«Mädeniet – kısıler arasynda adam bolu önerı». Ortanyŋ ainasy – mädenietı, önerı häm ädebietı. Soŋǧysyn qoia tūralyq. Astananyŋ ainasyn aldyŋǧy ekeuımen körelık. Täuelsızdıktıŋ tuyn töbemızge kötergelı joǧaltqanymyzdy taptyq, barymyzdy baiyttyq dedık. Endeşe, bas qaladaǧy mädeni oşaqtarǧa bas sūǧyp, tynysy men tırşılıgın baiyptalyq.
Öner men öre
«Teatr – kiım ılgışten bastalady». Öresı jetken özı-aq tüisıner. Ötpelı ekonomikalyq toqyrau ruhani qūldyrauǧa da jetkızgenı ras. Bügın, täuba, örkeniettı elder qataryna ūmtylysymyz qūldyrap ketken ruhaniiatty da, mädeniettı de bırşama biıkterge köterdı. Astana astana bolǧaly bır müşelden asty. Teatrlardyŋ tamyryna qan jügırdı. Sol jaǧalaudan klassikalyq ülgıde ırgesın kötergen jaŋa teatr aitylǧan sözdıŋ aiǧaǧy. Jyl basynda san jyldyq tarihy bar Q.Quanyşbaev atyndaǧy Qazaq, M.Gorkii atyndaǧy Orys drama teatrlaryna «akademiialyq» degen aidar taqtyq. Bekerden-beker emes, därejesıne sai ısı bolǧandyqtan. Dälel kerek pe? Qaraŋyz.
Qalleki teatry biylǧy mausymyn Halyq qaharmany, professor, osy ordada on jyldai körkemdık jetekşılık etken Äzerbaijan Mämbetovtıŋ qoltaŋbasyndaǧy «Ǧasyrdan da ūzaq kün» dramasymen aşqan. Qarqyndy bastalǧan jaŋa mausymda öner ūjymy ekı respublikalyq jäne halyqaralyq festivalge qatysyp, jeŋıspen oraldy. Atap aitqanda, Ǧabit Müsırepovtıŋ «Aqan serı – Aqtoqty» tragediiasy Oral qalasynda ötken Qazaqstan drama teatrlarynyŋ bäsekesınde Qadyr Myrza Äli atyndaǧy arnaiy syilyqty ielendı. Ūjym juyrda ǧana Qostanaida ūiymdastyrylǧan baiqauǧa J.Şevrenıŋ «Izgılık formulasymen» tüsıp, «Eŋ üzdık äiel» nominasiiasyn Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Leilo Beknazar-Haninga men Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Janat Chaikina ielendı. Al, qazannyŋ soŋyn ala Almaty qalasynda Ortalyq Aziia memleketterınıŋ IV halyqaralyq teatrlar festivalı öttı. Bairaqty dodaǧa teatr körkemönerpazdary älemdık klassikanyŋ has şeberı, ūly dramaturg U.Şekspirdıŋ «Gamlet» tragediiasymen barǧan. Taǧy da qanjyǧa maisyz emes. Alǧys hatpen marapattaldy. Akter Nürken Öteuılov Gamlet beinesı üşın «Eŋ üzdık er beinesı» nominasiiasyn jeŋıp aldy.
«Şyǧarmaşylyq adamy ızdenıssız şyŋǧa şyqpaidy. Izdenıssız jaŋa dünie de tudyru neǧaibıl». Bız äŋgımelesken teatr direktorynyŋ orynbasary Qūrman Ömırbekūly osylai deidı. Onyŋ aituynşa, tura qazır teatr ärtısterı Şerhan Mūrtazanyŋ «Teke būrqaq» dramasynyŋ jäne Quandyq Şaŋǧytbaev pen Qanabek Baiseiıtov şyǧarmaşylyǧyndaǧy «Qyzdar-ai» komediiasynyŋ premerasyna qyzu daiyndyq üstınde eken. Aita ketpesek taǧy bolmaidy, Duman Ramazannyŋ «Kenesary – Künımjan» qoiylymy türık tılıne audarylyp, osy ūjym ärtısterınıŋ sahnalauymen Qara teŋızdıŋ jaǧasyndaǧy Stambul, Ankara qalalaryna jetıptı. Qazaq önerpazdaryn Türkiia elı zor qoşemetpen qarsy alǧan körınedı.
