ساباقتاعى ءۇزىلىس كەزىندە وقۋشىلار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا بۋداقتاعان كوك ءتۇتىندى تەز بايقاۋعا بولادى. تۇكپىر-تۇكپىردەن تارالعان ءتۇرلى قولقانى قابار ءيىس مۇرىن جارادى. بۇل قوعامنىڭ تاعى ءبىر دەرتى – ەلەكتروندى تەمەكى. ەندى بۇعان ەرەسەكتەر عانا ەمەس, جاسوسپىرىمدەر دە قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاعان. كامەلەت جاسقا تولماعاندار ءۇشىن تەمەكى ساتۋعا تىيىم سالىنعانىمەن, قۇرامىندا نيكوتينى بار ۆەيپكە قۇمار جاستاردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. ول «سانگە» اينالدى. بىرەۋلەر ەرمەك ءۇشىن قولدانسا, وزگەسى كادىمگى شىلىمدى تاستاۋعا كومەكتەسەدى دەگەن ويمەن پايدالانىپ ءجۇر. سىرتتى بىلاي قويعاندا, ونى عيماراتتىڭ ىشىندە, ۇيدە شەگەتىندەر كوپ.
وكىنىشكە قاراي, بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ, قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا جالپى ەلەكتروندى تەمەكىلەردى ساتپاۋ تۋرالى زاڭ اكتىلەرىندە ارنايى تارماقتار جوق ەكەن. مەكتەپتەردە وتكەن جيىنداردا پەداگوگتار, اتا-انالار وسى وزەكتى ماسەلەنى ۇدايى قوزعاۋمەن كەلەدى. بىراق حالىق قالاۋلىلارى تاراپىنان ۇكىمەتكە ساۋال جولداپ, وسى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا جەتىپ, ەلەكتروندى تەمەكىلەردى ءبىلىم ورداسىندا ساتۋعا تىيىم سالۋدى قاتاڭداتۋ, قۇقىق بۇزۋشىلاردى, تاراتۋشىلاردى قاتاڭ جازاعا تارتۋ ماسەلەسى شەشىلمەي تۇر.
جاستار اراسىندا ەلەكتروندى تەمەكىنى ساتۋدى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟ بۇعان مەكتەپتە وتكەن جيىندا قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى ازامات ايتحوجين: «ەلەكتروندى تەمەكى عانا ەمەس, ەسىرتكى دەگەن كۇردەلى ماسەلە بار ەكەنىن بىلەمىز. زاڭدىق تۇرعىدان قوعام بولىپ تالقىلاپ, ۇسىنىس بەرىپ, بىرگە توتەپ بەرگەندە عانا بۇل ماسەلە شەشىمىن تاپپاق» دەپ جاۋاپ بەردى.
– بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ بولعانمەن, وعان ەشكىم باعىنبايدى. كەز كەلگەن ادام, مەيلى بالا بولسىن, دۇكەنگە كەلىپ ساتىپ الا الادى. تولقۇجات تەكسەرىلمەيدى. كاسىبي مامانداردىڭ ءوزى دە زاڭعا باعىنعىسى جوق, – دەيدى تەمەكى شەكپەيتىن ەلوردا تۇرعىنى ولجاس تورەحانوۆ.
جالپى الەمدە ەلەكتروندى تەمەكىنىڭ 100-گە جۋىق ءتۇرى بار. وسىدان 15 جىل بۇرىن پايدا بولعان تاۋاردىڭ بۇل ءتۇرى ادەتتەگى تەمەكىدەن زيانى از بالاما رەتىندە شىعارىلعان ەدى. وسىلايشا ادەتتەگى تەمەكىنىڭ كەسىرىنەن تۋىندايتىن اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ كوزدەلگەن ەدى. مىسالى, فرانتسيادا, ءبىر جاعىنان, ۆەيپ ەرەسەكتەرگە تەمەكىنى تاستاۋعا سەپتىگىن تيگىزسە, ەكىنشى جاعىنان, جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتقان. فرانتسيا زاڭىنا سايكەس, ەلەكتروندى تەمەكىگە اكتسيز سالىنبايدى. سوندىقتان مۇنداعى باعا دا قولجەتىمدى. ال كورشى گەرمانيادا بۇل تاۋارعا سالىق بار. فينليانديا, ۆەنگريا مەن نيدەرلاند بيلىگى حوش ءيىستى ۆەيپتى ساتۋعا تولىق توسقاۋىل قويعان. ەندى ەۋرووداق بۇل شەكتەۋدى بارلىق ايماقتا جۇزەگە اسىرۋعا نيەتتى. ويتكەنى ەلەكتروندى تەمەكىنىڭ قۇرامىندا ادەتتەگى شىلىمدىكىندەي نيكوتين بولۋى مۇمكىن دەيدى ساياساتكەرلەر.
