Biyl jazda elordada «Eden Life»-tyŋ qarjy piramidasyn qūruǧa qatysty qylmystyq ıs qozǧalǧany köpke mälım. Ile-şala Qarjy monitoringı agenttıgınıŋ Astana qalalyq departamentı investisiia salasyndaǧy marketingtık kompaniia atyn jamylǧan «MMK Investment» qarjy piramidasyn qūru jäne basqaru boiynşa sotqa deiıngı tergeudı bastasa, köp ötpei bas qalada qarjy piramidasynan paidalanyp, 2 myŋ adamdy aldaǧan alaiaq ūstaldy. Ol WhatsApp pen Telegram messendjerlerınen «Astana Rauşan kassa ainalymy» atty chat aşyp, aqşalai qarajat alu üşın 2 myŋ salymşyny tartqan. Ärine, mūndai jaǧdai elımızde ǧana emes, şetelde de jiı kezdesedı. Sebebı būl ǧalamdyq sipat alǧan aldamşylyqpen aqşa tabu täsılı bükıl älemdı dıŋkeletıp otyr.
Batys elderınen bastalǧan būl aldap-arbau jolymen aqşa tabu ädısı erkın sauda degende ezu jimaityn AQŞ-ty da az sarsaŋǧa salǧan joq, iaǧni 19-ǧasyrdyŋ basynda būl saiqal sauda täsılın oilap tauyp, opyryp paida tapqan ekı evrei azamaty keiın talai adamdy taqyrǧa otyrǧyzyp, basqa elge qaşyp kettı. Bır qyzyǧy, talai eldı qan qaqsatyp, nebır qaltaly bailardy taqyr kedeige ainaldyrǧan būl sauda täsılınıŋ tūzaǧyna qarapaiym halyqty qoiyp, oilamy bar oqymystylar da omaqasty. Osydan keiın AQŞ ükımetı 1979 jyly «Qarjy piramidasyna qarsy tūru» zaŋyn maqūldady. Osydan keiın älemnıŋ köptegen elderı qarjy piramidasyna qataŋ şekteu qoiǧanmen, bügınge deiın oǧan tübegeilı tosqauyl qoia alǧan joq.
Elımız de qarjy piramidasyna şekteu qoiyp, zaŋdy qataitqanmen, alaiaqtar amalyn tauyp, ailasyn asyrumen keledı. Aldaǧy uaqytta qarjy piramidasyn qūryp, halyqty san soqtyrǧandardyŋ jazasy 10 jyldan 12 jylǧa köbeitu közdelıp otyr. Alaida būl zaŋ adam ölımı tırkelgen jaǧdaida ǧana atqarylmaq. Demek, qarjy piramidasyna tübegeilı tosqauyl qoiu üşın zaŋdy älı de küşeitu kerek. Deitūrǧanmen mūndai alaiaqtyqpen ainalysatyndardyŋ köbı şetelde otyryp jūmys jasaityndyqtan, olardy tek qana zaŋǧa süienıp qūryqtau qiyn. Ol üşın halyqtyŋ qarjy piramidasyna bolǧan tüsınıgın arttyryp, alaiaqtardyŋ aldau ädısın jūrtqa tolyq tüsındıru kerek.
Eŋ äuelı, meilı qaisy elde, qandai qalada ömır sürseŋ de, terlemei tabar tiyn joq. Sausaqty ǧana qimyldatyp aqşa tabu, üide otyryp bır-aq künde millionerge ainalu deitın ertegını esten şyǧaru kerek. Öitkenı alaiaqtardyŋ amalymen arbaityny – däl osyndai adamdar. Olar köbınde psihikalyq jaqtan älsız, qarjydan qysylyp, tyǧyryqqa tırelgen adamdardy közdeitını de äldeqaşan däleldengen aqiqat.
Qarjy piramidasynyŋ sipaty men aldamşylyq täsılıne kelsek, qatynasuşylarǧa qarajat tapsyrtu qarjy piramidasy ūiymdarynyŋ müşelık tolymdyǧyna ie boluyn talap etude, sözsız, basyp ötetın tärtıbı bolsa, «belgılı ret tärtıp boiynşa jık därejesın qalyptastyru» – onyŋ qūrylymdyq erekşelıgı. Būl ūiymdardyŋ kölemı ülken nemese kışı bolsyn, barlyǧynyŋ piramida tärızdı qūrylymy, ärbır adamnyŋ belgılı därejesı bolady, qabyldaǧan adam sanynyŋ artuyna qarai därejesı ösıp otyrady. Tömendegıler, sözsız, joǧary därejelı müşelerge boi ūsynady, tömendegıler tek özın müşelıkke qabyldaǧan adamdy ǧana bıledı, ūiymdastyruşylar perde artynda tūryp barlyq ıstı meŋgeredı, jinalǧan aqşa da der kezınde «atamannyŋ» qaltasyna tüsıp otyrady. Ūiymǧa qatysqan adam talap boiynşa qol astyna köptep müşe qabyldaǧanda ǧana zor paidaǧa keneletındıkten, būl ūiymǧa qatysqandar jantalasyp müşe qabyldaumen bırge, özı qabyldaǧandarynyŋ da qol astyna adam qabyldauyn talap etedı. Mūnda olar qabyldaǧan adam tapsyrǧan aqşadan belgılı üles äkelumen bırge, odan tömengı müşelerdıŋ tapsyrǧan aqysynyŋ da igılıgın köredı. Piramidanyŋ tömengı jaǧyndaǧylar jantalasyp müşe jinaityndyǧynyŋ, tük tappaǧanda janaşyr jaqynyn, tuys-tuǧanyn aldaityndyǧynyŋ syry, mıne, osynda.
Qarjy piramidasynyŋ eŋ tüpkı maqsaty aldap aqşa tabu bolǧandyqtan, oǧan qatysuşylardyŋ jūmysqa belsendı kırısuı üşın äldımen sabaq ötıp, «mi juu» basqyşynan ötkızedı. Memlekettıŋ ügıt-nasihat materialdaryn qiiulastyrudy da qaǧys qaldyrmaityn olar «sauda-sattyq ılımı», «tabysqa jetu ılımı», «qoǧamdaǧy qatynas ılımı» qatarly baiuǧa jıgerlendıretın sabaqtar arqyly öz maqsattarynyŋ sipatyn kölegeilep, qatysuşylardyŋ tez baiuǧa qūlşynudai qūştarlyǧynan paidalanyp, jaqyndaryŋyzdy şyrǧalatyp, öz qolyŋyzben özıŋızdı «bauyzdatady». Keide tıptı olar mälım bır önımdı satqyzu ädısın de paidalanady. Bıraq onda da öz qataryna adam tartuǧa mındettısıŋ. Mıne, osy qaǧidany tüsınbegender oŋai aldanady.
Söz soŋynda taǧy da qadap tūryp aitarymyz: eŋbeksız, talapsyz, tegın keler bailyq joq. Baqyttyŋ suy maŋdaidyŋ terı ekenın eşqaşan ūmytpaiyq, aǧaiyn!
