Jol – sauda-ekonomikalyq bailanystyŋ küretamyry boluymen bırge künıne myŋdaǧan, milliondaǧan jolauşyny dıttegen jerıne jetkızudı qamtamasyz etetın maŋyzdy infraqūrylymǧa jatady. Äsırese Nūr-Sūltan syndy qarqyndy damyp kele jatqan şahar üşın jol – qarbalasqa toly qala ömırınıŋ ajyramas bölşegı. Sondyqtan da qala köşelerınde qalyptasqan tüiınderdıŋ tüiının tarqatu şahardyŋ äleumettık-ekonomikalyq damuynyŋ basty baǧytyna jatady. Äitse de soŋǧy kezderı elorda köşelerınde köpşılıktıŋ üiden jūmysqa, jūmystan üige asyǧatyn sätınde keptelıstıŋ paida boluy būl mäselege älı de jetkılıktı deŋgeide köŋıl bölınbeitının körsetedı. Kerısınşe, mūndaǧy jaǧdaidyŋ jyl ötken saiyn kürdelene tüskenın aŋǧaru qiyn emes.
Resmi organdardyŋ qala köşelerındegı keptelıstı tūrǧyndar sanynyŋ kürt ösuımen bailanystyruyna etımız üirengen. Mäselen, 2010 jyly bas jospardy jasau kezınde sarapşylar elorda halqy 2030 jylǧa qarai 1 millionnan asady degen boljam jasaǧan. Alaida soŋǧy jyldary eldıŋ ıskerlık-äkımşılık ortalyǧy boluymen bırge käsıpkerlıktıŋ de qalasy retınde damyǧan bas qalada qazırdıŋ özınde 1 million 200 myŋnan astam adam tūrady. Osydan baryp özge äleumettık mäselelermen bırge kölık keptelısı de elordalyqtardyŋ bas auruyna ainalyp şyǧa keldı.
Baǧyt sıltei me, böget bola ma?-
Qarapaiym jolauşy retınde bızdıŋ paiymdauymyzşa, kölık keptelısınıŋ negızgı sebebın avtokölıktıŋ köbeiuınen būryn qarys qadam saiyn qoiylǧan baǧdarşamdardan ızdeu kerek-au. Rasynda, kündelıktı közımız körıp jürgen jai – osy. Mäselen, sol jaǧalauda qatar jatqan Syǧanaq, Dostyq, Qonaev, Saraişyq köşelerınıŋ Tūran daŋǧylynan bastalyp, Mäŋgılık el daŋǧylyna deiın sozylatyn aralyǧy 2,5 şaqyrymdy qūraidy. Sol aralyqta keibır köşelerde 8 baǧdarşam ornatylǧan eken. Qarapaiym matematikalyq esepteuge salsaŋyz, är 300 metr saiyn 1 baǧdarşam ornatylǧan bolyp şyǧady. Osydan keiın atalǧan köşedegı kölık keptelısın elordadaǧy halyq sanynyŋ ösımımen bailanystyru qisynǧa kele qoimas.
Nūr-Sūltan qalalyq Polisiia departamentınıŋ bergen mälımetıne süiensek, şahardaǧy jol-kölık qozǧalysyn retteu üşın 625 baǧdarşam ornatylǧan eken. Onyŋ 189-y jaiau jürgınşıler baǧdarşamyna jatady.
– Qaladaǧy kölık jüktemesın azaitu maqsatynda Nūr-Sūltan qalalyq Polisiia departamentı bırqatar ıs-şaralardy jüzege asyrdy. 2020-2021 jyldar aralyǧynda 31 qiylysta sol jaq būrylys pen būrylys alynyp tastaldy. Būl qiylystyŋ tıkelei baǧyttaǧy kölık aǧynyn ötkızu qabıletın arttyrdy. Körsetılgen manevrlerge tyiym salu mümkındıgı bolmaǧan jaǧdaida, sol jaq būrylys üşın 39 qiylysta qosymşa seksiia ornatyldy.
