قاليجان زاڭقوەۆ, «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى: ورازا – ءىشىپ جەۋدەن ارىلۋ عانا ەمەس, رۋحاني تازالىق امالى

ەرتەڭ – قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ العاشقى كۇنى. اتا ءدىنىمىزدىڭ ابىرويىن اسىرىپ, قاستەرلەپ جۇرگەن مۇسىلمان باۋىرلارىمىز جاراتۋشىنىڭ جولىندا, ءتاڭىر ريزالىعى ءۇشىن اۋىز بەكىتىپ, ورازا ۇستاپ باستايدى. وتىز كۇنگە سوزىلاتىن وسى امالدىڭ يەلەرىنە جاپپار يەم مولىنان ساۋاپ جازىپ, جۇماقتىڭ ءتورىن ءناسىپ ەتسىن.

سان جىلدار جەكە باسقا تابىنۋ ساياساتىنىڭ بودانى بولعان حالقىمىزدىڭ اراسىندا ءدىني ساۋاتى تىلەرسەكتەن كەلمەيتىن مۇسىلماندار بارشىلىق. ەگەمەندىگىمىزدى الىپ, ەس جيساق تا, ءتول ءدىنىمىزدىڭ قاراپايىم شارتتارى كوپ تالقىعا تۇسە بەرەدى. وسى ورايدا, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ نايب ءمۇفتيى, «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى قاليجان زاڭقوەۆتى اڭگىمەگە تارتىپ, بىرنەشە ساۋال قويعانبىز…

– قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ تاريحىنا توقتالاسىز با?.. ءيسى مۇسىلمانعا ورازا ۇستاۋ قاي كەزدەن پارىز بولىپ سانالدى؟

– اعۋزۋ بيل-ءلاھي ميناش شايتون-ير راجيم. بيسميللاھير راحمان-ير راحيم. بارىمىزگە اللاھتىڭ نۇرى جاۋعاي! جاراتۋشى يەمىز باقارا سۇرەسىنىڭ 183-اياتىندا ايتتى: «ەي, يمان كەلتىرگەندەر, ورازا سەندەردەن بۇرىنعىلارعا پارىز بولعانى سياقتى سەندەرگە دە پارىز ەتىلدى. بالكىم, ساقتانارسىڭدار…» وسىلايشا, مۇسىلماندارعا ورازا ۇستاۋ مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س.) مەككە شاھارىنان مادينا قالاسىنا كوشىپ بارعاننان كەيىن ەكى جىلدان سوڭ پارىز ەتىلدى. دالىرەك ايتسام, ھيجرانىڭ ەكىنشى جىلى شاعبان ايىندا. شاعبان – رامازان ايىنىڭ الدىنداعى اي. «ناساي حاديس» جيناعىندا ءابۋ ھۋرايرا (ر.ا.) ريۋايات ەتكەن حاديستە ءاز پايعامبارىمىز (س.ع.س.) رامازان ايى كەلگەندە ساحابالارىنا بىلاي دەپتى: قد جاءكم شهر مبارك افترض الله عليكم صيامه, تفتح فيه أبواب الجنة, و تغلق فيه أبواب الجحيم, و تغلّ فيه الشياطين… ءوز تىلىمىزدەگى ماعىناسىنا توقتالساق, اقيقاتىندا اللاھ تاعالا سەندەرگە ورازانى پارىز ەتكەن مۇباراك اي كەلىپ جەتتى. بۇل – ءجاننات ەسىكتەرى اشىلاتىن, جاھاننام ەسىكتەرى جابىلاتىن جانە شايتاندار شىنجىرلاناتىن اي…

– ورازا ءسوزىنىڭ ماعىناسىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى جانە اۋىز بەكىتۋ كىمدەرگە پارىز?

