İskakova Külzira Ydyrysqyzy 1977 jyldan bastap L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde oqytuşy, kafedra meŋgeruşı, Bılıktılıktı jetıldıru institutynyŋ direktory, Bılıktılıktı jetıldıru jäne syrttai bılım beru fakultetınıŋ dekany, Qazaqstan tarihy kafedrasynyŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı qyzmetterın atqarǧan. 2008 jyldan Qazaqstan tarihy kafedrasynyŋ professory, filosofiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, tarih jäne saiasattanu kafedrasynyŋ dosentı «Tarih» mamandyǧy boiynşa akademiialyq professor, Qazaqstan Respublikasy BǦM tarih jäne qoǧamdyq pänder akademiiasynyŋ akademigı.
– Menıŋ oiymşa, kez kelgen adam mūǧalım bola almaidy. Sebebı ūstaz – taǧylymy tereŋ tūlǧa. Ärı ol bar mamandyqtyŋ qyry men syryn jetık bıletın maman iesı. Al ondai segız qyrly bır syrly bolu kez kelgen adamnyŋ qolynan kele bermeidı.
Olai bolsa, ūlaǧatty ūstaz bolu üşın tabiǧi daryn, ızgılıktı ızdenıs, bılıktı bılımmen bırge qajyrly eŋbek bırge ūştasu qajet. Iаǧni, ūstaz mamandyǧy eŋ asyl, eŋ qasiettı, eŋ qadırlı adam, düniedegı mamandyqtyŋ töresı deuge bolady. Sondyqtan da mūǧalım bolu oŋai ıs emes. Külzira Ydyrysqyzy, osy qiyndyqtardy bıle tūra, mūǧalım mamandyǧyn nege taŋdadyŋyz?
– Mūǧalım mamandyǧy maǧan bala kezımnen ūnady. Kışkentai kezımızde körşı qūrby qyzdarmen bırge «mūǧalım», «därıger» bolyp oinaitynbyz. Onyŋ üstıne, şeşem jäne ülken apaiym mektepte mūǧalım bolyp jūmys ıstedı. Anam – alǧaşqy ūstazym, bırınşı synyptan törtınşı synypqa deiın oqytty. Qai qyz bala bolsyn eŋ äuelı şeşesıne elıkteidı ǧoi, keiın mamandyq taŋdauda anamnyŋ ömır joly, eŋbek täjıribesı, adami qasietterı maǧan ülgı boldy. «Bolmasaŋ da, ūqsap baq» demekşı, ömırlık ūstanymym – anam siiaqty adal, eŋbekqor, elge syily ūstaz bolu boldy.
– Joǧary oqu ornyna tüserde qiyndyq kördıŋız be?
– Bılımdı ūstazdarymnyŋ, ärı mektepte jaqsy oqyǧanymnyŋ arqasynda joǧary oqu ornyna tüserde qiyndyq körgenım joq. Ötken ǧasyrdyŋ alpysynşy jyldary Aqmola qalasyndaǧy Abai atyndaǧy № 8 mektepte oqydym. Al 1966 jyly segızınşı synypty tämämdaǧannan keiın osy qaladaǧy № 4 Jambyl atyndaǧy jalǧyz onjyldyq qazaq mektebıne tüstım. Ony 1968 jyly bıtırıp şyqtym.
Sol jyly arman arqalap elımızdıŋ äsem qalasy Almatyǧa S.M.Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetıne baq synauǧa keldım. QazMU-dyŋ tarih fakultetıne bır orynǧa 23 adam ümıtker eken. Sätı tüsıp, baǧym janyp tört pännen tapsyrǧan emtihannan «bes» degen baǧa alyp, tarih fakultetıne tüsken 25 adamnyŋ qatarynda men de student atandym.
