ەلىمىزدە مۇلىكتى جاريا ەتۋ اكتسياسىنىڭ اياقتالۋىنا نەبارى التى ايداي عانا ۋاقىت قالدى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ سانى كۇرت ءوسىپ, كولەڭكەدەگى قارجىسىن جارىققا شىعارىپ, قول استىنداعى مۇلكىن تىزىمدەتۋشىلەردىڭ قاتارى كوبەيگەن.
استانا قالاسى قارجى باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە, 7 شىلدەگە دەيىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جانىنداعى مۇلىكتى زاڭداستىرۋ جونىندەگى كوميسسياعا ەلوردا تۇرعىندارىنان جالپى سوماسى 92,5 ملرد تەڭگەگە باعالاناتىن بارلىعى 7062 ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن.
كەلىپ تۇسكەن وتىنىشتەر جاعىنان, ادەتتەگىدەي, الماتى اۋدانى الدا كەلەدى. مۇلىكتى جاريا ەتۋ ناۋقانى باستالعالى بەرى وسى اۋداندا جالپى سوماسى 51 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 3313 ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن. ال, ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمدىگىنە 26 ملرد تەڭگەنىڭ 1164 ءوتىنىشى جولدانسا, سارىارقا اۋداندىق كوميسسياسى دا 15,4 ملرد تەڭگەنىڭ 2585 ءوتىنىشىن قاراپ ۇلگەرگەن.
ارنايى كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن تۇرعىن جايلار مەن كوممەرتسيالىق نىسانداردى قوسقاندا, جالپى سوماسى 92 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 18 311 نىسانعا قاتىستى ءوتىنىش قارالعان. بۇل وتىنىشتەردىڭ 2 973-ءى قاناعاتتاندىرىلىپ, 30,9 ملرد تەڭگەنىڭ 6 494 نىسانى زاڭداستىرىلدى. بۇلاردىڭ 996-سى – كوممەرتسيالىق نىساندار. وسىلاردىڭ ىشىندە 5 زاڭدى تۇلعانىڭ قاتىسۋ ۇلەسى 457,9 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى.
سونداي-اق, مۇلىكتى زاڭداستىرۋ ناۋقانى باستاۋ العالى بەرى قارجىنى جاريا ەتۋ بويىنشا 286,5 ملرد تەڭگە سوماسىنا 187 ارنايى دەكلاراتسيا تاپسىرىلعان. تاعى 8 ملن 110 مىڭ تەڭگەنىڭ قۇندى قاعازدارى جاريا ەتىلدى.
قارجى باسقارماسى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, قابىلدانعان دەكلاراتسيالار بويىنشا كەلىپ تۇسكەن قارجىلار ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردە اشىلعان اعىمدىق ەسەپشوتتارعا اۋدارىلىپ, زاڭداستىرىلىپ جاتىر.
جالپى مۇنداي اكتسيا ەلىمىزدە وسىمەن ءۇشىنشى مارتە وتكىزىلىپ وتىر. ونىڭ العاشقىسى 2001 جىلدىڭ 14 شىلدەسى مەن 14 تامىزى ارالىعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ قاراجاتىن زاڭداستىرۋعا وراي راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭىنا سايكەس جۇرگىزىلگەن بولاتىن. ءبىر رەتتىك زاڭداستىرۋ ناۋقانى رەتىندە وتكىزىلگەن بۇل شاراعا 3 مىڭعا جۋىق ادام ءوتىنىش بەرىپ, بارلىعى 480 ملن دوللار كولەمىندەگى قاراجات زاڭداستىرىلدى.
2006-2007 جىلدارى ارالىعىندا ەكىنشى رەت وتكىزىلگەن زاڭداستىرۋدا تەك اقشا عانا ەمەس, سونىمەن قاتار جىلجىمايتىن جانە جىلجىمالى مۇلىكتەرگە دە مۇمكىندىك بەرىلدى. سوعان سايكەس زاڭداستىرۋ مەرزىمى دە ءبىرشاما ۇزارتىلىپ, ءبىر جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى. «مۇلىكتى زاڭداستىرۋ بويىنشا راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭ نورمالارىنا سايكەس ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ بارلىعى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىعى مەن ءتارتىپ بۇزۋشىلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلدى. بۇل جولى جالپى كولەمى 844,7 ملرد تەڭگەنىڭ مۇلكى زاڭداستىرىلعان بولاتىن.