Esıl jaǧasyndaǧy Qazaq elı
«Elımız qaitıp küi keşse, «Atameken» Qazaqstan kartasy» da solai tynys aluy tiıs». Būl – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ aitqany. Bız toqtaǧan Esıldıŋ jaǧasyndaǧy Qazaq elınıŋ maŋyzyn osy sözben salmaqtai berıŋız. «Aşyq aspan astyndaǧy mūrajai» dep te atalatyn «Atameken» Qazaqstan kartasy» etnomemorialdyq keşenı mädeni jäne aǧartuşylyq baǧytta jūmys ısteidı. Bır jarym gektar aumaqty alyp jatqan Qazaq jerındegı qalalar men oblystardy aityp jatudyŋ özı artyq, öitkenı, bärımızge tanys.
Onjyldyq şejıresı bar etnokeşen qaladaǧy maŋyzdy mädeni-etnografiialyq ortalyqtyŋ bırı sanalady. Sonymen qatar, halyqaralyq jäne respublika deŋgeiındegı forumdar, online konferensiialar jäne merekelık şaralar ūiymdastyrylyp, el tarihynyŋ tūǧyrly kezeŋderıne arnalǧan basqosular ötıp tūrady. Jyl saiyn mūrajaitanuşylar merekesın «Atamekende» airyqşa atap ötu dästürge ainalǧan.
Bırneşe jyldan berı mūnda «Atameken» patriottar kluby jūmys jasap keledı. Onda elordalyq örender bas qosyp, mūrajai ūjymyna qolǧabys jasaidy. Al, «Ǧasyrlar toǧysyndaǧy» dioramalyq pavilon erte paleolit däuırınen qazırgı zamanǧy güldengen Qazaqstanǧa deiıngı kezeŋdı qamtysa, juyrda aşylǧan «Täuelsızdıktıŋ 20 jyldyq şyŋy» atty panoramalyq pavilonynda täuelsızdık jyldaryndaǧy jetıstıkter körınıs tapqan. Panoramalyq mūrajaidaǧy jädıgerler men maketterdı jasauda T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ jetekşı suretşılerı, dizainerlerı jäne säuletşılerı erekşe eŋbek sıŋırdı.
Söreler toly şejıre
«Kıtaptyŋ qūny joǧalyp barady» deidı, bıreuler. Bätuasyzdyqtan aitylǧan. Äitpese, bır ǧana elordada jiyrma beske juyq kıtaphana boi kötere me?! Olardyŋ myŋdap sanalatyn oqyrmanyn aityŋyz. Ūlttyq akademiialyq kıtaphanany, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ janyndaǧy «Otyrar» kıtaphanasyn, Nazarbaev ortalyǧyndaǧy kıtaphanany bylai qoiǧanda, Ortalyqtandyrylǧan kıtaphanalar jüiesıne qaraityn 23 kıtaphana bar. Soŋǧysynyŋ qalanyŋ şetınde oryn tepken №5 balalar kıtaphanasyna taban tıredık. Aşylǧanyna bar-joǧy ekı-aq ai bolǧan. Jetkınşekter arasynda da kıtapqa qyzyǧuşylar jeterlık. Jaŋa aşylǧan ruhani orda oqymysty örendermen bailanysyn myqtap ornatyp ülgergen. Mūnda 17000-nan astam kıtap qory bar eken. Ruhani ordanyŋ jetekşısı Gülmira Bektasova soŋǧy aidyŋ özınde bes jüzge tarta kıtapqūmar balany qabyldaǧandaryn jetkızdı.
Ashat RAIQŪL