Būl ömırımnıŋ eŋ baqytty şaqtarynyŋ bırı edı. Men sol sätte özımdı oqytqan ūstazdaryma şeksız raqmetımdı aitamyn. Bırınşı synyptan oqytqan anam Sarqyt mūǧalım, tarihşy – Aqlima Ospanova, tıl mamany – Dariǧa Bolatova, fizik – Qorlan Aitjanova, himik – Eŋlık Bektembaeva, orys tılınen Mariia Iаkovlevna Nūrtaeva syndy joǧary deŋgeilı maman-pedagogtardyŋ aldyn kördım. Osy ūstazdarymnyŋ bergen bılımderı oquǧa tüsuıme ülken kömek boldy.
Al ömırımde erekşe oryn alǧan ūstazym, ärı synyp jetekşım Baianbai Qūsaiynūly boldy. Ol ötkızgen tarih pen qoǧamtanu sabaqtary älı künge deiın ūmytylmai, kökıregımızde sairap tūr. 9 jäne 10-synypta jaŋa zaman men qazırgı zaman tarihy jüretın. Ūstazymyzdyŋ osy kezeŋderge bailanysty ūlt-azattyq köterılıs basşylary Syrym Datūly, Mahambet Ötemısūly, İsatai Taimanūly, qazaq aǧartuşylary Abai, Ybyrai, Şoqan turaly sabaq jürgızgende tek tarih oqulyǧynda jazylǧan jailardy ǧana aityp qoimai, därısın ädebi äŋgımelermen tolyqtyryp, jandandyryp aitatyn.
Baianbai aǧamyz tarihty jüregımen sezınıp, öz közımen körgendei, öz ömırın baiandap tūrǧandai oquşylarǧa tüsınıktı, äserlı etıp jetkızetın. Bızder, ol kısınıŋ şäkırtterı ūstaz aǧamyz baiandap tūrǧan tarihi oqiǧalarǧa qatysyp jürgendei, köz aldymyzǧa elestetıp, ūiyp tyŋdap, ülken äser alyp, bırde quanyp, maqtanyp, bırde ökınıp tereŋ oiǧa qalatynbyz. Keiın QazMU-dyŋ tarih fakultetınıŋ studentı retınde Almatynyŋ №12 qazaq mektebınde täjıribe almasuǧa barǧanymda Baianbai ūstazymyz ben basqa mūǧalımderdıŋ aitqan mysaldaryn keltırıp, praktikadan «öte jaqsy» degen baǧa aldym. Maǧan sabaq bergen ūstazdardyŋ arqasynda joǧary oqu ornyna tüskende de, keiın mektep mūǧalımı, universitettıŋ oqytuşysy qyzmetın atqarǧanda eş qiyndyq körgen joqpyn. «Ūstazy jaqsynyŋ ūstanymy jaqsy» degen söz beker emes eken.
– 1973 jyly alǧaşqy ūstazdyq jolyŋyz bastaldy. Qiyn boldy ma?
– Sol jyly QazMU-dy bıtırıp, joldamamen Taldyqorǧannyŋ pedagogika institutyna oqytuşylyq qyzmetke keldım. Kelesı jyly maǧan qalaǧa jaqyn jerdegı Kirov audanynyŋ Lenin kolhozyndaǧy orta mekteptıŋ tarih jäne qoǧamtanu mūǧalımı qyzmetı ūsynyldy. Kolhozda men barǧan jyly jaŋa mekteptıŋ ǧimaraty salynyp, aşyldy.
Lenin atyndaǧy kolhozda ömırlık baqytymdy da taptym. Osy jerde tūrmysqa şyǧyp, ülken ūlymyz tudy. Äke-şeşemnıŋ jaǧdaiyna bailanysty üş jyldan keiın sol kezdegı Selinograd qalasyna otbasymyzben köşıp keldık.
– Är oquşy men studenttıŋ keleşegı, tıptı adamdardyŋ bolaşaǧy ūstazdardyŋ qolynda ekenı belgılı. Täuelsız el atanyp, kök bairaǧymyzdy Tu etıp, Qazaq elın bükıl älemge tanytuynda da ūstazdardyŋ qosyp jatqan ülesı orasan. Qazırgı taŋdaǧy mūǧalımder men sızderdıŋ kezderıŋızdegı ūstazdardyŋ arasynda qandai aiyrmaşylyq bar?
