Aiaqtalyp qalǧan aidyŋ soŋǧy jeksenbısı Mädeniet jäne öner qyzmetkerlerınıŋ künı bolyp sanalady. Endeşe 30 qyrküiekte töl merekesın atap ötetın ruhani ömırdıŋ ainasyn qalyptastyratyn önerpazdarymyzdy aituly künderımen qūttyqtai otyryp, Astananyŋ mädeni ömırındegı biylǧy tolaiym tabystarǧa toqtala ötsek.
Üstımızdegı jyly atalmyş salada az özgerıs bolǧan joq. Eŋ aldymen elordamyzdyŋ «Astana – türkı älemınıŋ mädeni astanasy» bolyp, jyl basynan älemdık mädeni şaralar kındıgıne ainalyp otyrǧanyn aitqymyz keledı.
Elordanyŋ erekşe märtebesı
TÜRKSOI-ǧa müşe 14 eldıŋ ışınde Astana eŋ bırınşı bolyp mädeni elorda märtebesın ielendı jäne 2012 jyl Astana jyly dep jariialandy. Mädeniet jäne aqparat ministrı Darhan Myŋbai habarlaǧandai, Astana qalasynyŋ äkımdıgı men ministrlık bırlese otyryp «Astana – türkı älemınıŋ mädeni astanasy» jylyn ötkızu jönınde naqty jospar äzırledı. Jospar boiynşa, türkı tıldes eldermen türlı formattaǧy bırqatar şaralar jüzege asty. Folklorlyq bi toptarynyŋ festivalı, «Myŋjyldyqtar toǧysyndaǧy Astana» atty köşpelı örkenietter festivalı, K.Baiseiıtova atyndaǧy Ūlttyq opera jäne balet teatrynda ötken «Ūly Dala sazy» dästürlı oryndauşylardyŋ halyqaralyq festivalı, «Jaŋa älemdegı euraziialyq mädeniet» halyqaralyq forumy, TMD elderı zamanaui kompozitorlarynyŋ kameralyq muzyka festivalı, TMD elderı etnografiialyq filmderınıŋ «Samūryq-Etno-Fest» kinofestivalı biyl alǧaş ret elordada ötkızıldı. Delfii oiyndary, jetekşı teatrlar men öner ūjymdarynyŋ gastroldık konsertterı ūiymdastyryldy.
«Astana – türkı älemınıŋ mädeni elordasy» jylynyŋ aiasynda QR Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ Mädeniet komitetı biylǧy 27 tamyz jäne 5 qyrküiek aralyǧynda köpşılık nazaryna ūsynǧan «Jaŋa myŋjyldyqtyŋ jaŋa Astanasy» atty türkıtıldes elder fotosuretşılerınıŋ körmesınde türkıtıldes elderden qatysqan 25 fotosuretşınıŋ tuyndylary qoiyldy. Ūlttyq akademiialyq kıtaphana ǧimaratynda türkıtıldes elder suretşılerınıŋ IX kezdesuı ötkızıldı. Qazırgı zamanǧy öner mūrajaiynda Qazaqbai Äjıbekūlynyŋ «Arman dala» atty jeke körmesı aşyldy. Odan bölek, müsınşılerdıŋ 5-kezdesuı öttı. «TEFİ-Dostastyq» II televiziialyq festivalı aiasynda jūmystar qyrküiekte tämamdaldy. Astanamyzdyŋ mädeni mereiın asyrǧan atalmyş joba aiasyndaǧy mädeni şaralar jyl soŋyna deiın jalǧasa beredı.
Şekarasyz öner şeruı
Astanadaǧy erekşe mädeni yntymaqtastyqtyŋ körnekı dälelı retınde mausym aiynda ötkızılgen Qazaqstandaǧy Äzerbaijannyŋ mädeniet künderın aitsaq bolady. Beibıtşılık pen Kelısım saraiynda sol eldıŋ öner şeberlerınıŋ konsertı men mädeni künderdıŋ aşyluyna orailastyrylǧan «Äzerbaijan: dästür men qazırgı zamannyŋ toǧysuy» körmesı ūiymdastyrylǧan edı. Mamyr aiynda ötken Astanadaǧy Gollandiia aptalyǧy da elordalyqtarǧa öz igılıkterın ūsyndy. Onyŋ aiasynda bırqatar gollandiialyq kinofilmder qazaq körermenıne jol tartty. Älem tanityn gollandtyq fotosuretşı Ervin Olaftyŋ körmesımen aşylǧan mädeni şaralar bır apta boiy köpşılık közaiymyna ainalǧan edı.
