جۋىردا باس پروكۋراتۋرا ەلىمىزدىڭ بىرنەشە وڭىرىندە كەڭ اۋقىمدى وپەراتسيا وتكىزىپ, ناتيجەسىندە 35 ادامنىڭ ۇستالعانىن حابارلادى. ەستەرىڭىزدە بولسا, ەل تاريحىنداعى ەڭ اتىشۋلى قىلمىستىق ءىس «قورعاس» كەدەنىنە قاتىستى بولعان ەدى. ارادا بەس جىل وتكەننەن كەيىن كەدەن سالاسىنا قاتىستى جەمقورلىق تاعى دا قايتالانىپ وتىر. بۇل كەدەن بەكەتتەرىندە پارا الۋ, زاڭسىز جۇك وتكىزۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن توقتاماعانىن كورسەتەدى.
1500 تومدى قۇراعان ءىس
«قورعاس» – قازاقستان–قىتاي شەكاراسىنداعى نەگىزگى كەدەندىك بەكەتتەردىڭ ءبىرى. اۆتوجول ارقىلى ەلىمىزگە جانە كورشى ەلدەرگە قىتايدان جەتكىزىلەتىن جۇكتىڭ ۇلكەن بولىگى وسى بەكەت ارقىلى وتەدى. كەزىندە سوتتالۋشى ادامداردىڭ كوپتىگى سونشا, قالا سوتتارىندا بولمە تابىلماي, «قورعاس ءىسى» بويىنشا سوت وتىرىسى الماتىداعى ەڭ ۇلكەن تەرگەۋ اباقتىسىندا وتكەنى ەسىمىزدە. العاشىندا جۇزگە جۋىق ادام ۇستالعانىن حابارلاسا, كەيىننەن 45 ادام «قورعاس», «قالجات» جانە «دوستىق» كەدەن بەكەتتەرى ارقىلى كونتراباندالىق جولمەن تاۋار وتكىزۋدى جۇيەگە اينالدىرعانى بەلگىلى بولدى. ولار شەكارادان جۇگىن وتكىزگەن كاسىپكەرلەردەن پارا الىپ, كونترابانديستەردى «قورعاعان». لاۋازىمدى باسشىلاردان باستاپ قاراپايىم ينسپەكتورلارعا دەيىن شەكارادان وتكەن جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 25 مىڭنان 30 مىڭ اقش دوللارىنا دەيىن اقشا الىپ وتىرعانى ايتىلدى. سول اقشانىڭ 5 مىڭ دوللارى عانا كەدەن تولەمدەرى رەتىندە بيۋدجەتكە كەتسە, قالعانى قىلمىستىق توپتاردىڭ قالتاسىنا تۇسكەن. سوتتىڭ ايىپتاۋ شەشىمىنىڭ ءوزى 70 تومعا ارقاۋ بولعانىن بىلەمىز. الدىن الا تەرگەۋلەر كەزىندە 500-دەن استام ءتۇرلى ساراپتاما جۇرگىزىلگەن. وسىلايشا, 1576 تومدى قۇراعان قىلمىستىق ءىستىڭ باستى فيگۋرانتتارى سوت ۇكىمىمەن 13 جىلدان 17 جىلعا دەيىن سوتتالىپ تىندى. ودان كەيىن 2006 جىلى دا «قورعاس» بەكەتىندە جەمقورلىققا قاتىستى شۋ شىققان. وسى جولى دا قىلمىستىق توپقا مۇشە بولعان بىرقاتار كەدەنشىلەر تۇتقىندالعان ەدى. بۇل رەتتە ماسەلە ولاردىڭ سوتتالىپ جازاعا تارتىلعانىندا ەمەس, جەمقورلىقتىڭ سالدارىنان قازىناعا تۇسپەي كەتكەن ميللياردتاعان قارجىنىڭ ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ قولىندا كەتكەنىندە بولىپ وتىر.
سوت سانكتسياسىمەن 35 ادام قاماۋعا الىندى
باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمدەۋىنشە, ارنايى وپەراتسيانى ۇستىمىزدەگى جىلعى 15-16 اقپان كۇندەرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ۇلتتىق بيۋروسىمەن بىرلەسىپ وتكىزگەن. «ەلىمىزدىڭ شەكارالاس اۋماعىندا كونتراباندامەن اينالىساتىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتارعا قارسى ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋ, سونداي-اق كەدەن اۋماعى سالاسىندا ءتارتىپتى ورناتۋ ماقساتىندا الماتى, جامبىل, وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارى مەن الماتى قالاسىندا كەڭ اۋقىمدى ارنايى وپەراتسيا وتكىزىلدى. قازىرگى تاڭدا 35 كۇدىكتى, ولاردىڭ ىشىندە قىرعىزستاننىڭ ءۇش ازاماتى, كەدەن ورگاندارى, شەكارا قىزمەتىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى, بروكەرلەر, دەلدالدار, سونداي-اق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ مۇشەلەرى قۇرىقتالدى. سوتتىڭ سانكتسياسىمەن 33 تۇلعا قاماۋعا الىندى. ارنايى وپەراتسيا الدىندا جەدەل تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى» دەيدى باس پروكۋراتۋرانىڭ رەسمي وكىلى وكسانا لوسكۋتوۆا.
