Tūŋǧyş Prezident künıne orai Nūrsūltan Nazarbaev Qory jäne Älemdık ekonomika jäne saiasat instituty bırlese otyryp halyqaralyq qauıpsızdık jäne jahandyq iadrolyq dialogty qaita bastau mäselelerı boiynşa halyqaralyq onlain konferensiia ötkızdı. Būl jiyn Nūrsūltan Nazarbaev 2019 jylǧy qaraşada Astana klubynyŋ 5-şı otyrysy barysynda jariia etken iadrolyq qauıpsızdıktı qoldaityn jäne iadrolyq qarudan azat älemnıŋ Jahandyq köşbasşylar aliansyn (JKA) qūru ideiasyn ılgerıletudı maqsat ettı.
Konferensiiada Astana klubynyŋ Konsultativtık keŋesınıŋ jetekşı müşelerı, sondai-aq syrtqy saiasat jäne iadrolyq qauıpsızdık mäselelerı salasyndaǧy bırqatar körnektı älem saiasatkerlerı men sarapşylary söz söiledı. Olardyŋ ışınde: MAGATE-nıŋ būrynǧy bas direktory (1997-2009), 2005 jylǧy Nobel syilyǧynyŋ laureaty Mohammed El-Baradei, Finliandiianyŋ eks -prezidentı (2000-2012) Taria Halonen, Madrid klubynyŋ prezidentı, būrynǧy Sloveniia prezidentı (2007-2012) Danilo Tiurk, Auǧanstan İslam Respublikasynyŋ eks-prezidentı (2004-2014) Hamid Karzai, «Iаdrolyq qarudy joiu jönındegı halyqaralyq nauqannyŋ» atqaruşy direktory (ICAN), 2017 jylǧy beibıtşılık salasyndaǧy Nobel syilyǧynyŋ laureaty Beatris Fin, Halyqaralyq qatynastar jönındegı keŋestıŋ vise-prezidentı (CFR) Djeims Lindsi, Reseidıŋ halyqaralyq ıster jönındegı keŋesınıŋ (RHIK) bas direktory Andrei Kortunov, Halyqaralyq beibıtşılık institutynyŋ (IIP) vise-prezidentı, BŪŪ Bas hatşysynyŋ eks-orynbasary Angela Kein, norvegiialyq Nobel komitetınıŋ müşesı Asle Toie jäne basqa da bedeldı sarapşylar bar.
Tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev onlain-basqosuǧa qatysuşylarǧa beinejoldauyn jıberıp, konferensiianyŋ negızgı spikerı boldy. Elbasy öz sözınde el Prezidentı qyzmetın atqarǧan kezınde sanaly türde syrtqy saiasi qyzmetınıŋ edäuır bölıgın iadrolyq qarudan azat älemge qol jetkızu ideiasyna arnaǧanyn erekşe atap öttı. Sondai-aq Nūrsūltan Nazarbaev Qazaqstannyŋ osy baǧyttaǧy ülesıne, atap aitqanda, «täuelsızdıkke qol jetkıze otyryp, Qazaqstan ǧalamşardaǧy quaty boiynşa törtınşı iadrolyq qaru arsenalynan öz erkımen bas tartqanyna» toqtaldy. Tūŋǧyş Prezident «tarih būl qadamnyŋ dūrystyǧyn rastady – bız özımızdıŋ batyl ülgımızben progress pen örkendeu jolynda beibıt jolmen jüruge bolatyndyǧyn körsettık» dep atap öttı. Soŋynan konferensiiaǧa qatysuşylarǧa arnaǧan sözınde: «Sızder men siiaqty jappai qyryp-joiatyn qarusyz älemge ūmtylu ideiasyn sözsız qoldaityn tanymal saiasatkerler men bedeldı sarapşylarsyz. Ärine, būl jol oŋai bolmaidy jäne mūnda aitarlyqtai kedergıler bar. Bıraq Teodor Ruzvelt aitqandai: «Sız qolyŋyzdan keletınıne senseŋız, maqsatqa jetelegen joldyŋ jartysyna jettıŋız». Osyǧan orai, iadrolyq qauıpsızdık pen iadrolyq qarudan azat älem üşın Jahandyq köşbasşylar aliansyn qūru turaly menıŋ bastamamdy qoldaǧandaryŋyz üşın sızderge rizaşylyǧymdy bıldıremın. Bügın bız qabyldaǧan aşyq ündeu – būl baǧyttaǧy alǧaşqy praktikalyq qadam bolyp tabylady» dedı.
Konferensiiany aşyp, söz söilegen Jahandyq qauıpsızdık institutynyŋ prezidentı Djonatan Granoff Elbasynyŋ jahandyq iadrolyq qauıpsızdıktı nyǧaitudaǧy rölıne toqtalyp, bylai dedı: «Öz basym mūndai auqymdaǧy şaraǧa şaqyrtu alu men qatysudy zor märtebe dep sanaimyn, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ būl mäseledegı eŋ maŋyzdy artyqşylyǧy – ıs-äreketke negızdelgen moraldyq bedelı». Soŋynda Dj. Granoff Jahandyq köşbasşylar aliansyn qūru bastamasy üşın Elbasyna alǧys bıldırdı. Ol: «Bız adamzatty soǧys qaupınen bırjola aryltu üşın qoldan kelgennıŋ bärın jasauymyz kerek. Būdan maŋyzdy maqsat joq» dep sözın tüiındedı.
