ءاسيما بيمەندينا, استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى: بالالاردى مەكتەپكە قابىلداۋ ءىسى جۇيەلى جۇزەگە اسىرىلادى
– ءاسيما تەمكەقىزى, جاڭا وقۋ جىلى ەلوردالىق وقۋشىلاردى قانداي جاڭالىقتارمەن قارسى الادى؟
– ەڭ باستى جاڭالىعىمىز سول, العاشقى قوڭىراۋ كۇنى ءتورت جاڭا مەكتەپ سالتاناتتى تۇردە اشىلادى. ولار – يلينكا ەلدى مەكەنى مەن ماناس كوشەسى بويىنداعى 1200 ورىندىق ەكى مەكتەپ, كۇيگەنجار تۇرعىن الابىنداعى 400 بالاعا ارنالعان مەكتەپ پەن №6 مەكتەپ-گيمنازيا. بۇل مەكتەپتەردىڭ پەداگوگيكالىق قۇرامى تولىق جاساقتالىپ, كەرەك-جاراقتارى تۇگەلدەندى. جاڭا وقۋ جىلىندا وقۋشىلاردى قابىلداۋعا دايىن. بيىل پايدالانۋعا بەرىلەتىن وسى مەكتەپتىڭ ۇشەۋى تازا قازاق تىلىندە وقىتاتىن بولادى.
وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ابدەن توزىعى جەتكەن №6 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ قابىرعاسى وپىرىلىپ تۇسكەن بولاتىن. سودان بەرى بۇل اۋداننىڭ بالالارى قالاداعى ءۇش مەكتەپكە ءبولىنىپ, وقىپ جۇرگەن. ەندى ولار جاڭا وقۋ جىلىن 900 ورىنعا لايىقتالعان جاڭا عيماراتتا باستايتىن بولادى. ءوز مەكتەپتەرىندە وقۋدى ءۇش جىل بويى اسىعا كۇتكەن بالالار مەن اتا-انالاردىڭ قۋانىشىندا شەك جوق.
– استانادا بۇرىندارى «ا», «ءا», ارى كەتسە, «ب» سىنىبىمەن شەكتەلەتىن 1-سىنىپ توپتارى بىلتىرعى جاڭا وقۋ جىلىندا «ج-عا» دەيىن جەتتى. بيىل قانشا بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعالى وتىر؟ ولاردى تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى بويىنشا قابىلداۋ ىسىندە قيىندىقتار جوق پا؟
– 1-سىنىپقا قابىلدانعانداردىڭ ناقتى سانى 1 قىركۇيەكتەن كەيىن بەلگىلى بولادى. دەسە دە, بيىلعى كورسەتكىشتىڭ بىلتىرعىدان كوپ بولارى انىق. وتكەن جىلى 9 مىڭ 954 بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاسا, بيىل 12 مىڭنان اسادى دەپ بولجاپ وتىرمىز. بالالاردى مەكەن-جايى بويىنشا مەكتەپكە قابىلداۋدا ايتارلىقتاي قيىندىق بولماۋعا ءتيىس. ءار اۋداننىڭ ءوز تۇرعىندار سانىنا لايىقتالعان مەكتەپتەرى بار. بىراق, كەيبىر اتا-انا بالاسىن تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا ەمەس, ءوزىنىڭ جۇمىس ورنىنا جاقىن مەكتەپكە ورنالاستىرعىسى كەلەدى. وكىنىشكە قاراي, مۇنداي ءوتىنىشتى ءبىز ورىنداي المايمىز. بالالاردى مەكتەپكە قابىلداۋ ءىسى جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى.
– بيىلعى وقۋ جىلىندا مەكتەپ باعدارلاماسىنا جاڭادان قوسىلاتىن پاندەر بار ما؟ وقۋلىق ماسەلەسى قالاي شەشىلىپ جاتىر؟
– مەكتەپ باعدارلاماسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىس بولمايدى. وقۋ جوسپارى مەملەكەتتىك ستاندارتقا سايكەس جۇرگىزىلەدى.
ءبىز جاڭا وقۋلىقتاردى تۇگەلدەي دەرلىك ساتىپ الدىق. بىراق, وقۋشى سانىنىڭ وسۋىنە قاراي, بيۋدجەتتەن تاعى دا قوسىمشا قاراجات سۇراپ وتىرمىز. بۇل – رەت-رەتىمەن شەشىلەتىن شارۋالار. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاڭالىق, وقۋ جىلى بارىسىندا №68, №18 مەكتەپتىڭ جانىنان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى وقىتۋعا ارنالعان كوررەكتسيالىق توپتار اشىلماقشى.