– قازاق تىلىندە قولدانىستا جۇرگەن ورازا ءسوزى ارابشا «ساۋم» دەپ اتالادى. سوزدىكتە – «تىيىلۋ», شاريعي ەرەجەسىن ايتساق, ورازا – باليعات جاسىنا جەتكەن, اقىل-ەسى دۇرىس مۇسىلماننىڭ نيەت ەتىپ, تاڭ اتقاننان كۇن باتقانشا ءىشىپ-جەۋ, جىنىستىق قاتىناس ءتارىزدى (ورازانى بۇزاتىن) ىستەردەن تىيىلۋى ارقىلى جاسالاتىن قۇلشىلىق ءتۇرى.

– مۇسىلمان جۇرتشىلىقتىڭ ورازاعا قاتىستى ەڭ كوپ قوياتىن ساۋالى ءپىتىر ساداقا توڭىرەگىندە بولىپ كەلەدى. سول جونىندە كەڭىرەك ايتا كەتسەڭىز…

– استانا قالاسىندا بيىل دا جان باسىنا بەرىلەتىن ءپىتىر ساداقا 150 تەڭگە دەپ بەلگىلەندى. بيداي قالا بازارلارى مەن دۇكەندەرىندە ساتىلماۋى, سونداي-اق كۇندەلىكتى قولدانىستا پايدالانباۋى سەبەبىمەن, ءپىتىر ونىڭ ۇنىمەن باعالاندى. ءبىر كەلى ۇننىڭ ورتاشا باعاسى 75 تەڭگەنى قۇرايدى ەكەن. ەگەر ءپىتىر ساداقا باسقا استىقتارمەن ەسەپتەلەتىن بولسا, مەيىزبەن – 2800 تەڭگە, قۇرمامەن 12000 تەڭگە شاماسىنا كوتەرىلەتىن ەدى. مەيىزدىڭ كەلىسى ورتاشا باعامەن 1400 تەڭگە, قۇرمانىكى 3000 تەڭگە. ارينە, اركىم ءوزىنىڭ شاماسىنا ءارى نيەتىنە قاراي بەرەدى. استىقپەن بەرە مە, اقشالاي ۇلەستىرە مە, ءوز ەركىندە. دەگەنمەن, ىزگىلىككە اسىعۋ, ساۋاپقا تالاسۋ – ول مۇسىلماندىق قاسيەت.

قۇراندا «سۇيگەن نارسەلەرىڭدى اللا جولىندا جۇمسامايىنشا, استە جاقسىلىققا جەتە المايسىڭدار» دەگەن جولدار بار. «ءالي عيمران» سۇرەسىنىڭ 92-اياتى – بۇل. راسىندا, ادام بالاسى ءوزىنىڭ سۇيگەن, ۇناتقان نارسەسىن, دۇنيەسىن بىرەۋگە بەرە سالۋى وڭايعا سوقپايدى. الايدا, بۇل ارقىلى ول ءناپسى قالاۋىنا قارسى شىعادى. وسىلايشا ول مۇقتاجدارعا كومەكتەسىپ, ولاردىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرەدى. جوعارىداعى اياتتا اللاھ تاعالا پەندەلەرىنە ساداقاعا ءوزى سۇيگەنىن, ەڭ جاقسى كورگەنىن بەرۋدى بۇيىرادى.

ءپىتىر ساداقا بەرۋ – كۇندەلىكتى قاجەتىنەن ارتىق بايلىعى نيساپقا جەتەتىن ەر مەن ايەلگە, ءسابي مەن قارت مۇسىلماندارعا بىردەي مىندەت. الايدا, ءدىن عۇلامالارى مال-دۇنيەسى نيساپ مولشەرىنە جەتپەگەن ازاماتتار دا ءپىتىر ساداقا بەرۋلەرى ءتيىس دەپ ايتادى. نيساپ مولشەرى – 85 گرامم التىن نەمەسە ونىڭ قۇنى.

