كوكتەم كەلىپ, قىستىڭ سىزى كەتىپ, تازا قالانىڭ تىنىسى كەڭىدى. وسكەن ءوڭىردىڭ جۇرتى قولدارىنا كۇرەك-كەتپەنىن الىپ, تازالىق جۇمىسىنا بىلەك سىبانا كىرىستى. ەلوردالىقتاردىڭ جالپىقالالىق سەنبىلىككە بەلسەنە قاتىسۋى – بىرلىگىمىزدىڭ ءبىر كورىنىسى. بۇل شارۋادان شاھار باسشىسى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ تە شەت قالماي, قالىڭ كوپشىلىكتىڭ ورتاسىنان تابىلدى.
قالامىزدىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوساتىن سەنبىلىكتەر – جاقسى ۇردىسكە اينالعان ۇيرەنشىكتى تىرلىگىمىز. ورتاق جۇمىسقا جۇمىلا كىرىسۋ وتانشىلدىققا دا باۋليدى. «ءبىز تازا قالانى قولدايمىز!» اتتى ەكولوگيالىق ايلىق اياسىندا بيىل ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىلعان سەنبىلىككە 95 مىڭنان
اسا قالا تۇرعىندارى شىقتى.
سەنبىلىك سەرپىلىس سىيلادى. جاستار جاعى بولسا, قاتارىمەن جايراڭداسىپ ءجۇرىپ, ۇلكەندەر جاعى بولسا, ۇجىمداستارىمەن ءبىر ءۇيدىڭ كىسىسىندەي بىرىگە ءبىراز جۇمىستىڭ باسىن قايىرىپ تاستادى. اكىمنەن باستاپ باسقارما باسشىلارى مەن اۋدان اكىمدەرىنىڭ جانە لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ سول كۇنى قولدارىنا كۇرەك الىپ, جۇمىس كيىمىن كيىپ, سەنبىلىككە شىققانى جينالعانداردىڭ شارۋاعا دەگەن ىنتاسىن اشا ءتۇستى.
وقۋشىلار سارايىنىڭ ماڭىنا توپتانعان تۇرعىندارمەن بىرگە استانا اكىمى اپپاراتى مەن قالالىق ءماسليحات قىزمەتكەرلەرى 350 اعاش وتىرعىزدى. قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, ەكولوگيالىق اكتسيالار بارىنەن بۇرىن ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.
– ءبىز بارلىعىمىز تۋعان ۇيىمىزگە, ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتامىزعا دەگەن قامقورلىعىمىزدى كۇشەيتۋىمىز قاجەت. ەلوردالىقتار كوشەلەردى رەتكە كەلتىرۋ تەك كوممۋنالدىق قىزمەت جۇمىسشىلارىنىڭ عانا ەمەس, استانانىڭ ءاربىر تۇرعىنىنىڭ پارىزى ەكەنىن تۇسىنۋگە ءتيىس. قالانىڭ اباتتاندىرىلۋى مەن سانيتارلىق جاعدايى – قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزداعى باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى, – دەدى استانا اكىمى.
كوڭىلدى اۋەننىڭ ىرعاعىندا كوتەرىڭكى كۇيمەن دەنە قىزدىرعان وقۋشى-ستۋدەنتتەر قىزۋ جۇمىس ۇستىندە اكىممەن ەستەلىك سۋرەتكە ءتۇسىپ, ءماز-مەيرام بولىستى.
تازالاۋعا تالاپتى تۇرعىنداردىڭ بارىنە ەكى قولعا – ءبىر كۇرەك تابىلدى. سەنبىلىككە قاتىسۋشىلار كۇرەك, تىرنا, سىپىرعىش سىندى قاجەتتى قۇرال-سايماندارمەن قامتاماسىز ەتىلدى. سونداي-اق, بەيسبولكالار, جاسىل گالستۋكتەر, قولعاپتار مەن قوقىسقا ارنالعان قاپتار ۇلەستىرىلدى.
استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى سانسىزباي ەسىلوۆ:
– سەنبىلىكتىڭ تاربيەلىك ءمانى زور. ءبىرىنشىدەن, قالانىڭ تازا بولۋىنا حالىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ. ياعني, قورشاعان ورتاعا بەيجاي قاراماۋ. وسىلاي ءجيى وتكىزىلەتىن شارالاردا تۇرعىنداردىڭ ءوز قالاسىنا دەگەن ىستىق ىقىلاسى بايقالادى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن بۇل ارادا مىنا تۇرعان وقۋشىلار سارايى سەكىلدى اسەم عيماراتتار سالىنباق تۇگىلى, ءجوندى جول دا بولماعان. قازىر قانداي؟! قالامىز كۇننەن-كۇنگە دامىپ, وركەندەپ كەلەدى. سونىڭ باعاسىن ءبىلۋىمىز كەرەك, – دەدى.
جاس قالانىڭ جاسىل جەلەككە اينالۋى, كوگەرۋى كوشەت وتىرعىزۋدان باستالادى. ءار سەنبىلىك سايىن استانادا قانشا مىڭداعان اعاش بۇتالارى قادالادى. ءبىراز جىلدان سوڭ سايالاۋعا جاراپ قالاتىن تال-تەرەك شاڭ-توزاڭدى ازايتىپ قانا قويماي, شۋدى دا باسەڭسىتەدى. وسى سەنبىلىك كەزىندە قىزىل تال, تاتار ۇيەڭكىسى, قاراعاي, قايىڭ, ەمەن, پيراميدالى تەرەك, شەتەن سەكىلدى اعاش كوشەتتەرى وتىرعىزىلدى.
بەرەكەلى ءىستىڭ بۇل باسى عانا. استانادا ەكولوگيالىق ايلىق 13 مامىرعا دەيىن جالعاسىن تابادى. ءبىر اي ىشىندە قالادا كوكتەمگى اباتتاندىرۋ, كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. سونىمەن قاتار, ەلوردالىق ساياباقتار مەن شاعىن باقتار قالپىنا كەلتىرىلىپ, قوقىستان تازارتىلاتىن بولادى.
ورىنبەك وتەمۇرات
تىلەنديەۆ داڭعىلىندا تەرەكتەر جايقالادى
«…گۇلدەرىم, شىرشالارىم, ارشالارىم, بارىڭە ارناپ مەن بۇگىن ءان سالامىن». وتكەن سەنبى كۇنى قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ مايتالمانى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اتىمەن اتالاتىن داڭعىلعا بارىپ, قىزۋ جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستى كورگەنىمىزدە ەسىمىزگە كومپوزيتوردىڭ شوقتىعى بيىك «سارىجايلاۋ» ءانىنىڭ وسى ءبىر جولدارى ءتۇستى. اتالمىش داڭعىلدا ەندى شىرشا مەن ارشا بولماسا دا, تەرەكتەر جايقالىپ وسەتىن بولادى. سول كۇنى سارىارقا اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن داڭعىلدىڭ اقان سەرى كوشەسىمەن تۇيىسەتىن تۇسىنان مەدەۋ كوشەسىنە دەيىنگى ارالىققا 231 جاس كوشەت ەگىلدى. اعاش ەگۋ جۇمىسىنا اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى, اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى مەن ستۋدەنتتەر, جيىنى 150 ادام قاتىستى.
– جىل سايىن سەنبىلىككە شىعۋ ءداستۇرىمىزگە اينالدى. بىلتىر بوگەنباي باتىر داڭعىلىنىڭ بويىندا اعاش ەكسەك, بيىل وسى جەرگە كەلىپ وتىرمىز. ارداگەرلەر مەن جاستار بىرىگىپ, كەرەك ءىستى اتقارۋدامىز. جالپى, قاريالار جاستارعا ۇلگى كورسەتۋگە ءتيىستىمىز. جاس ۇرپاق بويىندا ەڭبەككە دەگەن ماحابباتتى سوندا وياتامىز. ال, مىنا ەگىلگەن اعاشتار ەرتەڭ جايقالىپ وسكەندە, قالامىزعا كورىك بەرەدى. اۋانى دا تازارتادى, – دەيدى تىل ەڭبەككەرى اناتولي شماكوۆ.