– مەكتەپ اسحانالارىندا وقۋشىلارعا ىستىق تاماق بەرۋ بيىل تاعى دا جالعاسا ما؟
– باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا تەگىن تاماق بەرەمىز. بيىل ءبىز تاعامتانۋ ينستيتۋتى مەن سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالا ماماندارىنىڭ قولداۋىمەن اس مازىرىنە بال قوسپاقشىمىز. دارىگەرلەر بال ميدىڭ دامۋىنا, اعزانىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەۋىنە جاقسى اسەر ەتەتىنىن راستاپ وتىر.
– ءاسيما تەمكەقىزى, مەكتەپتەردەگى ۇلگەرىمى تومەن, ءتارتىبى ناشار بالالاردىڭ تاربيەسىمەن تىكەلەي ءوزىڭىز اينالىساتىن كەزىڭىز بولدى ما؟
– ونسىز بولمايدى عوي. ويتكەنى, مەن – پەداگوگپىن. بالالارمەن ءجيى جۇزدەسىپ تۇرامىن. كەيدە بالالار مەنى ويعا قالدىراتىن پىكىرلەر ايتادى. مىسالى ءبىر وقۋشى: «وسى, قازاقشا سويلەۋدى مەكتەپتەن باستاۋ كەرەك دەيدى, ءبىز مەكتەپتە سويلەۋىن سويلەيمىز عوي, بىراق, ودان نە پايدا؟ دارىحاناعا بارساق, ورىسشا جاۋاپ بەرەدى, اۆتوبۋسقا وتىرساق, الدىمىزدان ورىسشا سويلەپ شىعادى, كوشەدە جۇرسەڭ, تاعى ورىسشا…» دەيدى. ەندى ءبىرى «اپاي, بىزگە ناشاقورلىق تۋرالى, ودان ساقتانۋ تۋرالى ايتپاي-اق قويىڭىزشى. ءبىز ءبارىن بىلەمىز. مۇنى 6-7-سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنا ايتقانىڭىز دۇرىس. بالكىم, سولارعا كەرەك شىعار», دەيدى.
– ءسىز مۇعالىمسىز عوي, ايتىڭىزشى, بالالاردى 45 مينۋت بويى جالىقتىرماي باۋراۋ ءۇشىن نەنى ەسكەرۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– قازىرگى بالالار ناقتىلىقتى ۇناتادى. وقۋشىلاردى تىڭداتۋ ءار مۇعالىمنىڭ بىلىكتىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. ءبىر وقۋشىمنىڭ «اپاي, مەن وسى 11-سىنىپقا كوشەتىن كۇندى قاتتى كۇتتىم. ويتكەنى 11-سىنىپتىڭ بالالارىنا مۇعالىمدەر «ءسىز» دەپ سويلەيدى» دەيدى. دەمەك, وقۋشى دا مۇعالىمنىڭ وزىمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسۋىن قالايدى ەكەن. ءبىز وسىنى ەسكەرە بەرمەيمىز.
جالپى, ۇستاز ادەمى سويلەۋگە داعدىلانۋى كەرەك. مەن ءىى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمدە پسيحولوگيا پانىنەن ۆالەنتينا يۆانوۆنا دەگەن ۇستاز ساباق بەردى. بىردە سول كىسى مەنى شاقىرىپ الىپ «ءاسيما, مەن ساعان شەشەن سويلەۋ تاقىرىبىندا كۋرستىق جۇمىس دايىنداۋدى تاپسىرامىن. مەن سەنى ساباعىمنان ءبىر جىلعا بوساتامىن. تەك, جىلدىڭ سوڭىندا وسى تاقىرىپتى لايىقتى قورعاپ شىقساڭ بولدى. ەگەر, دۇرىس ءارى ادەمى سويلەۋدى تولىق مەڭگەرىپ شىقساڭ, ومىرىڭە ۇلكەن پايداسى تيەتىن بولادى» دەدى. ءسويتتى دە, ءبىر قۇشاق كىتابىن ۇستاتىپ قويا بەردى. جاتسام دا, تۇرسام دا, سول كىتاپتار قولىمنان ءبىر تۇسپەيدى. كەرەك تۇسىن قاعازعا تۇسىرەمىن. راسىندا, سول وقىعاندارىمنىڭ پايداسىن وسى كۇنى كورىپ ءجۇرمىن. ءار مۇعالىمنىڭ بالا تاربيەسىندە وسىنداي وزىندىك ءادىس-ءتاسىلى, شەبەرلىگى بولۋى كەرەك.
