كەشە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ استانا قالاسىنىڭ جاسىل ايماعىن ارالادى.
اتالمىش شارا اياسىندا پرەزيدەنت «جاسىل ايماق» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنا قاراستى «اق قايىڭ» ورمان تۇقىمباعىنىڭ اربورەتۋمى مەن اعاش تۇقىمىنىڭ پلانتاتسياسى جۇمىستارىمەن تانىستى. جىل سايىن وسى ورمانعا ارنايى سوعىپ, جاعدايىن باقىلاۋدى داستۇرگە اينالدىرعان ەلباسى بۇل جولى دا ءوسىمتال مەكەننىڭ وڭ وزگەرىستەرىن جوعارى باعالادى.
جەل مەن شاڭنان مىقتى قالقان
– ءبىز 1998 جىلى ەلوردانى دۇنيە جۇزىنە جاريالادىق. سودان بەرى 18 جىل ءوتتى. بۇل ۋاقىتتا جەتكىنشەكتەر كامەلەتكە تولىپ, ازامات اتانادى. ايتكەنمەن, ءالى دە ورىمدەي جاس. باس شاھارىمىز دا تۋرا سول سەكىلدى. استانا اۋىستىرىلعان العاشقى جىلدان باستاپ وسى توڭىرەككە ورمان ەگۋدى تاپسىردىم. ول كەزدى قازىرگى جاستار بىلمەيدى. ءتورت جاقتان ۇيىتقي سوققان جەلدىڭ كەسىرىنەن قالانى شاڭ باسىپ, ادامداردى ابدەن ابىگەرگە تۇسىرەتىن. سوندىقتان اعاش وتىرعىزۋعا كىرىستىك. «استانانىڭ ماڭايىنداعى جەر – كىلەڭ تاس پەن قۇم. ورمان وسىرۋگە قولايلى ەمەس» دەپ بۇل باستامامىزعا قارسى تۇرعاندار دا تابىلدى. الايدا ەلوردانىڭ اتىرابى بوس جاتسا, حالىق قايدا دەمالادى؟ ەندى, مىنە, الگى ورمانىمىزدىڭ اۋدانى 73 مىڭ گەكتارعا جەتتى. مۇندا 60-تان استام اعاش سورتى وسەدى. تىڭ يگەرگەن كەزدە تراكتوردىڭ داۋىسىنان قاشىپ كەتكەن جانۋارلار مەن جاندىكتەردىڭ ءبارى قايتىپ كەلدى.
«ورمانى باردىڭ قورعانى بار» دەپ قازاق تەگىن ايتپاعان عوي. جاسىل ايماق تا استاناعا جەل مەن شاڭنان قالقان بولىپ, قالا تازالىعىن قامتاماسىز ەتەدى, – دەدى پرەزيدەنت.
سونداي-اق, مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, 18 جىلدىڭ ءىشىندە استاناداعى جاسىل بەلدەۋدىڭ كولەمى بۋراباي ۇلتتىق پاركىمەن تەڭەسىپتى. ازىرگە ورمان شورتاندى اۋدانىنا 100 شاقىرىمداي جەرگە دەيىن سوزىلعان. ءدال وسى قارقىنمەن ونسە, كەلەر جىلى بۋرابايعا دەيىن جالعاسادى. ودان ءارى پاۆلودار, قاراعاندى, قوستاناي وڭىرلەرىنە دە بويلايدى.
ورايى كەلگەندە ەلباسى وسى ورماننىڭ ءار تالىن تەر توگە وتىرىپ باپتاعان جۇمىسشىلارعا زور العىسىن ءبىلدىردى.
دەرەك
- 1997-2016 جىلدار ارالىعىندا استانانىڭ جاسىل ايماعى القابى 75,1 مىڭ گەكتارعا دەيىن ۇلعايدى. ونىڭ ىشىندە قالا شەتىنەن قۇرىلعان 14,8 مىڭ گەكتار اۋماق ەلوردا اكىمدىگىنىڭ تەڭگەرىمىنە بەرىلدى.