– جاس كۇنىمىزدەن سەنبىلىككە شىعۋدى ادەتكە اينالدىرعانبىز. ءوزىم – استانانىڭ بايىرعى تۇرعىنىمىن. كوكتەم تۋعاندا قاريالار مەن جاستار ءبارىمىز بىرىگىپ ءۇيىمىزدىڭ اۋلاسىن تازارتۋعا شىعىپ تۇرامىز. بۇگىن, مىنە, ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى قوسىلىپ, اعاش ەگۋگە شىقتىق. بىزبەن بىرگە جۇمىس ىستەپ جاتقان جاستارعا قاراپ, ءسۇيسىنىپ تۇرمىن. وسىنداي اقىلدى, سىپايى جاستار – ەلىمىزدىڭ بولاشاعى, – دەيدى تاۋرا ۋمارباەۆا اجەي ونىڭ ءسوزىن قوستاپ.
س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق ۇلتتىق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى اجار مۋتاپوۆا جاستار تازا قالادا تۇرۋدى قالايتىنىن ايتىپ, قالا تازالىعىنا اتسالىسۋعا قاشاندا دايىن ەكەندىكتەرىن جەتكىزدى.
اعاش ەگۋ بارىسىمەن تانىسقان قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى اندرەي لۋكين وعان ءوز ۇلەسىن قوسا كەتتى. «ەلوردا تۇرعىندارى ءبىر كىسىدەي ەڭبەك مەرەكەسى دەپ اتالاتىن سەنبىلىككە شىعىپ وتىر. حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيى جاقسى, مۋزىكا ويناپ تۇر. وسىنداي ءداستۇر ۇزىلمەۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ەڭ باستىسى, استانا – تازا ابات, اجارلى قالا بولىپ قالا بەرۋى ءتيىس» دەيدى ول.
امانعالي قالجانوۆ
جۇرت جاپپاي جۇمىلدى
جالپىقالالىق سەنبىلىككە الماتى اۋدانىنىڭ 45 مىڭنان استام تۇرعىنى قاتىستى. جىلداعى ءداستۇر بويىنشا كاسىپورىندار جۇمىسشىلارى, جوعارى ارنايى ورتا وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى اعاش ەگۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە قاتىستى. وسى كۇنى ا.توقپانوۆ كوشەسى, №46 كوشەلەردى بويلاي, ەسىل وزەنى جاعالاۋىنداعى ساياباقتار مەن وقۋشىلار سارايىنىڭ اينالاسىنا اعاش وتىرعىزىلدى. تازالىق جۇمىستارىنا 240 تەحنيكا جۇمىلدىرىلدى. 170-كە تارتا جۇك كولىگى قوقىستاردى تاسۋعا, 70 تيەگىش قۇرالدارى سەنبىلىككە قاتىسۋشىلاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋگە ارنالدى.
ادەتتەگىدەي, ناۋقانعا بولىنگەن بارلىق قۇرال-جابدىقتار, اعاش كوشەتتەرى مەن قۇنارلى توپىراق, اعاشتىڭ ءتۇبىن اقتاۋعا ارنالعان قاجەتتى زاتتار «جەرۇيىق» ساياباعىندا جيناقتالىپ, سەنبىلىككە قاتىسۋشىلارعا دەر كەزىندە جەتكىزىلىپ جاتتى. مۇندا دا جۇمىس قىزۋ. جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ شارالارىنىڭ شەڭبەرىندە سوعىس قاھارمانى پانفيلوۆتىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلۋدا.