Qazırgı taŋda älemde teŋdesı joq kanadalyq «Diu Solei» sirkı Astananyŋ merekesıne arnaiy şou qoidy. Şoudy ūiymdastyruǧa Timur Bekmambetov septesıptı. Olardyŋ erekşelıgı de, özgeşelıgı de tek adam boiyndaǧy darhan daryn men ǧajaiyp talanttyŋ qarymyn şyŋdai otyryp, körermendı taŋ tamaşa qaldyru. «Astanaǧa arnalǧan baǧdarlamany nebärı 1,5 aida daiarlap, bar-joǧy 60 minutqa syiǧyzdyq» – dep baǧdarlamanyŋ qoiuşy rejisserı Veronik Diussonyŋ aitqanyndai, özı asyǧys jasalsa da körermenın tapjyltpai 60 minut ūstaǧan keremet şoudy körgen de armanda, körmegen de armanda.
Sondai-aq, «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda «Operaliia-2012» festivalınıŋ aiasynda «Älemdık operanyŋ jūldyzdary» atty konsert öttı. Europanyŋ jetekşı teatrlarynyŋ opera änşılerı Djuzeppe Varano men Silviia Dalla Benetta sahnada öner körsettı. Elordalyq önersüier qauym olardy jyly qabyldady.
Astanadaǧy eŋ tanymal mädeni merekege ainalǧan joba ol «Şabyt» şyǧarmaşyl jastar baiqauy ekenı ras. Biyl būl baiqau qataryn Resei Halyq ärtısı Denis Masuevtyŋ qoldauymen aşylatyn «Astana akkordtary» festivalı tolyqtyrmaq. Juyrda ǧana arnaiy tūsaukeserı bolǧan festival keler jyldyŋ köktemınde şymyldyq türedı. Talapty jastardy öner biıgıne talpyndyratyn ūstahana bolady dep senım artuşylar qatary qazırdıŋ özınde mol. Astanany älemge tanytyp jürgen kezektı alaman ol – Timur Bekmambetovtıŋ ūiymdastyruymen ötetın «Astana» ekşn-filmder festivalı. Būl festival aiasynda da köptegen şeteldık kinojūldyzdar elordaǧa arnaiy at basyn būryp, eldı tamsandyryp, özderı de taŋdai qaǧyp ketıp jatyr.
«Aziia jaŋǧyryǧy» bırneşe eldıŋ sirk önerpazdarynyŋ basyn qosyp, myqtylaryn ekşep keletını jäne bar.