بەلگىلى بولعانداي, وپەراتسيا بارىسىندا مەملەكەتتىك شەكارانىڭ قازاقستان–قىتاي ايماعىندا ورنالاسقان «التىنكول», «قالجات» جانە «قورعاس» كەدەن بەكەتتەرى, قازاقستان–قىرعىزستان ايماعىندا ورنالاسقان «قورداي» مەن «قاراسۋ» بەكەتتەرى جانە قازاقستان–وزبەكستاننىڭ «سارىاعاش», «قازىعۇرت», «اتامەكەن», «قاپلانبەك» شەكارا ايماقتارى ارقىلى حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار كونتراباندالىق جولمەن تاسىمالدانعان.
«اتاپ ايتقاندا, قازاقستانعا كونتراباندالىق تاۋارلار قىتايدان تىكەلەي, سونداي-اق قىرعىزستان ارقىلى كەدەندىك اكىمشىلەندىرۋدىڭ كولەڭكەلى سىزباسى, جالعان قۇجاتتار كورسەتىلە وتىرىپ اكەلىنگەن. كۇدىكتىلەرگە كەدەندىك راسىمدەۋ جانە جۇكتى الىپ ءجۇرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن كەدەندىك ورگاندار مەن شەكارا قىزمەتىنىڭ كەيبىر لاۋازىمدى تۇلعالارى كومەك كورسەتكەن. تاۋارلار قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارى مەن رەسەي فەدەراتسياسىنا جولدانىپ وتىرعان» دەيدى رەسمي وكىل. ونىڭ مالىمەتىنە سەنسەك, شەكارا بەكەتتەرىندە تاۋارلاردى وتكىزۋدى جىلدامداتۋ ءۇشىن كەدەن قىزمەتكەرلەرى پارا الىپ وتىرعان. كونتراباندالىق ءىس-ارەكەتكە قاتىسى بار تۇلعالار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ءىرى كولەمدە اقشالاي سىياقى بەرۋ ارقىلى ولاردىڭ «قامقورلىعىن» كورىپ كەلگەن.
تەحنيكالىق قاداعالاۋ قاجەت
جەمقورلىقتى جويۋدىڭ ەڭ باستى مىندەتى – سالانى اۆتوماتتاندىرۋ. ادامنىڭ قاتىسۋىمەن بولاتىن ءىس-ارەكەتتەردى شەكتەۋ. ياعني مەملەكەتتىك شەكارانى تەحنيكالىق جاعىنان تولىق قامتاماسىز ەتپەي, قىلمىستىق توپتىڭ الدىن الۋ مۇمكىن ەمەس. ەلىمىزدىڭ شەكاراسى ارقىلى وتەتىن تاۋارلارعا باقىلاۋدىڭ جوقتىعى توپتاسىپ جۇمىس ىستەيتىن جەمقورلىققا جول اشىپ بەرىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە, شەكارانىڭ قورعالۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى جانە تەحنيكالىق جاعدايدىڭ ناشارلىعى وتاندىق باق بەتتەرىندە تالاي ايتىلعانى جاسىرىن ەمەس. «مەنىڭ ويىمشا, بۇل – جەكە ادامداردىڭ ەمەس, جالپى جۇيەنىڭ ماسەلەسى. قانداي دا ءبىر لاۋازىمعا كىمدى تاعايىنداسا دا, بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان كەيىن قىلمىستىق ىسكە ارالاسىپ نەمەسە ءوزىنىڭ سحەماسىن قۇرادى. اۆتوريتارلىق قۇرىلىمدا شەنەۋنىكتەر سايلاۋشىلاردان ەمەس, جوعارىدا تۇرعان شەنەۋنىككە تاۋەلدى, ولارعا اشىق جانە كوپشىلىككە جاريا بولۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. كاسىبي جانە ادال بولۋ باستى مىندەت ەمەس, باسشىنىڭ ىسىنە قاتىسىپ, جان-تانىمەن بەرىلۋى كەرەك. ساياسي جۇيەنىڭ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ىشىندە باسەكەلەستىك جوق. بارلىعى تۋىسقاندىق جانە كلاندىق بايلانىسپەن ءوزارا شارپىلعان. سايىپ كەلگەندە, مۇنىڭ بارلىعى كەز كەلگەن مەملەكەتتىك ورگاندا جەمقورلىقتىڭ دامۋىنا, ءتيىمدى ورتاعا اينالادى» دەيدى «قورعاس ىسىنە» قاتىستى ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن كاسىپكەر مارات تولىباەۆ.
نە دەسەك تە, سوڭعى جىلدارى بىلىققا باتقان شەكارا بەكەتتەرىندەگى جۇيەنىڭ كەمشىلىگىنە كوز جۇمىپ قاراۋعا بولمايدى. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەمەكشى, مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى ەلوردادان باستاعان «استانا – ادالدىق الاڭى» جوباسىن ەلىمىزدىڭ شەكارا بەكەتتەرىندە دە جالعاستىرسا, ناتيجەلى بولار ما ەدى؟! ازىرگە جۇك تاسىمالدايتىن ەڭ نەگىزگى اۆتوموبيل جولى بەكەتىندە ادالدىقتىڭ جوقتىعى الاڭداتادى.
گۇلميرا ايماعانبەت
