Keşe Aqordada Memlekettık hatşy Marat Täjinnıŋ töraǧalyǧymen Ūlttyq tarihty zerdeleu jönındegı vedomstvoaralyq jūmys tobynyŋ kezektı otyrysy bolyp öttı. Jiynda «Halyq tarih tolqynynda» baǧdarlamasynyŋ äzırlenuı, sonymen qatar, jūmys tobynyŋ ötken otyrystarynda qoiylǧan mındetterdı ıske asyru jönındegı qyzmetı talqylandy.
Ämbebap tarihşy bolmaidy
Aldymen Memlekettık hatşy Marat Täjin elımızdegı ūlttyq tarih salasyndaǧy zertteulerdı keŋeitu men tereŋdetu jönındegı şaralardyŋ auqymdy keşenımen tanystyrdy. Jūmys toby ǧylymi-tarihi qoǧamdastyqpen bırlesıp bırşama jobalardy jüzege asyrǧan. Onyŋ aituynşa, bügıngı taŋda 20-ǧa juyq ǧylymi ıs-saparlar ūiymdastyrylǧan. Qazaqstandyq ǧalymdar İran, Ündıstan, Qytai, Egipet, Türkiia, Monǧoliia, Ūlybritaniia, Germaniia, Özbekstan jäne Resei elderınıŋ mūraǧattarynan el tarihyna qatysty qūndy qūjattar alyp kelgen. Mäselen, ekspedisiiaǧa qatysuşylar Türkı qaǧanatynyŋ qalyptasuy men damuy jönındegı türkı jazulary men qoljazba derek közderın, Şyŋǧyshan däuırı kezeŋıne deiıngı türkı taipalarynyŋ tarihi sabaqtastyǧy men etnografiialyq bailanystary jönınde mälımetter tapqan. Al, Qytaiǧa sapar kezınde qazaq tarihyna qatysy bar 283 tomnan tūratyn Sin imperiiasy mūraǧattyq qūjattarynyŋ köşırmelerı äkelındı. Mädeniet jäne aqparat ministrı Mūhtar Qūl-Mūhammedtıŋ mälımdeuınşe, ǧalymdar alyp kelgen mūndai sensasiialyq material-dardy qazan aiynda Abylai hannyŋ 300 jyldyǧyn merekeleuge arnalǧan halyqaralyq konferensiiada tanystyru josparlanuda. Ministr sonymen qatar bügıngı tarihşylar turaly da syn aitty. «Tarihqa joldan qosylǧan tarihşylar bügın saq tarihyna, erteŋ ǧūn tarihyna, bürsıgünı türık tarihyna, odan arǧy künı qazaq tarihyna ämbebap şyǧarmalardy topyrlatyp jaza beredı. Olardyŋ barlyǧy ǧylymi ainalymǧa tüspeidı jäne ol ǧylymi taraptan ülken baǧa da almaidy. Sondyqtan, tarihşylar bükıl ömırın bır taqyrypty zertteuge arnau kerek. Şeteldık mūraǧattardaǧy qazaq tarihyna qatysty qūjattardy aldyrmaiynşa, olardy zerttep, jüielemeiınşe naqty nätijelerge qol jetkıze almaimyz. Osyǧan bailanysty, Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı «Halyq tarih tolqynynda» degen jalpy aidar boiynşa Qazaqstannyŋ barlyq būqaralyq aqparat qūraldaryn osy taqyrypqa jūmyldyrdy. Sonyŋ nätijesınde memlekettık tapsyrys-pen jūmys ısteitın jäne memleket menşıgındegı basylymdardan basqa, jeke menşık jetekşı telearna, radio, gazet, internet qauymdastyǧyndaǧy aqparat qūraldarynda qysqa merzımde, 5 mausymnan bügıngı deiın 2170 material jaryq kördı» dedı M.Qūl-Mūhammed. Sondai-aq, ministr elımızde qalpyna keltırılgen mädeni eskertkışter turaly mälımdedı. Bügınde «Qazrestavrasiia» 89 tarihi-mädeni eskertkıştı jaŋartyp, qalpyna keltırgen. Aldaǧy uaqytta oblystyq, respublikalyq deŋgeide tiıstı jūmystar jalǧasyn tappaq.
Jiynda söz alǧan Bılım jäne ǧylym ministrı Aslan Särınjıpov ǧylymi-zertteu jäne oqu-ädıstemelık jūmysty jaŋǧyrtu mäselelerı jönındegı tapsyrmalardyŋ ıske asyrylu barysyn baiandady. Onyŋ aituynşa, 2013-2014 jaŋa oqu jylynyŋ basynda barlyq memlekettık joǧary oqu oryndarynda Qazaqstan tarihy kafedralary aşylǧan. Tarih mamandyǧy boiynşa joǧary bılımdı, joǧary oqu ornynan keiıngı bılımdı, sondai-aq, RhD doktorlaryn daiyndauǧa memlekettık tapsyrys ūlǧaityldy. Ǧalymdar toby ejelgı däuırden täuelsızdık alǧanǧa deiıngı ūlttyq tarih boiynşa bazalyq oqulyqtar daiyndau jūmystaryn bastap ketken.
