوتتى سارىارقا اۋدانى اكىمى اپپاراتىنىڭ باس مامانى اتاجان نۇربەك.