ماماندار ءۇشىنشى رەت ءوتكىزىلىپ جاتقان زاڭداستىرۋ شاراسىنىڭ الدىڭعى ەكى ناۋقانعا قاراعاندا ءبىرشاما جوعارى دەڭگەيدە بولاتىنىن ايتقان-تىن. ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ساراپشىلارى 2,2 ترلن تەڭگە كولەمىندەگى مۇلىك جاريا ەتىلەدى دەپ جورامال جاساعان. بۇگىنگە دەيىن بۇل كورسەتكىشتىڭ جارتىسىنان استامى ورىندالىپ تا قويدى. «وسى ورايدا, بارلىعى 90 مىڭنان استام جىلجىمايتىن مۇلىك انىقتالىپ, زاڭدى جولمەن تىركەۋگە الىندى. قازاقستان تەرريتورياسىندا مۇلكى, اقشا, باعالى قاعاز – بارلىعىن قوسقاندا, بارلىعى 725,4 ملرد تەڭگە زاڭداستىرىلسا, ەل اۋماعىنان تىس جەرلەردەن كەلىپ تۇسكەن قارجى كولەمى 4,63 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. بۇلاردىڭ سىرتىندا 1,089,7 ملرد تەڭگە سوماسىنداعى اقشا زاڭداستىرىلدى» دەپ اتاپ ءوتتى قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ.
قالاي بولعاندا دا, بۇل ناۋقان كولەڭكەلى جولمەن اقشا تاۋىپ, ونىسىن زاڭداستىرا الماي جۇرگەندەرگە جاقسى مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ەڭ باستىسى, قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكپەن قۇتىلىپ, تىنىش ۇيىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. اسىرەسە, بۇل ناۋقاننىڭ شاراپاتى اۋىلدى جەرلەردەگى اعايىنعا وتە قاتتى ءتيىپ وتىر. كەزىندە ءتۇرلى سەبەپتەرمەن جەكە بيزنەس نىساندارى مەن باسپانالارىن, تاعى باسقا مۇلىكتەرىن تىركەتە الماي قالعان تۇرعىندار وپ-وڭاي جولمەن قۇجاتتارىن راسىمدەپ الىپ جاتىر. «نەبارى ەكى-ءۇش ايدىڭ ىشىندە ءۇيىمدى زاڭداستىرىپ الدىم. ەشقايدا شاپقىلاعان جوقپىن. ءبارىن اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى وزدەرى رەتتەپ بەردى. بۇل قاراپايىم حالىق ءۇشىن جاقسى باستاما بولدى راسىندا» دەيدى استانا ىرگەسىندەگى قوسشى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ەدىل قۋاندىقوۆ. سونداي-اق, زاڭداستىرعان مۇلكىن زاڭدى قىلىپ بيزنەسكە سالىپ, ەلىنە پايدا اكەلىپ, اۋىلداستارىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان كاسىپكەرلەر دە از ەمەس.
«سوڭعى كەزدەرى تۇرعىندار تاراپىنان بەلسەندىلىك ارتىپ كەلەدى. مۇلىكتى جاريا ەتۋ اكتسياسى كوپشىلىك ءۇشىن پايدالى. ەڭ باستىسى, اكتسيا ءبىر مۇلىكتى جاريا ەتۋ جانە زاڭدى اينالىمعا شىعارۋعا مۇمكىندىگىن بەرەدى. سونىڭ ىشىندە, بۇل الدىمىزدا تۇرعان جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋدىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى ازاماتقا مۇلكىن ەشقانداي قورقىنىشسىز جاريا ەتىپ الۋ قۇقىعىن بەرەدى. ەكىنشىدەن, شەتەلدەگى مۇلىكتى جاريا ەتۋ كەزىندە الىناتىن ون پايىز مولشەرىندەگى الىم مەملەكەت بيۋدجەتىنە تۇسەدى. ۇشىنشىدەن, سۋبەكتى قانداي دا ءبىر جاۋاپكەرشىلىكتەردەن بوساتىلادى», – دەيدى الماتى اۋداندىق مۇلىكتى زاڭداستىرۋ جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ حاتشىسى ەرنار قوشانوۆ.
بۇركىت نۇراسىل
