كەشە باس قالادا ءۇش كۇنگە جالعاساتىن ازيا قالامگەرلەرىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمى باستالدى. بۇل ماڭىزدى شارانى قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن قازاقستان جازۋشىلار وداعى ۇيىمداستىردى. ادەبي فورۋمعا ازيا قۇرلىعىنداعى ەلدەردەن شىققان نوبەل سىيلىعىنىڭ نومينانتتارى, بۋكەر جانە ASEAN سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتتارى, جازۋشىلار وداقتارى مەن قاۋىمداستىقتارىنىڭ توراعالارىنان قۇرالعان 90-عا جۋىق قوناق كەلدى.
ايتۋلى جيىننىڭ اشىلۋىنا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاتىسىپ, ەلىمىزدە العاش ءوتىپ وتىرعان ازيا قالامگەرلەرى فورۋمىنىڭ جۇمىسىنا ساتتىلىك تىلەدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ءوز سوزىندە حالقىمىزدىڭ رۋحاني مۇرالارىن ساقتاپ, ۇلتتىق تاريحىن زەرتتەۋگە, مادەنيەتىن جان-جاقتى قولداۋعا ءاردايىم باسا ءمان بەرەتىنىن ايتتى. سونداي-اق بۇگىندە قازاق ادەبيەتى الەم ادەبيەتىنىڭ دامۋ كوشىنە قوسىلعانىن اتاپ ءوتتى.
– بۇگىندە ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ كوكجيەگى كەڭەيىپ, الەم ادەبيەتىنىڭ دامۋ كوشىنە قوسىلدى. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ تۋىندىلارى ارقىلى دۇنيە ءجۇزى جۇرتشىلىعى ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدى تانىپ-بىلۋدە. قازاقستاندىق 30 جازۋشى مەن 31 اقىننىڭ شىعارمالارى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 6 تىلىنە اۋدارىلىپ, جارىققا شىققالى وتىر. وسى تۋىندىلار 5 قۇرلىقتاعى 90-نان استام ەلگە, ياعني ەكى جارىم ميلليارد وقىرمانعا تارايدى, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە ازيا – ۇلى وركەنيەتتەردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە, وركەن جايۋىنا, قالىپتاسۋىنا كۋا بولعان كونە قۇرلىق ەكەندىگىن جەتكىزىپ, بۇگىندە ازيانىڭ وزىق ەكونوميكاسىمەن بىرگە ادەبيەتى, ونەرى, ءبىلىم جۇيەسى دە الدىڭعى قاتارعا شىققاندىعىن باياندادى.
ارنايى سىيلىق, ەلەكتروندى كىتاپحانا
پرەزيدەنت ازيا ادەبيەتىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن بىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەلەرگە قالامگەرلەردىڭ نازارىن اۋدارتىپ, ارنايى سىيلىق تاعايىنداۋ جانە ازيا قالامگەرلەرى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرتۇتاس ەلەكتروندى كىتاپحاناسىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى.
– ازيا قالامگەرلەرى فورۋمى شىعارماشىل قاۋىمنىڭ ماڭىزدى ديالوگ الاڭىنا اينالۋى كەرەك. بۇل ماڭىزدى شارا ازيا ەلدەرىندە تۇراقتى تۇردە ءوتۋى قاجەت دەپ سانايمىن. ادامزاتتى تولعاندىرعان كۇردەلى ماسەلەلەر ءدال وسىنداي الاڭداردا ورتاعا سالىنۋى ءتيىس. ازيانى بۇكىلالەمدىك رۋحاني دامۋ ورتالىعى رەتىندە دامىتۋ ايرىقشا ماڭىزدى. سوندىقتان ادەبي ۇدەرىستەردى جاڭعىرتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. وسى ماقساتتا «ازيا الىبى» حالىقارالىق ادەبي سىيلىعىن تاعايىنداعان ءجون, – دەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ قۇتتىقتاۋىنان كەيىن فورۋم جۇمىسى «قازىرگى ازيا وركەنيەتىنىڭ ادەبي پانوراماسى» اتتى تاقىرىپتا پانەلدىك ديسكۋسسياعا ۇلاستى. مۇندا نوبەل سىيلىعىنىڭ نومينانتتارى وڭتۇستىك كورەيا قالامگەرى كو ىن, كاتارلىق موزا ال-مالكي, موڭعوليالىق گومبوجاۆىن مەند وويوو, وڭتۇستىك ازيا حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ۇندىستاندىق امار ميترا بايانداما جاسادى.
حالىقارالىق «مانحە» ادەبي سىيلىعىنىڭ, «گريففين» پوەزيا سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, حالىقارالىق «التىن ءتاج» وردەنىنىڭ يەگەرى, ادەبيەت سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ نومينانتى كورەيالىق كو ىن ايتۋلى شارانىڭ ازيا ادەبيەتى تاريحىندا ورنى بولەك ەكەنىن ايتتى.
