Prezident Qasym-Jomart Toqaev «Köppoliarly älemdegı euraziialyq integrasiia» atty II Euraziialyq ekonomikalyq forumnyŋ plenarlyq otyrysyna qatysty. Jiyn sūraq-jauap formatynda öttı. Moderator Aleksandr Şohin Memleket basşysyna Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ 2025 jylǧa deiıngı qabyldanǧan strategiiasynda özara infraqūrylym bailanysy, «Soltüstık – Oŋtüstık» jäne «Batys – Şyǧys» dälızderı jäne üşınşı eldermen aradaǧy qatynastar sekıldı perspektivtı baǧyttar qamtylǧan ba degen sūraq qoidy. Prezident öz sözınde forumǧa qatysuşylarǧa ıltipat bıldıre otyryp, jiynǧa şaqyrǧany jäne ıs-şarany joǧary deŋgeide ūiymdastyrǧany üşın Resei tarapyna jäne Vladimir Putinge rizaşylyǧyn bıldırdı.
Memleket basşysy 2020 jyly Euraziialyq ekonomikalyq integrasiiany damytudyŋ 2025 jylǧa deiıngı strategiialyq baǧyttary qabyldanǧanyn atap öttı.
«Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ geografiialyq aumaǧy orasan zor ekenın eskersek, özara infraqūrylym bailanysyn damytu mäselesı asa maŋyzdy basymdyqtardyŋ bırı bolyp qala beredı. Būl jerde bız bırden ekı deŋgeide: bırınşı – ışkıodaqtyq, iaǧni odaqqa müşe elderdıŋ kölık jäne kommunikasiia salalaryndaǧy integrasiiasy baǧytynda, ekınşı – halyqaralyq, iaǧni kölık-logistika salasyndaǧy halyqaralyq mäselelerdı jüzege asyru jäne üşınşı eldermen yntymaqtastyqty damytu aiasynda jūmys ısteitınımızdı aita ketu kerek. Jahandyq tauar aǧynynyŋ meilınşe jyldam özgerıske ūşyrap jatqanyn eskersek, qazır jan-jaǧymyzdy jıtı baqylap, bükıl aimaqta barynşa trend qalyptastyru öte maŋyzdy.
Qazır kölık logistikasy halyqaralyq yntymaqtastyqta alǧa şyqty. Şyn mänınde, halyqaralyq naryqta kölık baǧdarlaryna, logistikaǧa jäne basqa da salalarǧa ielık etu üşın küres jürıp jatyr. Būl – barlyq memleket üşın paidaly biznes. Euraziialyq ekonomikalyq odaq osy baǧytta maŋyzdy röl atqaruǧa tiıs dep oilaimyn. Odaqtyŋ eŋ basty saiasi jäne ekonomikalyq serıktesı – Qytai Halyq Respublikasymen tiımdı qarym-qatynas jasaudyŋ maŋyzy zor. Qytai – eŋ ırı jük jöneltuşı ärı eŋ ırı tūtynuşy el» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basşysy forum qatysuşylaryna ötken aptada QHR-ǧa memlekettık saparmen barǧanyn, sapar aiasynda Sian qalasyndaǧy qūrǧaq portta Qazaqstannyŋ logistikalyq ortalyǧynyŋ ırgetasyn qalaǧanyn jetkızdı. Prezident būl port Ortalyq Aziiaǧa, Europaǧa, Türkiiaǧa jäne İranǧa tıkelei konteiner poiyzdaryn jöneltetın negızgı habqa ainalatynyna senımdı. Sonymen qatar Baqty – Aiagöz uchaskesınde temırjol bailanysyn ıske qosu jäne QHR baǧytynda bölek şekara ötkelın salu josparlanyp otyr. «Bız Reseimen nätijelı yntymaqtastyq qūruǧa niettımız. Sebebı būl joba tek Qazaqstannan ǧana emes, Batys Sıbırden de QHR-ǧa tauar jetkızu merzımı men qaşyqtyǧyn edäuır qysqartady. Taǧy bır maŋyzdy mäsele. Fizikalyq infraqūrylymdy damytudan bölek, «jūmsaq» infraqūrylymdy qalyptastyruǧa basa män beru qajet. Iаǧni, sifrlandyru, kedendık äkımşılendıru ısın oŋtailandyru jäne äkımşılık jüktemenı azaitu. Jalpy, qazır bız Euraziiada būryn-soŋdy bolmaǧan jaŋa kölık qūrylymyn qalyptastyryp jatyrmyz desek, artyq aitqandyq emes. Būl ıske tyŋǧylyqty äzırlıkpen ärı jūmyla kırıssek, bırşama ekonomikalyq jäne saiasi paidaǧa kenelemız» dedı Memleket basşysy.