– تاعى دا ەل اراسىندا كوپ تالقىلاناتىن ساۋال: ≪رامازان ايىنىڭ باسىندا, ورتاسىندا, اياعىندا ءۇش كۇننەن ورازا ۇستاسا بولعانى, سول جەتكىلىكتى≫ دەپ جاتاتىندار بار…

– رامازان ايىنىڭ ورازاسى – ءبىر اي. وسى ءبىر ايدى تولىق تۇتۋ – پارىز. ايدىڭ باسىندا, ورتاسىندا جانە سوڭىندا تۇتۋعا بولاتىن ورازا ول – ءناپىل. ءناپىل – قوسىمشا پارىز ەمەس, بىراق ساۋابى بار ورازا قۇلشىلىعى. ال, پارىز – مىندەتتى تۇردە تۇتىلاتىن ورازا.

وسى جەردە ايتا كەتەتىن بىرنەشە ماسەلە بار, سوڭعى جىلدارى اۋىز بەكىتۋشى باۋىرلارىمىزدىڭ سانى ارتا تۇسۋدە. رامازان ايى كىرمەي جاتىپ الدىن-الا ورازا كەستەسىن سۇراپ, دايىندالىپ جاتقانداردى كورگەندە قاتتى قۋانامىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ, ەڭسەمىزدى تىكتەگەلى ءدىنىمىزدىڭ دە دىڭگەگى بەكىپ, قۇبىلا جاققا بەت بۇرعاندار قاتارى كوبەيۋدە. بۇعان شۇكىر دەۋىمىز كەرەك. دەسە دە, ورازا تۇتۋدى تاڭ اتقاننان كۇن ۇياسىنا باتقانعا دەيىن سۋ ىشپەۋ جانە تۇيىردەي بولسا دا تاماق جەمەۋ دەپ قانا ۇعاتىندار بار. سونىمەن قاتار, ورازانى ەرىكتى تۇردە, اركىم ءوز قالاۋى بويىنشا تۇتادى دەگەن تۇسىنىكپەن شەكتەلەتىندەر دە جەتەرلىك. «كوش جۇرە تۇزەلەدى». بىراق, ايتا كەتۋ كەرەك, رامازان ورازاسى يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزىن

قۇراۋشى بەس انىقتىڭ ءبىرى. ورازانىڭ دارەجەسى ناماز, زەكەت جانە قاجىلىق عيباداتتارىمەن تەڭ. ورازانى ەشبىر ءۇزىرلى سەبەپسىز تۇتپاعان مۇسىلمانعا ۇلكەن كۇنا جازىلادى. ويتكەنى, رامازان ورازاسى اتا ءدىنىمىزدىڭ نەگىزگى دىڭگەكتەرىنىڭ وزەگى. ونى قاساقانا ورىنداماۋ جاھاننامعا جاقىنداتادى. ال, «ورازا شال مەن كەمپىردىڭ, جۇمىسى جوقتىڭ ەرمەگى» دەگەندى ايتىپ, جۇرەگىمەن مۇلدەم مويىندامايتىندار اسىل دىنىمىزدەن ەمەس. بۇلاي قاتتى ايتۋىمىزدىڭ سەبەبى, تىكەلەي ءامىر ەتىلگەن قۇران ۇكىمىنە قارسى شىعۋ – ادامدى يماننان ايىرادى.

حاديس عالىمدارىنىڭ بارلىعىنىڭ ەڭبەكتەرىندە كەزدەسەتىن پايعامبارىمىزدىڭ ءسوزى بار: من صام رمضان إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدّم من ذنبه. ياعني, «كىمدە-كىم رامازان ايىندا شىنايى يمانمەن جانە سابىرلىق تانىتۋمەن ورازا تۇتىپ شىقسا, ونىڭ وتكەن (كىشى) كۇنالارى كەشىرىلەدى». بۇل ءحاديستى ءابۋ ھۋرايرا (ر.ا.) ريۋايات ەتكەن. ادام بالاسى بولعان سوڭ, پەندەلىكتىڭ, ۇساق-تۇيەك قاتەلىكتەر بولاتىن جاسىرىن ەمەس. مىنە, رامازان تەك اسقازانعا دامىل بەرىپ, دەنساۋلىقتى تۇزەتۋ عانا ەمەس. جان دۇنيەمىزدى تازارتۋ. رۋحاني دەنساۋلىعىمىزدى ەمدەۋ.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن اسحات رايقۇل