– ءار بالانىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسى, قابىلەت-قارىمى ءارتۇرلى. ءبىرىنىڭ ويى جۇيرىك بولسا, ەندى ءبىرى تىم باياۋ داميدى. ەلوردا مەكتەپتەرىندە وسىنداي بالالارمەن دەربەس جۇمىس ىستەۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسى بار ما؟
– ەلباسىمىزدىڭ «بىزگە كەرەگى شىن دارىندار. مەملەكەت ءوزىنىڭ تالانتتى ۇلدارى مەن قىزدارىن, ناعىز ادەبيەت پەن ونەرىن جاسايتىن تارلانبوز جۇيرىكتەرىن قولداۋعا, قورعاۋعا مىندەتتى» دەگەن ءسوزى بار. ەلوردا مەكتەپتەرىندە دارىندى بالالارعا مۇمكىندىگىنشە جاعداي جاسالعان. «استانا دارىندارى», «زەرتتەۋشى», «وليمپيەتس», «استانالىق مۇعالىم», «دارىندى وقۋشىلاردى دامىتۋداعى پسيحولوگيالىق قولداۋ» اتتى باعدارلامالار نەگىزىندە جۇمىس ىستەيمىز.
راس, ءار بالانىڭ قابىلەتى ءارتۇرلى. بىرەۋلەر ءبىلىپ تۇرعانىن ايتپايدى. كەرىسىنشە, تۇك بىلمەي تۇرىپ, ءوزىن ءبارىن بىلەتىندەي ەتىپ كورسەتەتىندەر بار. جالپى, مەنىڭ بىلەتىنىم بالا مەكتەپتەن تەك وزىنە كەرەگىن عانا الادى. ول مىقتى ماتەماتيك بولماۋى مۇمكىن, ەسەسىنە ادەبيەتتى جاقسى وقيدى. ادەبيەتتەن حابارى از بولۋى مۇمكىن, بىراق ەسەپتى جاقسى شىعارادى. ال, ۇستازدىڭ مىقتىلىعى – ءار بالانىڭ قارىم-قابىلەتىن اشىپ كورسەتە بىلۋىندە. نەگىزى, مۇنداي بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ءادىس-ءتاسىلى ينستيتۋت, ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتىلۋى ءتيىس. ال, ونى تاجىريبە جۇزىندە كىمنىڭ قالاي پايدالاناتىنى وزىنە بايلانىستى. مەنىڭ ءبىر بىلەرىم, قازىر ەكىگە وقيتىن بالالار سانى بۇرىنعىعا قاراعاندا الدەقايدا از.
– مەكتەپتەرگە بارىپ, مۇعالىمدەرمەن ءجيى كەزدەسىپ تۇراسىز با؟
– ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى بولعان سوڭ, ۋاقىت تاۋىپ, مەكتەپتە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن تانىسىپ تۇرۋعا تىرىسامىن. كەيدە, مەكتەپتەردەگى ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءوزىم بارىپ كورۋىمە تۋرا كەلەدى.
– استانا مەكتەپتەرىندە قاي ءپاننىڭ وقىتۋشىلارى جەتكىلىكسىز؟
– مۇنداي ماسەلە بىزدە جوق. كەزىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى, قازاق مەكتەپتەرىندە ءبىلىم بەرەتىن ماتەماتيك مامانى جەتىسپەيتىن. قازىر بۇل سالانىڭ ماماندارى تولىق جەتكىلىكتى. تەك كەيبىر مەكتەپتەرگە ورىس ءتىلىنىڭ باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى, ورىس سىنىپتارىنا ينفورماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى كەرەك. ال, مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن مەكتەپتەردە مۇعالىمدەر تولىق جەتكىلىكتى.
– «مەكتەپكە جول» اكتسياسىنىڭ بارىسى قالاي بولىپ جاتىر؟
– اكتسيا 30 قىركۇيەككە دەيىن جالعاسادى. بيىل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى بەلسەندىلىك تانىتتى. كومەككە مۇقتاج جانداردىڭ ەشقايسىسى تىس قالعان جوق. اكتسيا كەزىندە 20 ميلليون تەڭگە كولەمىندە كومەك كورسەتىلەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. شامامەن 5 مىڭداي بالا قامتىلاتىن بولادى.
– الداعى تامىز كەڭەسىندە قانداي ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە شىعارۋدى كوزدەپ وتىرسىزدار؟
– ەلباسى جولداۋىندا ايتىلعان الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ماسەلەسى, «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ ءمانى مەن ماڭىزى تۋرالى تالقىلايتىن بولامىز. قازىر كوپتەگەن ءبىلىم وشاقتارى سالىنىپ جاتىر. مەكتەپ, بالاباقشا تاپشىلىعى بولاشاقتا شەشىلەتىن بولادى. بىزگە سول مەكتەپتەردە بولاشاقتا قانداي ءبىلىم بەرىلەدى, كىمدەر جۇمىس ىستەيدى دەگەن ساۋال ماڭىزدى. تامىز كەڭەسىندە مامان دايارلاۋ ىسىنە, اسىرەسە كاسىپتىك مامان يەلەرىن دايارلاۋ جۇمىستارىنا توقتالامىز. سونىمەن قاتار, الداعى 10-20 جىل ىشىندە بىزگە قانداي ماماندار قاجەت دەگەن ماسەلەلەردى دە بۇگىن ويلانۋىمىز كەرەك.
اڭگىمەلەسكەن شىنار دوسان