كوپشىلىكپەن بىرگە اتقارىلعان ءىستىڭ ءجونى بولەك. ەڭبەك مەرەكەسىنىڭ جاس ورەنى قازاق ەكونوميكا, قارجى جانە حالىقارالىق ساۋدا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى ايدار رامازانوۆ دوستارىنىڭ ءبىرى قالماي سەنبىلىككە شىققانىن ايتتى. «ءبارىمىز جابىلىپ اعاش وتىرعىزۋدامىز. الدىن الا قازىلعان شۇڭقىردى قۇنارلى توپىراقپەن تولتىرىپ, كوشەتتىڭ اينالاسىن نىعىزداپ بولعان سوڭ, سۋارىلادى. جۇمىسسىز قاراپ تۇرعان ەشكىم جوق. سەنبىلىكتىڭ ءار ساعاتىن ءتيىمدى پايدالانىپ جاتىرمىز. ءوزىمىز قولىمىزبەن وتىرعىزىلعان كوشەتتىڭ ۇلكەن اعاشقا اينالىپ, قالانىڭ كوركىن كىرگىزەتىنىن ويلاعاندا كوكىرەگىمىزدى ماقتانىش كەرنەيدى. بۇل دا بولسا, قالانىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە قوسقان تىكەلەي ۇلەسىمىز» دەدى. ايداردى ستۋدەنتتەردىڭ ءبارى قوستادى.
«گۇلدەر» پاتەر يەگەرى كووپەراتيۆىنىڭ باسشىسى باحرام قۇسايىنوۆا دا بارلىق قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە سەنبىلىككە شىعىپتى. «ءوز اۋلامىزدىڭ تازالىعى كۇندەلىكتى اتقارىلاتىن باستى جۇمىسىمىز دەۋگە بولادى. تۇرعىندار تازا جەردە دەمالىپ, بالالارىنىڭ تازا اۋلادا ويناعانىن قالايدى. جاقسىسى, ءوز اۋلاسىنىڭ تازالىعىنا نەمقۇرايلى قارايتىندار كەمدە-كەم. بۇل جىل سايىنعى اتقارىلىپ جۇرگەن تازالىق ايلىعىنا ءبىر كىسىدەي جۇمىلعان حالىقتىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن قامقورلىعىنىڭ قالىپتاسىپ قالعانىنىڭ بەلگىسى» دەدى.
بۇقارالىق سەنبىلىك اياسىندا اۋدانداعى بارلىق مەكەمەلەردە تازالىق جۇمىستارى اتقارىلدى. اتاپ ايتقاندا, قالانىڭ كوممۋنالدىق قىزمەتتەرى بارلىق نىسانداردىڭ تازالىعىن تەكسەردى, قوقىس جاشىكتەرىن رەتتەپ, جارىقتاندىرۋ قۇرىلعىلارىن قالپىنا كەلتىردى. نىسان ورنالاسقان اۋماق كوگالداندىرىلدى. بارلىق ساۋدا ورىندارى, ءتۇرلى مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردىڭ بەلسەندى اتسالىسۋىمەن بۇكىل اۋدان ايماعى قوقىستان تازارتىلدى.
وسىلايشا بىلتىردان قالعان ەسكى جاپىراقتاردىڭ استىندا بوي كوتەرىلگەن كوكتەمنىڭ العاشقى كوگىنىڭ كوزى اشىلىپ, ءبىر كۇنگى اتقارىلعان جۇمىستىڭ ناتيجەسى كوپ كۇتتىرگەن جوق.
ايگۇل ۋايسوۆا
جاقسى ءداستۇردىڭ جاراسىمى
استاناداعى «ءبىز تازا قالانى قولدايمىز» اتتى ەكولوگيالىق شارا اياسىندا وتكەن جالپىحالىقتىق سەنبىلىككە ەسىل اۋدانى اۋماعىندا ورنالاسقان 412 مەكەمەدەن 19 مىڭ 830 قىزمەتكەر قاتىسىپ, بارلىعى ءبىر كىسىدەي بەلسەندىلىك كورسەتتى.