Şetelderdı moiyndatqan şeberlık
Astana qalalyq Mädeniet basqarmasynyŋ bastyǧy Bolat Majaǧūlovtyŋ bastamasymen köptegen dumandy baǧdarlamalar jüzege asyp jatyr. Onyŋ qaladaǧy memlekettık filarmoniiaǧa qarasty barlyq öner ūjymdaryn aspaptyq, kostiumdık aspektıde jaŋartyp, san eldıŋ festivalderıne baruyna at kölıgın sailap berıp otyrǧany önerpazdar eŋbegınıŋ baǧalanuy bolyp tabylady. 2011 jyldan bastap Astana qalasy äkımdıgınıŋ memlekettık filarmoniiasy konsertterdıŋ sapasyn köteru maqsatynda olardy fonogrammasyz ötkızuge köşıp jatyr. 24 qaŋtarda muzykalyq fonogrammany qoldanbai-aq, qazaq kompozitorlarynyŋ änderın estrada janrynyŋ solisterı naqyşyna keltırıp oryndap şyqty. Körermender mūndai jaŋalyqqa öte joǧary baǧa berdı. Memlekettık filarmoniiaǧa qatysty öner ūjymdary konsertterınıŋ mazmūny men repertuaryna bırqatar özgerıster engızıldı. Elımızdıŋ tarihi-mädeni qūndylyqtaryn saqtauǧa meilınşe üles qosyp otyrǧan filarmoniianyŋ orkestrı, ūlt aspaptar ansamblderı öz repertuarlaryn halyq kompozitorlarynyŋ taǧylymy mol sübelı tuyndylarymen tolyqtyra tüstı. «Saryarqa» ūlt aspaptar ansamblınıŋ körkemdık jetekşısı QR Mädeniet qairatkerı Nūrlan Hamzinnıŋ aituynşa, 2011 jyldyŋ ışınde osyndai tolyqtyrular qataryna 76 jaŋa şyǧarma qosyldy. Olardyŋ ışınde Qazaq halyq aspaptar orkestrınıŋ repertuaryna Qūrmanǧazy, Mahambet, N.Tılendiev, A.Jūbanov, şyǧarmalarynan 28 än men küi ırıktelıp alyndy. Däl osyndai jolmen basqa da ūjymdar halyqtyŋ köŋılınen şyǧatyn jaŋartulardy jüzege asyrdy.
Ötken jaz ailary elordalyq öner ūjymdary üşın eleulı jetıstıkterge toly boldy. Filarmoniianyŋ Simfoniialyq orkestrı 21 şılde men 4 tamyz aralyǧynda Europa memleketterıne turne jasady. Gastroldık konsertterın Avstriia, Germaniia, İtaliia syndy elderde qoiuǧa mümkındık alǧan bas qalamyzdyŋ önerpazdary ülken jetıstıkterge qol jetkızıp, şyǧarmaşylyq şabytpen elge oraldy. Tiuln, Bad Fiussing, Alba, Sorrento, Kapri, Kaltadjirone, Kataniia, Djela siiaqty qalalarǧa arnaiy at basyn būryp, bırqatar şeteldık festivalderge qatysyp, öner saiystarynda şyŋdalyp, tyŋdarmandardyŋ ovasiiasyna bölendı. Europa jūrtşylyǧy qazaqtyŋ orkestrı ūsynǧan klassikalyq tuyndylarǧa qanşalyqty riza bolsa, qazaq folkloryna da erekşe täntı bolǧanyn ystyq lebızderımen bıldırdı. Orkestrdıŋ turnesı tūmandy Albionda ötıp jatqan älemdık sport dodasymen säikes kelıp, qazaqtardyŋ jeŋısı elordalyq muzykanttardyŋ da mereiın üstem ettı. Qazaqtyŋ önerıne degen erekşe qyzyǧuşylyq tanytqan tyŋdarmandar legı bır tolastamady. Būl turne Filarmoniia direktory Säken Äbdırahmanov pen bas dirijer Abzal Mūhitdinovtıŋ kelıssözderı arqasynda mümkın bolǧanyn aitpai ketpeske bolmas. Olar avstriialyq «VIENNA IMPRESARIO» agenttıgımen kelısıp, Europa körermenın özgeşe äuezde önerlerımen tamsantyp qaitty. 15-23 şılde de Beijıŋde ötken HI Düniejüzılık hor festivalıne Astana memlekettık filarmoniiasynyŋ Kameralyq hory qatysty. 165 ūjymnyŋ arasynan suyrylyp şyǧyp, aralas hor salasy boiynşa altyn jüldenı qanjyǧalaryna bailap qaitty. 10-12 tamyz aralyǧynda Reseidegı Tuva Respublikasynda III Halyqaralyq estradalyq oryndauşylardyŋ baiqauy öttı. Būl baiqauda N.Balapanov I oryndy jeŋıp alsa, D.Maeva III oryndy ielendı. Astananyŋ önerpazdary jaz boiy biık asulardy baǧyndyryp, qorjyndaryn köp jetıstıkke toltyra kelgenı bükıl qalamyzdyŋ mereiın asyruda.