MAGATE-nıŋ būrynǧy bas direktory, älemdık Nobel syilyǧynyŋ laureaty Mohammed El-Baradei Elbasy bastamasynyŋ tabysty jüzege asatynyna senım bıldıre otyryp: «Prezident Nazarbaev aitqandai: «Sene bılu – būl jarty joldan ötu», bızdıŋ barlyǧymyz osyǧan senemız dep oilaimyn» dedı. Bedeldı saiasatker Tūŋǧyş Prezidenttıŋ iadrolyq saladaǧy barlyq būrynǧy jobalary men bastamalarynyŋ qajettılıgın erekşe atap öttı. Onyŋ aituynşa, «Qazaqstannyŋ 2019 jyly jūmys ıstei bastaǧan MAGATE-nıŋ tömen baiytylǧan uran bankın öz jerınde ornalastyru ūsynysy bükıl älemdık qauymdastyq üşın maŋyzy zor oqiǧa boldy».
Nobel syilyǧynyŋ taǧy bır laureaty, «Iаdrolyq qarudy joiu jönındegı halyqaralyq nauqannyŋ» (ICAN) atqaruşy direktory Beatris Fin Qazaqstannyŋ Iаdrolyq qaruǧa jan-jaqty tyiym salu turaly şartty ılgerıletudegı erekşe rölın aiqyndady. Osy tūrǧyda ol: «Osy Şartty küşıne engızu prosesıne qatysatyn jetekşı elderdıŋ bırı bola otyryp, Qazaqstannyŋ osy şart boiynşa jasaǧan auqymdy jūmysyn taǧy da bır ret atap ötkım keledı» dep mälımdedı.
Jiynda söz kezegın alǧan norvegiialyq Nobel komitetınıŋ müşesı Asle Toie Qazaqstannyŋ iadrolyq qarudy taratpau jäne jahandyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu ısındegı deldaldyq rölınıŋ negızgı maŋyzdylyǧyn eske saldy.
«Menıŋ oiymşa, Qazaqstan ūsynǧan mäselelerdıŋ maŋyzy zor. Būl eldıŋ mūsylman älemı men Batys, Resei men Qytai arasyndaǧy bailanystyruşy buyn retınde äreket etuge daiyndyǧy köŋılge ümıt ūialatady. Qazaqstan BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesınıŋ müşesı bolǧan kezde bız būǧan köz jetkızdık» dedı Asle Toie.
Halyqaralyq beibıtşılık institutynyŋ (IIP) vise-prezidentı, BŪŪ Bas hatşysynyŋ eks-orynbasary Angela Kein Qazaqstan BŪŪ-nyŋ Qauıpsızdık Keŋesıne töraǧalyq etu kezınde asa maŋyzdy röl atqarǧanyna nazar audardy. Sarapşy Qazaqstan basşylyǧy būl mäselenı qoldamasa, Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ myqty saiasi jäne moraldyq bedelı bolmasa, jahandyq deŋgeidegı mäselenıŋ şeşımın tabuy mümkın bolmaitynyn aitty.
Konferensiiaǧa qatysqan sarapşylardyŋ sözderın qorytyndylaǧan Madrid klubynyŋ prezidentı jäne Sloveniianyŋ eks-prezidentı Danilo Tiurk: «Qazaqstan – salystyrmaly türde şaǧyn el bola tūra basynan bastap batyl diplomatiialyq bastamasynyŋ arqasynda täuelsızdıkke qol jetkızgen memlekettıŋ tamaşa ülgısı, osyny baǧalaǧan jön» dep atap öttı.
Konferensiiada Ūlybritaniiadaǧy tanymal «FIRST» baspasy şyǧarǧan Britan-
Qazaqstan qoǧamynyŋ töraǧasy Rupert Gudmannyŋ «Ūlt atasy: Älem adamy. Köşbasşylyq tarihy» kıtabynyŋ tūsaukeserı jasaldy. Avtor öz eŋbegınıŋ tūsaukeserınde: «Men Täuelsızdık alǧannan keiın bırden Qazaqstanǧa alǧaş ret kelıp, Tūŋǧyş Prezidenttıŋ basşylyǧymen el basynan ötkergen şyn mänındegı erekşe özgerısterge kuä boldym» de mälımdedı. Ol Nūrsūltan Nazarbaev «iadrolyq qarusyz älemnıŋ naǧyz qorǧauşysy» bolyp tabylatynyn jetkızdı. «Osy kıtapty jaza otyryp, men būl şyn mänınde iadrolyq synaqtarǧa bailanysty öz halqynyŋ basynan ötkergen qorqynyşty täjıribesı bükıl adamzat üşın eskertu signaly boluy kerek dep senetın adamnyŋ şynaiy missiiasy ekenın tüsındım. Būl habarlama, menıŋ oiymşa, qazır ötken konferensiianyŋ barysynda taǧy bır ret anyq jäne aiqyn aityldy» dep qorytyndylady sözın Rupert Gudman.
Astana klubynyŋ Konsultativtık keŋes müşelerınıŋ Jahandyq köşbasşylar aliansy jūmysyn ärı qarai qoldau qajettılıgı turaly älemdık köşbasşylarǧa arnalǧan Aşyq ündeuın (Open Call) qabyldauy konferensiianyŋ basty qorytyndysy boldy. Osylaişa, qatysuşylar qūramynyŋ deŋgeiı men pıkırtalas sapasy boiynşa ötken konferensiia 2020 jyly antiiadrolyq saladaǧy eŋ eleulı älemdık ıs-şaralardyŋ bırıne ainaldy.
Būl konferensiia Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ orasan zor halyqaralyq bedelın, onyŋ bastamalary älemde keŋınen qoldauǧa ie bolǧanyn taǧy da bır ret rastap, iadrolyq qarudan azat älem qūru mäselesın jahandyq deŋgeide ılgerıletuge yqpal etuge sebepker boldy.
