ماسليحاتتاعى كەزەكتى جيىن تاقىرىبى – الداعى سەسسيانىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلاتىن ماسەلەلەردى تالقىلاۋ. باسقوسۋدىڭ باستى قوناعى قالا اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرگەي حوروشۋن بولدى. ول حالىق قالاۋلىلارىنا تۇرعىن ءۇي تۇيتكىلدەرىنە بايلانىستى جان-جاقتى قامتىلعان اقپاراتىن جەتكىزىپ, قالا قۇرىلىسىنا قاتىستى بارلىق ساۋالدارعا ناقتى جاۋاپ بەردى.
ونىڭ ايتۋىنشا, سوڭعى جىلدارى قالا اۋقىمدى ەكى باعدارلاما اياسىندا ءۇي بەرۋدى جۇزەگە اسىرعان. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا تۇرعىن-ءۇي سالۋ جوبالارى قولعا الىنىپتى. سونىڭ ناتيجەسىندە جالپى 49 مىڭ پاتەر سالۋ كوزدەلىپ وتىر. ونىڭ 14,5 مىڭىن اكىمدىك سالادى. 16 مىڭىن «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورى تۇرعىزسا, 12 مىڭ پاتەرگە «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اق كىرىسپەك. ۇكىمەت قاۋلىسى بويىنشا جۋىردا «سامۇرىق-قازىنا» قورى ديرەكتورلار كەڭەسىن وتكىزىپ, وندا اكىمدىككە وسى جوباعا بولىنەتىن 20 ميلليارد تەڭگە قاراجاتتىڭ تاعدىرى شەشىلمەك. ودان بولەك كونەرگەن ۇيلەردى ىسىرۋ ارقىلى قالاداعى تۇرعىن ۇيلەردى جاڭارتۋ ماسەلەسى بار. قازىرگى تاڭدا ەلوردادا 228 ەسكى ءۇي ءبىرىنشى كەزەكتە ىسىرىلماق. ولاردىڭ ەسەسىنە 3,5 مىڭ پاتەر بەرىلۋ جوسپارلانعان. سوڭعى ءتورت جىلدا ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى دە بىرىزدىلىككە ءتۇستى. ەكونوميكانى وڭالتۋ شارالارى ناتيجەسىندە مەملەكەت تاراپىنان 50 ميللياردتان اسا قارجى ءبولىنىپ, 243 قۇرىلىس نىسانى, ياعني تۇرعىن ءۇي اياقتالىپ, 40 مىڭ وتباسى ءوز پاتەرلەرىنىڭ كىلتىن الدى. 19 نىسان بويىنشا 7 مىڭ ۇلەسكەردى الداپ سوققان الاياق كومپانيا يەلەرى زاڭ جۇزىندە جاۋاپ بەرىپ, جازاسىن وتەپ جاتىر.
وتكەن جىلدىڭ تامىز ايىندا قالانىڭ باس جوسپارىنا سوڭعى وزگەرتۋلەر ەنگىزىلگەنىن, بۇل جوسپار ەندى 2030 جىلعا دەيىن وزگەرمەيتىندىگىن اكىمنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى نىعىرلاپ ايتتى. استانانىڭ قۇرىلىسى ەندى تەك باس جوسپارعا ساي داميتىن بولادى. ياعني, قازىر تەك ءبىر نىساننىڭ جوباسى قاراستىرىلمايدى. ول جالپى اۋداننىڭ اۋقىمىنداعى ورنىمەن ناقتىلاناتىن بولادى. نەگىزگى قۇرىلىستىڭ دامۋى بىرنەشە اۋداندارعا بولىنگەن. ولار: مىڭجىلدىقتار اللەياسى – ورىنبور كوشەسى. تۇران داڭعىلى, يۋجنىي كوشەسى – بۇرىنعى «سادوۆودچەستۆو». وسى اۋدانداردىڭ كەشەندى ساۋلەتتىك بەت-بەينەسى جۇيەلەنىپ, سوسىن ءاربىر جەكەلەگەن نىساننىڭ اۋدان اياسىندا سالىنۋىنا ءمان بەرىلمەك. بىرنەشە شارتتار تالاپ ەتىلەدى. ماسەلەن, عيماراتتاردىڭ سىرتىن ارلەۋ ماتەريالدارىنىڭ نورماعا ساي بولۋى. كولىك تۇراقتىڭ سالىنۋى. مۇگەدەك جاندارعا ارنالعان قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ.