ايماققا اڭ مەن قۇس ءۇيىر
بۇگىندە ەلورداداعى جاسىل ايماق اۋماعىنا وتىرعىزىلاتىن كوشەتتەردىڭ كەرەكتى مولشەرىن ءوسىرۋ ءۇشىن جىل سايىن 30 توننادان اسا جەمىس جينالادى. ونى قايتا وڭدەگەننەن كەيىن 3 تونناداي تۇقىم الىنادى. بۇل جايت «اق قايىڭ» تۇقىمباعى اۋماعىنا ارنايى سىزبا بويىنشا ەگىلگەن اعاشتاردىڭ تۇراقتى پلانتاتسياسىن ءوسىرۋ قاجەتتىلىگىن تۋعىزدى. قازىرگى تاڭدا وسى پلانتاتسيادا اۋدانى 155 گەكتار, ال سانى 50 مىڭ دانا بولاتىن اعاشتى-بۇتالى تۇقىمنىڭ 62 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ەرەكشەلىگى سول, كوشەتتەردىڭ كۇردەلى تابيعي-كليماتتىق جاعدايلارعا ءتوزىمدى جانە جەمىستى بولۋىنا ىقپال جاسايدى.
– بۇل تۇقىمدار شامامەن 2020-2025 جىلدارعا قاراي تۇگەلدەي دەرلىك جەمىس بەرە باستايدى. ءويتكەنى, ءار اعاشتىڭ جەمىس بەرۋ جاسى ەرەكشە. ماسەلەن, ەمەندى 18 جىل, قاراعايدى 15 جىل كۇتۋىمىز ءتيىس, – دەپ ءتۇسىندىردى «جاسىل ايماق» مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى جۇماتاي سۇيىندىكوۆ.
بۇدان بولەك, 2002 جىلى «اق قايىڭ» ورمان تۇقىمباعىنىڭ اۋماعىندا استانا قالاسىنىڭ جاسىل ايماعىنداعى اعاشتى جانە بۇتالى تۇقىمداردى سىناپ كورۋ مەن اۋدانداستىرۋ جۇمىستارىن كەڭەيتۋ ءۇشىن اربورەتۋم قۇرىلعان بولاتىن. وعان 115 ءتۇرلى اعاش پەن بۇتاقتىڭ تۇقىمى جينالعان.
ەلوردانىڭ جاسىل بەلدەۋىن قۇرۋ جابايى جانۋارلار مەن قۇستاردىڭ كوبەيۋىنە دە ۇلەس قوسۋدا. وسى كۇندەرى ايماق ەكپەلەرىندە مارال, بۇلان, ەلىك, سۋىر, دالا قارساعى, ونداتر, قويان جانە كىشكەنتاي تىشقان مەكەندەيدى. مۇنىمەن قوسا, بالقاراعاي تورعايى, سۇر ءشىل, سۇر ساندۋعاش, كوك قارعا, جاسىمىق, شيقىلداق, ماسكەۋ تورعايى ءتارىزدى قاناتتىلاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى. بيىل ولاردىڭ قاتارىن تاعى 150 قىرعاۋىل تولىقتىردى.
دايەك
- بيىل ورمانعا كوشەت وتىرعىزۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى ىقتىرما جاساۋ تاسىلىمەن استانا قالاسىنىڭ اۋدانى 1410,8 گەكتارلىق جەرىنە جۇرگىزىلدى. اتاپ ايتساق, باتىس باعىتىندا 1081 گەكتار, شورتاندى باعىتىندا 329,8 گەكتار جەرگە اعاش ەگىلدى. ەكىنشى كەزەڭ بويىنشا ىقتىرماارالىق كەڭىستىكتەگى جەلەكتەر الاڭىنداعى 2683,7 گەكتار جەرگە, ونىڭ ىشىندە, مايبالىق كولى اينالاسىندا 437,9 گەكتار, قاراعاندى باعىتىندا 540,4 گەكتار, شورتاندى باعىتىندا 1705,4 گەكتار اۋماققا كوشەت وتىرعىزىلدى.
بوتاگوز ماراتقىزى
