اقيقات ءدىندى عانا ناسيحاتتايىق

رامازان ايى باستالعاندا وسى استاناداعى ءوزىم جاقسى اعا تۇتاتىن ازامات, كوپ جىل ورتا مەكتەپتە ۇستازدىق ەتكەن قر حالىققا ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى تىلەۋبەك ىسقاقوۆپەن جولىعىپ قالدىم. اماندىق-ساۋلىق سۇراسقان سوڭ اڭگىمەمىز ۇلتىمىزدىڭ ءدىني ادەت-عۇرىپتى ۇستانۋ جاعىنا ويىستى. بيىل جەتپىستىڭ جوتاسىنا مىنگەن, كوپتى كورىپ, كوپتى بىلگەن ازاماتتىڭ ءبىر نارسەگە كۇيىپ-ءپىسىپ تۇرعانىن بايقادىم. ونىڭ مىنەزى تانىسقان ۋاقىتىمنان ماعان بەلگىلى. قوعامدا بولىپ جاتقان كەلەڭسىز جاعدايلارعا, ادەبي-مادەني ومىردەگى جاڭالىقتارعا سەرگەك قارايتىن ادام. «اعا, نە بولدى؟» دەپ سۇراعان ەدىم, ىشتەگى كۇيىنىشىن جاسىرماي, اقتارىپ سالدى. سودان اعامنىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق ءتۇردىم. 