2009 جىلدان باستاپ قۇرىلىس نىساندارىنىڭ سىرتقى ارلەۋ ماتەريالدارى قۇرامىنان كەراموگرانيت, اليۋكوبوند جانە بىرقاتار وسىنداي ساپاسىز دۇنيەلەر الاستاتىلدى. ولاردىڭ ورنىن گرانيت, ءمارمار, كرەاتون, اركەتون, كىرپىش باسقان.
باسپانا ماسەلەسىن شەشۋدىڭ تاعى ءبىر سالاسى – جەر الىپ, ءۇي سالۋ. مۇنداي جاندار سانى 92 مىڭنان اسادى. باس جوسپار بويىنشا تەك 44 مىڭ جەر تەلىمىن ءبولۋ قاراستىرىلعان. ونىڭ 18 مىڭى قازىردىڭ وزىندە ءوز يەلەرىن تاۋىپتى. 2030 جىلعا دەيىن تەك 25 مىڭ ادامعا جەر تەلىمىن ءبولۋ قاراستىرىلىپ وتىر. الايدا, ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم جۇرگىزىلمەيىنشە جەر ۋچاسكەلەرىن تاراتۋ جۇمىسى ۋاقىتشا توقتاتىلا تۇرادى. حوروشۋننىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرگەن حالىق قالاۋلىلارى باياندامادان سوڭ ونى سۇراقتىڭ استىنا الدى.
«استانا سۋ ارناسى» كاسىپورنىنىڭ باس ديرەكتورى ءۋاليحان دوساەۆ ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەشبىر ءۇي باعدارلاماسىنا ىلىگە الماي جۇرگەنى تۋرالى ماسەلە كوتەردى. بۇعان سەرگەي ميحايلوۆيچ زاڭنامالىق نۇسقاۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. ۇكىمەتكە شىعىپ, ۇسىنىس ايتىپ, مەملەكەتتىك قازىناشىلىق كاسىپورىنداردىڭ قىزمەتكەرلەرىن دە مەملەكەت ءوز تاراپىنان بيۋدجەتتىك ساناتقا جاتقىزبايىنشا قالالىق اكىمدىكتىڭ قولى بايلاۋلى بولىپ قالا بەرمەك.
كولىك تۇراقتارىن سالۋ ەرتە كەزدەردەگى قۇرىلىستاردا قۇنتتالماعان. الايدا, اكىمدىك تۇراعى جوق ۇيلەردىڭ تۇسىنان 200-گە جۋىق جەر تەلىمدەرىن رەزەرۆتە ۇستاپ وتىر. كەلەشەكتە ينۆەستورلاردىڭ كومەگىمەن نەمەسە جوسپارلى تۇردە اكىمدىكتىڭ كەستەسىنە ەنگىزە وتىرىپ, سول جەرلەرگە كولىك تۇراقتار سالىنباق.
الماز كيمنىڭ وسى تۇستا تۇراقتارعا دەگەن سۇرانىس شارالارىن قالاي كوبەيتەمىز, سالىپ-سالىپ ولاردى كىمگە ساتامىز دەگەن وتكىر ساۋالىنا ءبىرىنشى ورىنباسار بىلاي دەدى: «مۇنى تۇراققا قاتىسى بار جاقتار ءوزارا مامىلە جاساپ, ورتاق شەشىمگە كەلۋى ارقىلى بىرىزدىلىككە تۇسىرۋگە بولادى».
قالاۋلىلار قاتارىنداعى زەينوللا شيبكەنوۆ جۋىردا سالىنىپ بىتكەن بالاباقشانىڭ اباتتانباي قالعان اۋلاسىن قابىلداعان مەملەكەتتىك ساراپتاما شەشىمىن قالاي تۇسىنۋگە بولاتىندىعىن ايتىپ, شاعىمداندى. «بۇل 2007-2008 جىلدارعا دەيىنگى جوبالارداعى ۇيلەسپەۋشىلىك. بيۋدجەتتىك وزگەرتۋلەر ەنگىزە المايمىز» دەگەن قىسقا جاۋاپ بەرىلدى.