سەنبىلىككە ەشكىم سەرۋەندەپ شىقپايدى. جىل سايىن داستۇرگە اينالعان ەلوردا تۇرعىندارى ءۇشىن بيىلعى يگىلىكتى شارا دا ايتارلىقتاي ۇيىمداستىرىلدى. كۇن رايى دا وعان سەپ بولعانداي. ىزگىلىكتى ىسكە قاتىسقان ادامدار قولدارىنداعى كۇرەكپەن اعاشتاردىڭ ءتۇبىن تۇپتەپ, تىرماۋىشپەن ارام شوپتەردى جيناپ, كەيبىرەۋى سىپىرعىشپەن جول جيەكتەرىن تازالاپ, تاعى باسقالارى قىس بويى قار استىندا كومىلىپ قالعان قوقىستاردى قاپتارعا تەڭدەپ سالىپ, ارنايى ماشينالارعا تيەپ, ەڭبەكتىڭ كورىگىن قىزدىرىپ جاتتى. ءبىز الدىمەن باس قالانىڭ سانىنە اينالعان «حانشاتىر» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ ىرگەسىنەن وتەتىن كۇرە جول بويىنا شىرشا اعاشتارىن وتىرعىزىپ, جۇمىلا جۇمىس ىستەپ جاتقان قر پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا كەلىپ, بۇگىنگى شارا تۋرالى پىكىرلەرىن سۇرادىق.
– جالپى, كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان جاراسىمدى شارانىڭ ءبىرى – وسى سەنبىلىك. سوندىقتان بۇل ءداستۇر ۇمىتىلماي, جالعاسىپ كەلەدى. ءبىر جاعىنان العاندا, قاجەتتى ءىس. بۇگىن بارلىق ەل بولىپ سەنبىلىككە شىعىپ, اعاش وتىرعىزىپ, كوشە تازالاپ, اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. وسىنداي يگىلىكتى شارادان ءبىز دە قالىس قالماي, بارلىق ارىپتەستەرمەن بىرىگىپ, شىرشا ەگىپ جاتىرمىز. ەلوردانىڭ تازالىعىنا مىسقالداي بولسا دا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جاتقانىما ءوز باسىم قۋانامىن. استانا – وتانىمىزدىڭ جۇرەگى. سوندىقتان, ول ارقاشان جارقىراپ, جايناپ, گۇلدەنىپ تۇرۋ قاجەت, – دەيدى قر پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلى.
وسى جەردە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى اسحات بەكەنوۆ تە ءوز ويىن ءبىلدىردى.
– ءبىز جىل سايىن قالىپتاسقان داستۇرمەن سەنبىلىككە شىعامىز. بىرىنشىدەن, ەلوردا – ءوزىمىز تۇرىپ جاتقان قالا, ەكىنشىدەن – ادام ەڭبەككە ءاردايىم جاقىن بولۋ كەرەك. كوپ جاعدايدا قاعازباستىلىققا ۇرىنىپ, ميمەن جۇمىس ىستەگەندىكتەن, كەيدە ارا-تۇرا بولسا دا قول ەڭبەگىمەن اينالىسقان ءجون. بىلاي قاراساڭىز, سەنبىلىك كىشىگىرىم مەرەكە سەكىلدى. ارىپتەستەرمەن ەمىن-ەركىن شۇيىركەلەسىپ, دەمالىپ قالامىز. قالانىڭ كوركى جاسىل جەلەك ەكەنى انىق. سوندىقتان وسى ەگىپ جاتقان شىرشالار ەرتەڭ بوي تۇزەپ وسكەندە, «مىناۋ مەن ەككەن اعاش ەدى» دەپ ايتىپ جۇرەمىز. باستىسى – ەلىمىزدىڭ باس قالاسى كوركەم, تازا بولۋ قاجەت. سول ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جاتىرمىن, – دەدى حالىق قالاۋلىسى.
سونىمەن, سەنبىلىك اياسىندا اۋدان بويىنشا بارلىق ساياباقتار مەن كوشە اۋماقتارى نازاردان قاعىس قالعان جوق. ماسەلەن, اۋەجايعا دەيىن سوزىلعان ۇزىن جولدىڭ بويىنداعى قوقىستار تازارىپ, جيەكتەر جاڭارىپ قالدى. ناقتى مالىمەت بويىنشا 1 مىڭ 925 شىرشا ەگىلىپ, 3 مىڭ 502 اعاشتىڭ تۇپتەرى اقتالعان. جانە وسى اۋدان اۋماعىنداعى ساياباقتار مەن اللەيالار دا جاڭعىرىپ قالدى. وسى اتالعان جۇمىستاردىڭ بارلىعىنا 128 تەحنيكا تارتىلعان.
ازامات ەسەنجول