Al, Süleimenov atyndaǧy Şyǧystanu institutynyŋ bölım meŋgeruşısı Meruert Äbuseiıtova qazaqstandyq ǧalymdardyŋ şeteldık mūraǧat ortalyqtaryndaǧy jūmysynyŋ nätijelerımen oi bölıstı. İnteraktivtı taqta arqyly qūndy qūjattarmen jeke-jeke tanystyryp, tarihi maŋyzdylyǧy jönınde molynan aqparat berdı. Jalpy, jūmys nätijesı boiynşa mūraǧat materialdarynyŋ 3 myŋnan astam köşırmesıne qol jetkızılgen.
Ǧylymi-zertteu ortalyqtary
Otyrys barysynda QR Bılım jäne ǧylym vise-ministrı Mūrat Orynhanov elımızde qūrylǧan ǧylymi-zertteu qūrylymdary turaly habardar ettı.
Almatyda Ortalyq Aziia dästürlı örkenietterın zerdeleu jönındegı respublikalyq ortalyq qūrylǧan. Maqsaty – Qazaqstan men Ortalyq Aziianyŋ dästürlı örkenietterınıŋ ǧylymi problemalaryn jaŋa ädıstemelık ūstanymdardyŋ negızınde pysyqtau.
Ǧylym komitetınıŋ Jalpy genetika jäne sitologiia instituty janynan qūrylǧan Populiasiialyq genetika zerthanasynda ırı zertteuler jürgızılmek. Vise-ministr būǧan qosa Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı bazasynda qūrylǧan Dünie jüzı tarihyn zerdeleu jönındegı ǧylymi ortalyq pen arheologiialyq datalau jönındegı halyqaralyq zerthananyŋ maqsat-mındetterın köpşılıkke baiandady.
Maqsaty aiqyn – «Mangi el»
Jiynda söz alǧan rektor atalmyş jurnal qazaqtardyŋ jäne basqa da türkıtıldes halyqtardyŋ tarihy men mädenietın tereŋ zertteitının, oqyrmannyŋ ǧylymi dünietanymyn qalyptastyratynyn jäne ūlttyq tarihi jetıstıkterımızdı nasihattaitynyn aitty. Redaksiialyq alqa qūramyna tanymal memleket jäne qoǧam qairatkerlerı men tarihşy ǧalymdar kırgen. Jurnal «Tarih tolqynynda», «Köşpendılerdıŋ ūly mūrasy», «Ūlt jetıstıgı», «Otandastar. Şekara», «Jusan», «Qoramsaq», «Bolu üşın», «Söz arasynda» sekıldı onǧa juyq aidardan tūrady. Jiynda osy jurnaldyŋ taralymyn arttyru mäselesımen qatar ǧalymdardyŋ bır kısıdei atsalysuy jönınde keŋınen aityldy.
«Qazaqstan tarihy» tanystyryldy
Vedomstvoaralyq jūmys toby müşelerıne otyrys barysynda Qazaqstannyŋ köne däuırınen bügınge deiıngı ūlttyq tarihyna arnalǧan, jaŋa anyqtamalyq aqparattyq bılım beretın «Qazaqstan tarihy» veb portaly körsetıldı. QR Prezidentı janyndaǧy Ortalyq kommunikasiia-lar ortalyǧynyŋ direktory Erjan Babaqūmarov «e-history.kz» portaly turaly keŋınen habardar ettı.
Portal qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderınde jürgızıledı. Onyŋ tūtas bırqatary är kezeŋdegı ūlttyq tarihty körsetuge arnalǧan aidarlarǧa berılgen. Bır resurstyŋ özınen ärtürlı formattaǧy – qarapaiym mätın, PDF, infografika, interaktivtı oiyndar, foto, beine jäne audio formatyndaǧy barlyq türın alu mümkındıgı bar, oǧan qosa interaktivtı talqylauǧa qatysuǧa bolady.
Zerdeleu jūmystary jalǧasady
Jiyn soŋynda Memlekettık hatşy Marat Täjin Elbasynyŋ ǧylymi-tarihi qoǧamdastyqtyŋ aldyna ūlttyq tarihi jadymyzdy qaita jandandyru, tereŋ zerdeleu jönınde auqymdy mındet qoiyp otyrǧanyn atap öttı. Otandyq ǧalymdardyŋ mındetı – tarihymyzdy älemdık tarihi üderıstıŋ ajyramas bır bölıgı retınde tanuǧa mümkındık beretın tereŋ jäne şynaiy ǧylymi zertteu-ler men baiypty taldaular jürgızu. Memlekettık hatşy atqarylǧan jūmystarǧa laiyqty baǧasyn berıp, ūsynys-pıkırlerın ortaǧa saldy. Jiyn qorytyndysy boiynşa ūlttyq tarihty zerdeleu mäselelerı boiynşa jūmystardy odan ärı jalǧastyru tapsyryldy.
Gülmira AIMAǦANBET