تاعى ءبىر دەپۋتاتتىڭ اقجول كوشەسىن كەڭەيتۋ تۋرالى ساۋالىنا 2014-2015 جىلدارعا دەيىن قالادا بىرنەشە جول ايىرىق سالۋ جوسپارلانعانى ايتىلدى. اقجول كوشەسىن كەڭەيتۋ سول جوسپار نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلماق. ول ەل اراسىندا «بۇكىر كوپىر» اتانىپ كەتكەن ۇلكەن جول ايىرىعىنا كەلىپ قوسىلاتىن بولادى. ازىرگە ىسىرۋعا بەرىلەتىن ۇيلەر جوباسى ناقتىلانۋ ۇستىندە. سەسسيادا قارالاتىن العاشقى ماسەلە وسى تاقىرىپ اياسىندا بولماق. دەپۋتاتتار بۇل ماسەلەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىر اۋىزدان قولدادى.
«استاناگورارحيتەكتۋرا» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى قاسىمبەك ءايتىموۆ «استانا قالاسىنىڭ اۋماعىندا قۇرىلىس جۇرگىزۋ ەرەجەلەرى تۋرالى» 2011 جىلدىڭ 3 ناۋرىزىندا قابىلدانعان ءماسليحات شەشىمىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. ونىڭ مالىمدەۋىنشە, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەندى جەر تەلىمدەرىنە يەلىك ەتەتىن تۇرعىندار قالانىڭ ساۋلەت مەكەمەسىنىڭ ۇيعارىمىمەن ءۇي سالۋعا مىندەتتەلەدى. قالا سيپاتىنىڭ كوركەمدىگى ءۇشىن. استانالىق مارتەبەگە ساي بولۋ ءۇشىن. بۇعان دەيىن سالىنعان ءۇي يەلەرىن جوسپارعا ساي قايتا جوندەۋ تاپسىرىلعان. كەلەشەكتەگى ءۇي سالۋعا رۇقسات تەك وسىنداي مىندەتتەمە ارقىلى بەرىلەتىندىگىن ءماسليحات سەسسياسىنا ۇسىنباق.
استانا قالاسى اكىمى اپپاراتىنىڭ مەملەكەتتىك قۇقىقتىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى داۋلەت دوسقۇلوۆ بىرنەشە ماسەلە كوتەردى. مىنبەرگە شىققان ول 2010 جىلى 17 ماۋسىم كۇنى بەكىتىلگەن ءماسليحات شەشىمىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋدى ۇسىندى. ەسىرتكىمەن كۇرەستى كۇشەيتۋدى, ەسىرتكى بيزنەسىن باقىلايتىن مەملەكەتتىك ورگاندار ءىسىن قاداعالايتىن ۆەدومستۆوارالىق شتابتىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ تۋرالى ۇسىنىستارى سەسسيادا قاراستىراتىن بولدى.
تۇراقتى كوميسسيانىڭ توراعاسى نيكولاي مەششەرياكوۆ مەملەكەت مۇقتاج جەر تەلىمدەرىن ساتىپ الۋ تۋرالى, 2009 جىلعى 26 تامىزداعى, 28 مامىرداعى ءماسليحات شەشىمدەرىنە وزگەرتۋ ەنگىزۋ تۋرالى ساۋالداردى كوتەردى. سەسسيادا قارالاتىن بولدى.
رەۆيزيالىق كوميسسيانىڭ توراعاسى عالىمجان مولداش ۇسىنعان وزگەرتۋگە حالىق قالاۋلىلارى تاراپىنان كەلىسپەۋشىلىكتەر بولعانىمەن, ساۋالدىڭ كۇن تارتىبىندەگى وتكىرلىگىنە ساي سەسسيادا قاراۋ قاجەتتىلىگىنە كوپشىلىك كەلىستى. ورالماندار ماسەلەسى دە كۇن تارتىبىنە ىلىكتى. ول ءۇشىن استانا قالاسى ءىىد كوشى قون پوليتسياسى باسقارماسى باستىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ارمان بايمۇحامەد بىرقاتار دايەكتەر كەلتىردى. تۇرعىن-ءۇي باسقارماسىنىڭ باستىعى سەرىك وسپانوۆ «تۇرعىن ءۇي كوميسسياسىنىڭ قۇرامى تۋرالى» 2006 جىلعى 14 جەلتوقسانداعى ءماسليحات شەشىمىنە وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ قاجەتتىلىگىن ايتتى.
مىنە, سەسسيا الدىنداعى باسقوسۋ كەزىندە باسقارما باسشىلارى مەن دەپۋتاتتار اسا ماڭىزدى دەگەن ساۋالداردى ىرىكتەپ, كۇنى بۇرىن بەلگىلەپ الدى. بۇل ماسەلەلەردىڭ تاعدىرى سەسسيادا شەشىلەتىن بولادى.
شىنار ءابىلدا