Sonymen qatar Prezident Odaqty damytudyŋ jaŋa basymdyqtaryn anyqtau qajettıgıne nazar audardy. «Kez kelgen ıstı qolǧa alǧanda ärdaiym qazırgı problemalardy ǧana şeşıp qoimai, keleşektegı jūmysty da josparlau kerek ekenı sözsız. Sondai-aq ainaladaǧy jaǧdaidyŋ özgeruıne baisaldy qarau kerek. Mūnyŋ bärınıŋ berık negızı boluǧa tiıs. Irgetasy neǧūrlym myǧym bolsa, soǧūrlym myqty ärı ūzaqqa tözımdı ǧimarat saluǧa bolady. Al bızdıŋ Odaqtyŋ ırgetasy ne? Odaq turaly kelısımdı tolyqqandy jüzege asyru negızgı mäsele jäne solai bola beredı. Qazaqstan 2015 jylǧy Şarttyŋ negızınde däl osy integrasiiany qoldaitynyn taǧy da atap ötkım keledı. Iаǧni, «tört erkındık» jäne infaqūrylymǧa teŋ därejede qoljetımdılık, ädıl bäseke, teŋ qūqyq jäne ūlttyq müddenı eskeru sekıldı negızgı qaǧidattar mültıksız saqtaluy kerek. Būl – bızdıŋ ortaq ısımızdıŋ negızgı qaǧidattary. Qazaqstan däl osy qaǧidattardy ılgerıletedı» dedı Prezident.
Ekonomikalyq integrasiia tüpkı maqsat emes. Būl tek ūiymǧa müşe memlekeketterdıŋ ekonomikasyn damytudyŋ jäne halyqtarynyŋ äl-auqatyn jaqsartudyŋ bır qūraly ekenın tüsınu maŋyzdy. Sondyqtan ekonomikalyq integrasiianyŋ jetıstıgı strategiialar, kelısımder jäne şeşımderdıŋ sanymen emes, kerısınşe, jaŋa öndırıster, tehnologiialar jäne jūmys oryndarymen baǧalanady. Bız üşın EAEO aiasyndaǧy integrasiia, eŋ aldymen, ekonomikalyq sipatqa ie. Ärine, strategiiada aitylǧan kez kelgen basqa salanyŋ maŋyzy bar. Bıraq olardy ekonomika tūrǧysynan qarastyru kerek, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basşysynyŋ aituynşa, Qazaqstan TMD, ŪQŞŪ aiasynda, sondai-aq ekıjaqty yntymaqtastyq şeŋberınde jaqyn serıktesterımen äleumettık, mädeni, gumanitarlyq yntymaqtastyqty damytuǧa daiyn. Formattardy aralastyru bastapqy maqsattan auytqyp, resurstardy zaia ketıruge äkep soqtyruy mümkın. «Sonymen qatar taǧy bır şetın mäsele bar. Basqaşa aitqanda, konseptualdy şyndyq nemese bız eskeruge tiıs erekşelık. Būl – Euraziialyq ekonomikalyq odaq aiasyndaǧy Belarus pen Resei memleketterınıŋ odaǧy. Būl odaqtyŋ tūjyrymdamalyq jäne ideologiialyq negızı öte salmaqty. Belarus pen orys halyqtarynyŋ tarihynyŋ ortaqtyǧyn, tılındegı, mädenietındegı, dınındegı bıregeilıktı özara moiyndau, iaǧni bır halyq – bır memleket ekenın moiyndau. Demek EAEO-da Odaqtas memleket bar. Älemdık saiasat tarihynda erekşe presedent nemese qūbylys paida boldy – saiasi, qūqyqtyq, äskeri, ekonomikalyq, valiutalyq, mädeni, gumanitarlyq keŋıstıkterı ortaq, odaqtas ükımetı men parlamentı bar «ekı el, bır memleket» formulasy boiynşa memleket qūryldy. Tıptı qazır iadrolyq qaru da ekeuıne ortaq. Sondai-aq Qazaqstan, Qyrǧyzstan jäne Armeniia qatysqan integrasiianyŋ taǧy bır deŋgeiı bar. Bız būl şyndyqpen sanasuymyz kerek. Mūndai jaǧdaida qalai jūmys ısteimız? Būl – konseptualdy mäsele. Osy ekonomikalyq forumda atalǧan mäselenı talqylauymyz kerek dep sanaimyn» dedı Memleket basşysy.