El Täuelsızdıgınıŋ 20 jyldyǧyna orai elordanyŋ qazaq jäne orys teatrlaryna «Akademiialyq» märtebe berılse, sudai jaŋa Oquşylar saraiy öz igılıgın jas jetkınşekterge ūsynyp ülgerdı.
Mamyrdyŋ 31 künı «1932-1933 jyldardaǧy aşarşylyq qūrbandaryna taǧzym» atty monumenttıŋ saltanatty aşyluy boldy. Ekı millionǧa juyq qūrbannyŋ ruhyna baǧyştalǧan monumenttı tūrǧyzu ideiasyn Elbasy özı aitqan edı.
Qazaq önerınıŋ biıgınde attary altyn ärıptermen jazylǧan kümıs kömei änşı K.Baiseiıtova men buynsyz bişı Ş.Jienqūlovanyŋ 100 jyldyqtaryn el bolyp toiladyq. Ūlttyq mūraǧat qyzmetkerlerınıŋ ūiymdastyruymen K.Baiseiıtovanyŋ ömırı men önerıne arnalǧan qūjattyq körme jasaldy. Ekı alypqa arnalǧan gala-konsertter öttı. Olar da halyqtyŋ jüregıne jol tapqan erekşe keşter sanatynda.
Mūndai atauly mädeni şaralar qataryna künı keşe ǧana ötken Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Qadyr Myrza Älını eske aluǧa arnalǧan ädebi-muzykalyq keştı de qosqymyz keledı.
KSRO Halyq ärtısı Müsılım Magomaevtyŋ 70 jyldyǧynyŋ Astanada toilanuy onyŋ änımen ösken aǧa buyn ökılderı üşın ǧana emes, jalpy ännıŋ qadırın bıletın halyq üşın taptyrmas jan tebırenterlık tolaiym keş boldy.
Teatrlar tartuy
Astanadaǧy M.Gorkii atyndaǧy teatrda Mihail Bulgakovtyŋ «Maitalman şeber men Margarita» şyǧarmasyn sahnalandy. Ekınıŋ bırınıŋ jüregı daualai qoimaityn dünienı Astanaǧa mäskeulık «Iýgo-Zapad» teatry alyp kelıptı. Gastroldık saparmen mausym aşqan būl tuyndy elordanyŋ mädeni ömırıne tyŋ serpılıs äkeldı. Atalmyş teatr litvalyq rejisser Ionas Vaitkusty arnaiy şaqyryp, İran-Ǧaiyptyŋ «Qorqyttyŋ körı» pesasyn sahnalaudy josparlap otyr. Litva rejissurasynyŋ patriarhy sanalatyn I.Vaitkus Astanaǧa alǧaş ret taban tıregen tūsta «Sızderdıŋ astanalaryŋyzdan jalyndaǧan küş pen senımdılık baiqalady. Sebebı, barlyq baǧytta qozǧalys bary körınıp tūr. Basqa qalalardaǧydai bırqalypty tūrǧan eş närse joq. Bolaşaqqa degen ümıt bar» degen ystyq lebızınen-aq onyŋ elordalyq teatrmen bırlesken jobasy bızdıŋ körermender üşın tosyn, tartymdy syi bolatynyn aŋǧartady. Köktemde Qalleki teatry bır emes bırneşe premera ötkızdı. Onyŋ ışınde U.Şekspirdıŋ «Gamletı» qazaq körermenı üşın köpten saǧyndyryp jetken obraz ekenı de ras. Ūlttyq opera jäne balet teatry europaǧa asa tanymal «Gofman ertegılerınıŋ» tūsauyn kesıp, körermenderın tamaşa tuyndymen tanystyryp öttı. Al, astanalyq «Jastar» teatrynyŋ Oraldaǧy kezektı jeŋısı küllı elorda teatraldarynyŋ quanyşyna ainaldy. Keşe ǧana jeŋımpaz qoiylym, M.Gorkiidıŋ «Revizor» tragifarsy jaŋa mausymnyŋ şymyldyǧyn aşty.
Mädeniet qyzmetkerlerıne arnalǧan saltanatty keş bügın Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda ötedı.
Şynar ÄBILDA