Sonymen qatar 31 retteletın köşe qiylysynda qyzyl tüstı 32 qosymşa «+» signaly qoiyldy. Aǧymdaǧy jyldyŋ qyrküiek aiynda 2 qiylysta 2 «+» belgısı qyzyl tüsten jasyl tüske auystyryldy.
Tılendiev daŋǧyly men Aqan serı köşesı, Saraişyq pen Türkıstan köşelerı men Amman köşesı men M1 köpırınıŋ qiylysynda ekınşı kezektegı joldy basty jolǧa qosuǧa tyiym salu belgılerı qoiyldy.
Negızınen, kölık keptelısınıŋ negızgı sebebı köşenıŋ geometriialyq parametrlerıne de bailanysty bolady. Kölık aǧynynyŋ qazırgı qarqyny bırqatar qiylystyŋ rūqsat etılgen şektı ötkızu qabılettılıgınen bırneşe ese asyp tüsedı. Mysaly, Tūran daŋǧyly men Qorǧaljyn tasjoly qiylysynyŋ ötkızu qabıletı saǧatyna 2700 dana kölık qūralyna eseptelgen. Departament qyzmetkerlerı jürgızgen taldau kezınde atalǧan qiylyspen 1 saǧat ışınde 5 myŋnan astam kölık ötetını belgılı boldy. Däl osyndai jaǧdaidy Mäŋgılık el daŋǧyly men Qonaev köşesınen Qabanbai batyr daŋǧyly baǧytyndaǧy barlyq qiylystarda da baiqalady.
Oǧan qosa, soŋǧy jyldary avtokölıktıŋ de sany köbeie tüsken. 2021 jylǧy 1 qazandaǧy jaǧdai boiynşa Nūr-Sūltan qalasynda barlyǧy 387440 dana kölık qūraly tırkelgen, būl ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 8,1 paiyzǧa artyq, – deidı qalalyq Polisiia departamentı bastyǧynyŋ bırınşı orynbasary, polisiia polkovnigı Baqytjan Malybaev.
Keptelıs köpırmen rettele me?
Qaladaǧy kölık keptelısı mäselesın şeşude baǧdarşamdardyŋ rettılıgımen bırge kölık infraqūrylymyn jetıldıruge basa män berıluı qūptalady. Būl baǧytta qazırgı taŋda auqymdy jūmystardyŋ qolǧa alynǧany – köŋılge demeu. Ötken aptada mäslihat deputattary aldynda şahardyŋ 9 aidaǧy äleumettık-ekonomikalyq damu qarqyny turaly baiandaǧan qala äkımı Altai Kölgınov Täuılsızdık, Ūly dala daŋǧyldarynda ekı jaǧalaudy jalǧaityn köpır qūrylysynyŋ jürgızıletının aitqan. Sol joly 8 jolaqty qos köpırdıŋ qala köşelerındegı kölık qozǧalysyn oŋtailandyruda da mol mümkındıkke ie ekendıgı aityldy. Sondyqtan elordalyq jürgızuşıler men jolauşylarǧa sol köpırlerge salynǧanǧa deiın kün saiyn kemı 1 saǧat uaqytyn keptelıste tūruǧa arnaudan basqa amal joq.