ەۋرازيالىق تەمەكىگە قارسى كواليتسيانىڭ مالىمەتىنشە, قازاقستاندا حالىقتىڭ 20 پايىزى شىلىم شەگەدى. بۇل – الەمدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتىڭ ءبىرى
قازاقستاندا بالالارعا تەمەكى ساتۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنعان. الايدا ولار ءۇشىن سينتەتيكالىق نيكوتين تولتىرىلعان ەلەكتروندى تەمەكىلەر, ۆەيپتەر, سونداي-اق IQOS («ايكوس») ابدەن قولجەتىمدى: ينتەرنەت جانە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى وقۋشىلار اراسىندا كەڭىنەن جارنامالاناتىنى راس. مۇنداي قاۋىپتى كورە وتىرىپ, مەملەكەت تاراپىنان بۇدان دا قاتاڭ توسقاۋىل مەن ەرەكشە شەكتەۋ قويىلماۋى, شىنىندا دا, الاڭداتادى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى پارلامەنتكە تابىستاعان «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» جاڭا كودەكسكە ۇلت جاناشىرلارى اسىعا كۇتكەن وزگەرىستەر ەندى. وعان سايكەس, ەلەكتروندى تەمەكى ءداستۇرلى شىلىممەن تەڭەستى. تيىسىنشە, ونى دا عيمارات ىشىندە بۋداقتاتۋعا تىيىم سالىنادى. بۇعان قوسا, «ءداستۇرلى» جانە ەلەكتروندى تەمەكىلەردى اشىق سورەدە ساتۋعا جول بەرىلمەيدى. ولار ارنايى جابدىقتالعان سورەدە جاسىرىلۋى ءتيىس. ساتۋشى تاۋاردى شىلىمقور سۇراسا عانا الىپ بەرەدى. تەك قۇجاتتا تەمەكى سورەسىن قاي جەرگە قويۋعا بولمايتىنى ناقتى كورسەتىلمەك. ماسەلەن, ويىنشىقتار مەن بالالارعا ارنالعان ونىمدەر ساتىلاتىن سورەلەردەن اۋلاق بولۋى شارت. ۇلكەن ساۋدا ورىندارىندا تەمەكى جانە ەلەكتروندى تەمەكىلەر تۇراتىن بولەك ورىن جابدىقتالۋى ءتيىس.
بۇدان بولەك, قازاقستاندا تەمەكى ونىمدەرىن تەك جاسى 21-دەن اسقان ادامدارعا عانا ساتۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇعان دەيىن 18-گە تولعاندار ساتىپ الا بەرەتىن.
دسم تۇجىرىمداۋىنشا, تەمەكىگە قارسى جاڭا شارالار 5 جىل ىشىندە الگى جامان ادەتى بار قازاقستاندىقتاردىڭ سانىن 5 پايىزعا ازايتا الادى.
ەۋرازيالىق تەمەكىگە قارسى كواليتسيانىڭ مالىمەتىنشە, قازاقستاندا حالىقتىڭ 20 پايىزى شىلىم شەگەدى. بۇل – الەمدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتىڭ ءبىرى.
رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسى تاياۋدا ەلەكتروندى تەمەكىلەر مەن ۆەيپتى تەمەكىگە تەڭەپ, ونى قوعامدىق ورىنداردا تۇتىنۋعا جانە كامەلەتكە تولماعاندارعا ساتۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ قابىلدادى.
بۇل سينتەتيكالىق ىندەتتەن دامىعان ەلدەر دە زارداپ شەگۋدە. ۆەيپينگتىڭ كەڭ تارالۋى اقش-تا ادام وكپەسىنىڭ زاقىمدالۋىنا جانە ولىمىنە اكەلىپ سوقتىردى.
مامانداردىڭ تۇسىندىرۋىنشە, نيكوتينسىز قوسپانىڭ قۇرامى گليتسەريننەن جانە ەتيلەنگليكولدەن تۇرادى. ولار شەكتەن تىس قىزعاندا, اسا ۋلى الدەگيدتەر پايدا بولادى. ەلەكتروندى تەمەكىنى وندىرۋشىلەر ءوز دەۆايسىندە تەمپەراتۋرا قاداعالاناتىنىن جاريالاپ جاتادى. الايدا جۋرناليستەر مەن ساراپشىلار مۇنىڭ تەك شوۋعا ارنالعان «ەكسپونات» ەكەنىن, ساۋداعا تۇسەتىن ۆەيپتەردە قىزدىرۋ شاماسى باقىلانبايتىنىن انىقتادى.
– ەلەكتروندى تەمەكىنىڭ نەگىزگى بولىگى – نيكوتين. ۋلى زات ادام اعزاسىنا ءبىرىنشى تارتقاننان-اق كىرىپ, قانعا وتەدى. پسيحولوگيالىق تاۋەلدىلىك تۋىندايدى. ادام ونى شەكپەسە, اشۋلانشاق بولادى. جۇرەك-قان تامىرلارىنا اسەر ەتەدى. سونداي-اق وكپە مەن بۇيرەككە زيان تيگىزەدى. ۇزاق ۋاقىت بۇل قۇرىلعىنى پايدالانۋ قاتەرلى ىسىككە اكەلۋى مۇمكىن, – دەيدى پاتولوگيالىق اۋىتقۋ بويىنشا مامان يۆان پودسكرەبكين.
سوندىقتان بۇل ماسەلەگە ءبىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بەيجاي قاراماۋى كەرەك. الەۋمەتتىك جاعىنان از قورعالعان جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىندا وسى ءبىر جاعىمسىز ادەت كەڭىنەن تارالۋ ۇستىندە. بۇل دەگەنىڭىز – ۇلت دەنساۋلىعىنا قاۋىپ دەگەن ءسوز. مەملەكەت تاراپىنان ناقتى شارالار قولدانباساق, كەيىن كەش قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن.
