بۇگىندە ادامزات بالاسىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن ينتەرنەت قۇرالدارىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر قوعام ومىرىنە دەندەپ ەندى. مىسالى, ەلىمىز بويىنشا Instagram-عا – 12,1 ملن., Facebook-قا – 2,6 ملن., ال نەبارى ەكى جىلدىڭ ىشىندە TikTok-قا 14,1 ملن. ازامات تىركەلگەن.
ولار ءاربىر جاننىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. بۇل – بۇگىنگى ءومىر شىندىعى! دەسە دە, تاياقتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنى سەكىلدى, ولاردىڭ پايدالى جاقتارىمەن قاتار, زيانى دا جەتكىلىكتى. الەۋمەتتىك جەلىگە بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالالار مەن ءالى وڭ-سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن جاسوسپىرىمدەرىمىزدىڭ ءۇيىر بولۋى اتا-انالاردى قاتتى الاڭداتادى.
شەكتەۋسىز تاراتىلىمداعى الەۋمەتتىك جەلىلەر پايدالى ءبىلىم الىپ, ۇنەمى قوزعالىستا بولۋى ءتيىس بالالاردىڭ التىن ۋاقىتىن ۇرلاعانىمەن قويماي, ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا, پسيحيكاسىنا دا تەرىس اسەر ەتۋدە. اسىرەسە, بالالار اراسىندا كەڭ تانىمالدىلىققا يە TikTok-تىڭ جاستارىمىزعا رۋحاني زيانى ارتىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي, بۇگىنگى جاستار اتا-بابا تالىمىمەن ەمەس, نەگىزىنەن, «تيك-توك» ارقىلى تاربيەلەنىپ جاتىر. وندا پايدالى كونتەنتپەن قاتار, بالانى جاعىمسىز ادەتتەر مەن تەرىس قىلىقتارعا باستايتىن بەينەماتەريالدار دا جەتكىلىكتى.
ءتۇرلى ويىنداردى جارنامالاۋ, ونلاين كازينو, ستريمدەر ارقىلى ادەپسىز ارەكەتتەر كورسەتۋ, ءتىپتى پورنوگرافيا, سۋيتسيدكە شاقىرۋ, بىلاپىت سوزدەر مەن بەيادەپ كورىنىستەرگە تولى ريلستار دا وسى TikTok ارقىلى تارالۋدا. ولاردى بالالار تەك قاراپ قانا قويماي, زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى دا بولىپ, ويىنقۇمارلىق دەرتىنە ۇشىراۋدا. بىزدەرمەن كوپتەگەن اتا-اجە, اكە-انالار كەزدەسكەن سايىن وسى ماسەلەنى ءجيى كوتەرەتىن بولدى. حايپ قۋىپ, پرانك دەگەن جەلەۋمەن ار-ۇياتتان اتتاۋ ادەتكە اينالدى. قوعامدا جاناشىرلىق, مەيىرىم, قامقورلىق, ايانىش, وبال مەن ساۋاپتى ءبىلۋ, قاناعات پەن قايىرىم, ءىلتيپات پەن ىزەت ورنىنا قاتىگەزدىك, اياۋسىز وزبىرلىق, الداپ, ارباۋ, وتىرىك, وسەك, ماقتانشاقتىق ەتەك الىپ بارادى. مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا ءبىر-بىرىنە الىمجەتتىك جاساپ, قاتىگەزدىك جاساۋ فاكتىلەرى دە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەڭ تارالۋدا.
جەلىنىڭ وسىنداي زياندى سالدارلارىن ەسكەرە وتىرىپ, بىرقاتار الەم ەلدەرى TikTok-قا شەكتەۋ قويدى. مىسالى, ءۇندىستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قاتەر توندىرەدى دەپ, 2020 جىلدان باستاپ تيكتوكقا تولىقتاي تىيىم سالدى. يندونەزيا 2018 جىلدان باستاپ ۋاقىتشا شەكتەۋ قويدى. باۋىرلاس وزبەكستان 2021 جىلدان باستاپ تيك-توكقا تىيىم سالدى. قىرعىز ەلى دە شەكتەۋ ەنگىزدى.
ال اقش ۇكىمەتى TikTok-قا ءىشىنارا شەكتەۋ ەنگىزدى. ەۋروداق ەلدەرى دە ءوز شەنەۋنىكتەرىنىڭ تەلەفوندارىنا TikTok ورناتۋعا تىيىم سالدى. ال TikTok-تى ويلاپ تابۋشى, ياعني قىتايدىڭ ءوزى دە كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالارعا «ارنايى بالا – TikTok» كونتەنتىن ۇيىمداستىرعان. قىتايدىڭ وزىندە بالالار تيكتوكتىڭ تولىق فورماتىن پايدالانا المايدى, ناقتى شەكتەۋ قاراستىرىلعان.
جالپى, مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ جەتكىنشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني, مورالدىق بەت-بەينەسىنە بايلانىستى. سوندىقتان بولاشاق ۇرپاقتى ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە تاربيەلەپ, سىرتتان كەلگەن مورالدىق قاۋىپ-قاتەرگە توتەپ بەرىپ, ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاۋدىڭ تەتىگىن قوعام مەملەكەت بولىپ بىرگە قالىپتاستىرۋ كەرەك. بۇل – ءبىزدىڭ بولاشاق ۇرپاقتى رۋحاني قۇلدىراۋدان ساقتاپ, ۇلتىمىزدى جاڭا دەڭگەيدە قالىپتاستىراتىن ۇلى كۇرەس! سوندىقتان اتالعان الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە, جاستارىمىزدىڭ مورالدىق بەت-بەينەسىنە, دەنساۋلىعى مەن پسيحيكاسىنا توندىرەتىن قاۋپىن ەسكەرە وتىرىپ, ەل ۇكىمەتى مىناداي ءىس-شارالاردى قولعا الۋدى قاجەت:
- جۋىردا قابىلدانعان ونلاين پلاتفورمالار زاڭىنا سايكەس تيكتوكتاعى ادامزاتتىڭ مورالدىق جانە تاعى باسقا قۇندىلىقتارىنا قارسى كەلەتىن, ياعني زاڭعا قايشى بارلىق كونتەنتتەرگە شەكتەۋ قويۋ.
- بالالاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن, ءتۇرلى تەرىس اعىمدارعا ەلىكتىرىپ اكەتەتىن, ولاردىڭ ساناسىندا قوعام تۋرالى تۇسىنىكتى دۇرىس قالىپتاستىرمايتىن كونتەنتتەردى بۇعاۋلاۋ.
- تيكتوكتى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالار ءۇشىن قاتاڭ شەكتەۋ نەمەسە قىتاي تاجىريبەسىندەگىدەي بالالارعا ارنالعان بالاما فورماتىن عانا قولدانۋدى ەنگىزۋ.
ەرلان سايروۆ,
ءماجىلىس دەپۋتاتى