Prezident sözınıŋ soŋynda kelesı jyly Odaqtyŋ qūrylǧanyna 10 jyl tolatynyn jäne EAEO-nyŋ mereitoilyq sammitın ūiymdastyru josparlanyp otyrǧanyn jetkızdı. Ärine, bızdıŋ integrasiialyq bırlestıgımızdıŋ onjyldyǧy – būl tiıstı deŋgeide atap ötudı qajet etetın maŋyzdy kezeŋ. Astanada mereitoilyq jiyn ötkızudıŋ simvoldyq mänı bar. Öitkenı EAEO-ny qūru turaly şartqa Qazaqstan astanasynda qol qoiyldy» dedı Prezident.
Jiyn qorytyndysy boiynşa bırqatar qūjat qabyldandy. Sonymen qatar forumda Resei Prezidentı Vladimir Putin, Belarus Prezidentı Aleksandr Lukaşenko, Qyrǧyzstan Prezidentı Sadyr Japarov, Armeniia vise-premerı Mger Grigorian jäne Euraziialyq ekonomikalyq komissiia alqasynyŋ töraǧasy Mihail Miasnikovich söz söiledı. Sondai-aq QHR Töraǧasy Si Szinpinnıŋ beineündeuı körsetıldı.
Ruslan JELDIBAI, Prezident Äkımşılıgı basşysynyŋ orynbasary – Prezidenttıŋ baspasöz hatşysy:
İntegrasiia ekonomikalyq sipatta ǧana jüredı
– Prezident jiyn barysynda bügınde sarapşylar qauymdastyǧy keŋınen talqylap jatqan bırqatar mälımdeme jasady. EAEO aiasyndaǧy integrasiia tek qana ekonomikalyq sipatta ǧana jüruı kerek. Būl – Prezidenttıŋ negızgı ūstanymy. Onyŋ şeŋberınen şyǧu ūiymnyŋ jarǧylyq qūjattarynyŋ maqsattaryna, prinsipterı men mındetterıne qaişy keledı. Prezident atap ötkendei, ekonomikalyq integrasiia – būl tüpkı maqsat emes, ol ekonomikany damytudyŋ jäne halyqtarymyzdyŋ äl-auqatyn arttyrudyŋ negızgı qūraldarynyŋ bırı. Iаǧni, ūiym aiasynda qabyldanatyn kez kelgen şeşım onyŋ ärbır müşesıne jäne, eŋ aldymen, olardyŋ azamattaryna paidasyn tigızuı tiıs. Bügınde EAEO-nyŋ ekı müşesı – Resei men Belarus özara yqpaldastyqtyŋ joǧary deŋgeiıne şyqty. Būl – erekşe presedent. Memleket basşysynyŋ paiymynşa, şyn mänınde, bır halyq jäne bır memleket turaly söz bolyp otyr. Osy rette mülde basqa maqsattardy közdegen ekı türlı integrasiialyq joba şeŋberındegı bastamalardyŋ arajıgın ajyratu asa maŋyzdy. Bızdıŋ elımızge keletın bolsaq, Qazaqstan qandai da bır odaqtas memleketter qūruǧa nemese olardyŋ qūramyna kıruge niettı emes jäne ony josparlap otyrǧan joq.