Osyndaida tūrǧyndarynyŋ sany küllı Qazaqstan halqymen şamalas älemdegı ülken qalalardyŋ täjıribesıne qyzyǧa köz salasyŋ. Kölık infraqūrylymyn jetıldıruge jauapty mamandar qaperge alar dep sonyŋ keibırın mysal etudı jön sanadyq. Sonymen…
Üirenetın-aq ürdıs…
Keptelıstıŋ qiyndyǧymen osydan 40 jyldai būryn betpe-bet kelgen londondyqtar da ötken ǧasyrdyŋ soŋy, HHI ǧasyrdyŋ basyna deiın üiden jūmysqa, jūmystan üige qaitar şaqta altyn uaqytyn baǧdarşamnyŋ jasyl tüsınıŋ janǧanyn kütumen sarp ettı. 2000 jyldardyŋ basynda Londonnyŋ tızgının ūstaǧan Ken Livingston ǧana keptılıske qarsy küres aşty. Jaŋa ǧasyrdaǧy Londonnyŋ alǧaşqy merı qalanyŋ tarihi ortalyǧyna taŋǧy 7:00 men 18:30 arasynda kölık kıretınderge arnap tölem jüiesın engızdı. Oǧan deiın ol qoǧamdyq kölık marşrutynyŋ sanyn köbeittı. Avtobus pen taksige arnalǧan jolaqty ıske qosty. Sondai-aq jol erejesın būzuşylarǧa aiyppūl saludyŋ da özındık jüiesı paida boldy. Būl ädıs erejenı jiı būzatyndarǧa aiyppūldy köbırek salu men jazany qataŋdatuǧa negızdeldı. Kölıktı tūraqqa dūrys qoimaǧandar da aiyppūldy köp töleuge mäjbür boldy. Jeke kölık qūraldaryna qarsy Livingston engızgen «sanksiialardyŋ» arqasynda Londonnyŋ ortalyǧymen jüretın kölıkterdıŋ sany 40 paiyzǧa deiın azaidy.
Singapur de jeke avtokölıkpen jüretınderge keptelıs mäselesıne soŋǧy nükte qoiuda «qyryn qaraityn» qaǧidalardy qoldanysqa engızuımen erekşelendı. Mūnan bölek, keptelıs tuyndatpas üşın memlekettık mekemelerdıŋ jūmys kestesı özgertılıp, olardyŋ ärqaisysynda jūmysty ärtürlı uaqytta aiaqtau täsılı kädege jarady.
Al älem astanasy sanalatyn Niu-Iork köşelerındegı keptılıstı boldyrmau qala qūrylysyn jobalau kezınde öte mūqiiat oilastyrylǧan. Qalanyŋ ırgetasy este joq eskı zamanda qalansa da, sol zamanǧy säuletşıler bolaşaqta tuyndauy mümkın kölık keptelısı mäselesınıŋ aldyn alǧany taŋǧaldyrady. Öitkenı Niu-Iorktıŋ köşelerı keŋ ärı bır-bırıne paralell etıp salynǧan. Iаǧni jürgızuşı baratyn jerıne ekınşı bır köşege tüsıp te der şaǧynda bara alady. Ärı mūndaǧy jol aiyryqtarynyŋ keibırı «qos qabatty» etıp jasalǧan. Onyŋ joǧary bölıgı qalaaralyq tranzittık kölıkterge arnalsa, tömen bölıgımen qala ışındegı kölıkter emın-erkın qozǧalady. Sondai-aq mūnda da azamattardyŋ qoǧamdyq kölıkke basymdyq beruı üşın bar jaǧdai jasalǧan. Sondyqtan demalys künderı kölıgı barlardyŋ özı qoǧamdyq kölık qyzmetın paidalanuǧa qūştar.
Nūr-Sūltan qalasynda da älgınde söz bolǧan älemdık täjıribenı qoldanysqa engızudıŋ keibır elementterın aŋǧaruǧa bolady. Jyl sanap avtobusqa arnalǧan jolaqtar köbeiıp keledı. Bırer kün būryn keibır audandarda tūraq üşın alynatyn aqyny bırneşe ese köteru mäselesı de söz boldy. Alaida qoǧamdyq kölıktıŋ qyzmetın jetıldırmei tūryp, mūndai täuekelge baru halyqtyŋ şamyna tierı anyq. Bır sözben aitqanda, kölık aǧynyn jüieleudegı elordalyq täjıribenıŋ bır qainauy älı de ışınde siiaqty. Sondyqtan keptelıspen küreste qala äkımdıgı älı de jetı ret ölşep, bır ret kesılgen ūtymdy şeşım şyǧaruǧa küş salǧany abzalyraq.