– Aita qalarlyqtai aiyrmaşylyq joq dep oilaimyn. «Ūstazdyq qylǧan jalyqpas, üiretuden balaǧa» demekşı, şyn köŋılımen mūǧalım bolamyn dep mamandyqqa adal qaraityn ūstazdar būryn da bolǧan, qazır de barşylyq. Mūǧalım mamandyǧyn taŋdaityndarda ūstazdyqqa şyn beiımdılıgı, ikemdılıgı boluy kerek.
Ūstazdyqqa kezdeisoq kelgen adamdar özderın de, bılım aluşylardy da bosqa qinap, aqyry basqa jūmysqa auysyp ketıp jatady. Ökınışke qarai, qazırgı mūǧalımderdıŋ keibıreulerı kün köru, aqşa tabu üşın mektepke keledı dep oilaimyn.
Al menıŋ jastyq şaǧymdaǧy mūǧalımder öte bılımdı, adamgerşılıgı men ruhani bailyǧy zor, özderı romantik jandar edı. Osy jasyma kelgenşe äldeneşe ret jasy ūlǧaiǧan ūstazdardyŋ: «Maǧan jalaqy tölemese de, jūmys ıstei bergım keledı» degen sözderın estıdım.
– Ūstaz degen ūly mamandyqtyŋ bedelın tüsırmeu üşın ne ısteuımız kerek?
– Būl memlekettık deŋgeide şeşıletın ıs dep oilaimyn. Ötken ǧasyrda bükıl qoǧamnyŋ jas-kärısı ūstazdarǧa bas iıp, qatty syilaityn. Ülkender jastarǧa: «Mūǧalım bol!» dep bata beretın. Qazır mūǧalım jūmysynyŋ auqymy jyl ötken saiyn köbeiıp, jalaqysy azaiyp keledı. Olardyŋ äleumettık jaǧdaiy da şeşıler emes. Moraldık jaǧynan da eŋ intellektualdy eŋbek mamandaryn marapattau köŋılge qonymsyz. Ǧylym jäne bılım kezektı ministrı uädenı bırneşe qapqa siiatyndai etıp beredı de, jartylai oryndap, özı auysyp ketedı.
– Qanşa ǧylymi eŋbek jazdyŋyz. Ataqtan da qūralaqan emessız. Sonda da zeinet jasyŋyzda üide tynyş otyrmai, qoǧamdyq jūmyspen ainalysyp, özıŋız qyzmet atqarǧan universitette Ardagerler keŋesın basqaryp otyrsyz. Onyŋ sebebı nede?
– Menıŋşe, adam negızgı qyzmetınen tys qoǧamdyq jūmyspen ainalysqany da jön. Ömırge adam bolyp kelgen soŋ, qoǧamǧa da qyzmet jasauyŋ kerek.
2015 jyly Ardagerler keŋesınıŋ töraiymy qyzmetıne universitet ardagerlerınıŋ jalpy jinalysynda bırauyzdan sailandym. Būl tūrǧyda Sansyzbai Seitjanūly Esılov basqaryp otyrǧan qalalyq Ardagerler keŋesınıŋ qyzmetın erekşe atap ötuım kerek. Ardagerlermen jaqynyraq aralasu öz basyma tek jaqsy emosiialar men köŋıl tynyştyǧyn, mınezım men qimyl-äreketterıme oilana qarauǧa äkeldı. Kezınde lauazymdy qyzmet atqarǧan zeinetkerler daŋdaisymai, keudelerın soqpai, basqa da türlı qyzmet atqarǧan äleumettık top adamdary kışıpeiıldılıkpen, sypaiylyqpen qoǧamǧa, elge, ūltqa qajet jūmystardy bırlese jürgızuı – naǧyz «ädemı qartaiu».
– Mazmūndy, sübelı sūhbatyŋyzǧa köp rahmet! Bügıngı jastarǧa bererıŋız tausylmasyn! Aman bolaiyq!
Sūhbattasqan
Ǧaliia Baltabai,
«Qūrmet» ordenınıŋ iegerı