«مۇحاممەد پايعامبارىمىزدان كەيىن ءدىن تىزگىنى ارتىندا قالعان ءتورت حاليفاسىنىڭ قولىندا بولادى» دەگەندى ءبىر جەردەن وقىعانىم بار. «ءتورت حاليفام وتكەننەن كەيىن ءدىن بۇزىلادى» دەگەن دە ەكەن مۇحاممەد (س.ع.س.). قازىر سونداي جاعداي بولىپ تۇر-اۋ.
وتكەن عاسىردىڭ باسىندا شاكارىم قاجى قۇدايبەردىۇلىنىڭ:
بۇل كۇندەگى دىندەردىڭ ءبارى ناشار,
ەشبىرى ءتۇزۋ ەمەس كوڭىل اشار.
وڭكەي الداۋ, جالعاندى ءدىنىم دەيدى,
تەكسەرسەڭ ويىڭ تۇگىل, جانىڭ ساسار, – دەپ قينالا جىرلاپ وتكەنى دە بار» دەپ باستادى اڭگىمەسىن زەردەلى ازامات. ودان كەيىن وسىعان قاتىستى باسىنان وتكەن جاعدايدى بايان ەتتى.
«مارقۇم بولعان ءبىر اعامىزدىڭ قۇدايى اسىندا وتىرمىز. اس تىزگىنىن «باس-باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىمداردىڭ» قولىنا بەرىلگەنىن كورىپ, ابدىراپ قالدىم. ءوز باسىم بۇل ءپىرادارلاردى بىلەتىن ەدىم. ءدىني بىلىمدەرى جوققا ءتان, ءوز بەتىمەن ءۇزىپ-جۇلىپ بىردەڭەلەردى وقىعان-مىستار. وزدەرى «اۋىزداعى ءسوز بەرمەستەردىڭ» ءوزى. جاتتاپ العاندارىن وقىعان بولادى. ءبىر قىزىعى, اسقا باتانى دا وسىلار بەردى. كورشى داستارقاندا سەكسەننىڭ مول ىشىندە, ەل-ايماعىنا سىيلى بولعان, كەزىندە وبلىس, اۋدان كولەمىندە قىزمەتتە بولعان ەل اعالارى وتىرعان. اقساقالدار جابىرقاۋ كۇيدە ءۇنسىز-ءتۇنسىز وتىرا بەردى. نە ىستەسىن, «باتا بەرەيىك» دەپ سۇراپ المايدى عوي. ال ءوزىم اڭ-تاڭ بولىپ وتىرا بەردىم. بىلىمسىزدەردىڭ بىلمەستىگى ەكەنىن دە ءتۇسىنىپ وتىرمىن.
قۇران – عىلىمنىڭ ءتۇپ اتاسى. الەمنىڭ ازۋىن ايعا بىلەگەن نەبىر ايتۋلى عالىمدارى وسىنى مويىنداپ وتىر. كەزىندە نەمىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى گەتە: «ادامزات ءومىر – باقي مۇحاممەد پايعامبارعا بورىشكەر» دەپ جازىپ تا كەتكەن. بالا كەزىمىزدە «جەر استىنا ءتۇسىپ, ءدىن وقۋىن جەتى جىل وقىپتى» دەگەندى دە ەستۋشى ەدىك.
بىلە بىلگەن ادامعا مەدرەسە وقۋىنىڭ ءوزى ءتورت ساتىدان تۇراتىنى بەلگىلى. ەڭ جوعارعى ساتىسى – «عاليا». كەزىندە ۋفانىڭ وسى «عاليا» مەدرەسەسىندە قازاقتىڭ نەلەر ءبىر تۇلعالارى وقىماپ پا ەدى؟ بەيىمبەت مايلين, ماعجان جۇماباەۆ سىندى مارعاسقالاردى اتاساق تا جەتكىلىكتى بولار. ەندەشە, دىنگە «ۇستا» بولامىن دەگەندەر ونى قولجاۋلىققا اينالدىرماي, اياقتى اڭدىپ باسۋلارى كەرەك» دەگەن اعام تاعى ءبىر اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعاردى.
«جانازا نامازىندا تۇرمىز. جاڭاعى­داي مولداسىماقتىڭ بىرەۋى تاسبيىق تارتۋدىڭ ورنىنا ساۋساقتارىن بۇگىپ, سانامالاپ تۇردى. مەيلى كۇل, مەيلى جىلا. ەڭ سوراقىسى, ءمايىتتى جەر بەسىككە تاپسىرعاننان كەيىن بولدى. دۇعانى وقىپ بولعان سوڭ «تاعى كىم وقيدى؟» دەپ جينالعاندارعا وقتى كوزىن قاداۋمەن بولدى. اينالادان ءۇن شىقپاعان سوڭ: «ءاي, نە دەگەن ۇياتتارىڭ جوق ادامسىڭدار. نەۋجەلي, ءبىر دۇعا بىلمەيسىڭدەر!» دەپ كوپشىلىككە دۇرسە قويا بەرسىن. وسىدان كەيىن جاستاردى باسقا دىندەرگە كەتىپ جاتىر دەپ بايبالام سالامىز.
قۇدايى استا دا, جانازا نامازىندا دا جاڭاعىداي كورىنىستەرگە قارنىڭ اشادى. اسىرەسە, قۇدايى استا بىرىنەن ءبىرى وزا شاۋىپ, جارىسا قۇران وقيتىندار كوبەيىپ كەتتى. جاسىراتىن نەسى بار: كوكەيلەرىن تەسكەنى ورالعان ورامالدىڭ ىشىندەگىسى…
بۇلارعا نە دەيسىڭ, اڭگىمە باستاساڭ, داۋ تۋادى, ءارى ارۋاققا وبال. ءتىلىڭدى تىستەمەسكە امال جوق.
پايعامبارىمىز ايتىپتى دەيدى, ءبىر جازبانى وقىپ وتىرسام: «اقىردىڭ الدىندا مەنىڭ ءدىنىم 73-كە بولىنەدى, ونىڭ بىرەۋى عانا اقيقات». سول اقيقاتتى عانا ناسيحاتتايتىن مولدالار كوبەيسە ەكەن» دەپ اياقتادى تىلەۋبەك اعا اڭگىمەسىن. ءبىز دە وسى تىلەككە ءۇنسىز قوسىلدىق.

امانعالي قالجانوۆ