ازيا – ءار الۋان
–ازيا ەۋروپا سەكىلدى ءبىرتۇتاس ەمەسى انىق. سوندىقتان ازيانىڭ ءاربىر ەلى, مادەنيەتى ءوزىنىڭ تۇپكى بەينەسىن تاپسا دەيمىن. ەۋروپا ەرتە بىرىگىپ, جالپى العاندا ءبىر دىنگە باس ۇردى. ءبىزدىڭ كەيبىر كورشىلەر ەۋروپا ەلدەرىمەن جاقىنداسىپ كەتتى. ازيادا مۇنداي تۇتاستىق مۇمكىن ەمەس. ازيا تاۋ مەن دالانىڭ, ءشول مەن كولدىڭ جانە تابيعي ەرەكشەلىكتەرگە باي الەم. وسى ەرەكشەلىك ادەبيەتكە دە ءتان. ەڭ العاش ازيا وركەنيەتى سكيفتەردەن باستاۋ الدى. كەيىن ول قارا تەڭىز ارقىلى بۇكىل الەمگە تارادى. مەنىڭ ويىمشا, ارقايسىمىز ەركىن بولۋىمىز قاجەت. باتىسقا باعدار رەتىندە قاراۋدان باس تارتۋىمىز كەرەك. ءسوزىمدى تۇيىندەي كەلگەندە, ازيا ادەبيەتى – بۇگىنگى ۋاقىتتىڭ ادەبيەتى, ازيانىڭ ادەبيەتى – جاڭا عالامشارلىق ادەبيەت دەپ ايتار ەدىم, – دەدى كورەيالىق قالامگەر.
ودان كەيىن ءسوز العان تاعى ءبىر نوبەل سىيلىعىنىڭ ۇمىتكەرى, موڭعول اقىنى گومبوجاۆىن مەند وويوو ءوز بايانداماسىندا ازيا ادەبيەتىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالىپ, قۇرلىقتىڭ رۋحاني-مادەني الەمىن كەمەلدەندىرەتىن پوززيالىق جاڭا تولقىندى باستاۋعا شاقىردى.
تامىرىمىز ءبىر
ال ازەربايجان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى, بەلگىلى جازۋشى, دراماتۋرگ انار رزاەۆ تامىرى ءبىر تۇركى ەلدەرى بىرىگىپ, قورقىت اتا تۋرالى كوركەم فيلم تۇسىرسە دەگەن ويىن جەتكىزدى.
– قازاق جەرىندە ءوتىپ وتىرعان ماڭىزدى شاراعا قاتىسقانىما قۋانىشتىمىن. بۇل فورۋم – ءبىزدىڭ ەلىمىزدى, ادەبيەتىمىزدى جاقىنداتادى. ازەربايجان مەن قازاقستاندى تاريحي تامىرلاستىق پەن ورتاق ءدىن بىرىكتىرەدى. ءبىزدىڭ قازاق ەلىمەن رۋحاني-مادەني بايلانىسىمىز تەرەڭدە جاتىر. سوناۋ ون ەكىنشى عاسىردا ازەربايجان اقىنى نيزامي قىپشاق سۇلۋى اپپاقپەن وتاۋ قۇردى. بىراق ول ارۋ ەرتە دۇنيە سالىپ, سونىڭ كۇيىگىنەن اقىن «سەنسىز» اتتى اتاقتى ولەڭىن جازدى. كەيىن بۇل ولەڭ رومانسقا اينالدى. ونى ءمۇسىلىم ماگوماەۆ سەكىلدى ءدۇلدۇل ءانشى ورىندادى. ال قورقىت ء–بىزدىڭ ورتاق بابامىز. قازىر قورقىت اتاعا قازاقستاندا, تۇركىمەنستاندا, تۇركيادا ەسكەرتكىش قويىلعان. تۇركى الەمى – ادەبيەتكە وزبەكتىڭ الىشەر ناۋايىن, تۇركىمەننىڭ ماقتىمقۇلىن,قازاقتىڭ ابايىن سىيلادى. بىراق تۇركى الەمىندە شەكسپير سەكىلدى دراماتۋرگ, سەرۆانتەس سياقتى جازۋشى جوق. بىراق ونىڭ ءبارى كەرەمەتتىگى جاعىنان قورقىت اتانىڭ كىتابى مەن قىرعىزدىڭ ماناسىنا تەڭ كەلمەيدى. ازەربايجان يۋنەسكو-نىڭ قولداۋىمەن قورقىت اتانىڭ 1300 جىلدىعىن تويلادى. سول كەزدە كۇي اتاسى تۋرالى كىتاپتار جارىق كورىپ, فيلم ءتۇسىرىلدى. ەندى مەن قازاق, وزبەك, قىرعىز, تۇركىمەن سەكىلدى باۋىرلاس ەلدەر بىرلەسىپ قورقىت اتا تۋرالى فيلم تۇسىرسە دەپ ويلايمىن, – دەدى باۋىرلاس قالامگەر.
ادەبيەت ادامدى دامىتادى
فورۋمنىڭ ەكىنشى پانەلدىك وتىرىسىندا «ازيا ادەبيەتى جانە جاھاندىق ماسەلەلەر» تاقىرىبى قوزعالىپ, وندا قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى, كورنەكتى اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ قوعام ومىرىندەگى ادەبيەتتىڭ ءرولى جايىندا سالماقتى ءسوز ساباقتادى.
–قازىر ءبىز جاڭا ءبىر ساپالى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. وسى جاڭا كەزەڭ جونىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ «الەمدە ەندى كۇشىتىنىڭ ەمەس, اقىلدى ادامداردىڭ ۋاقىتى كەلەدى» دەگەن ءسوز ايتتى. مەن وسىنداي باس-اياعى جيناقى پىكىردى ەستىمەگەلى كوپ بولدى. جۋىردا ساپارلاپ ءجۇرىپ, بەلورۋسسيا ارقىلى ۇشتىم. سول ەلدە ءبىر ساعاتتاي ۇشاقتى كۇتۋگە تۋرا كەلدى. سودان اۋەجايدا وتىرىپ, ءبىر قىزىق جۋرنالعا كوزىم ءتۇستى. ونىڭ مۇقاباسىنا وتە تانىمال بيزنەسمەننىڭ ادەمى سۋرەتى مەن ايتقان ءسوزى ءىرى ارىپتەرمەن جازىلىپ بەرىلىپتى. ول جۋرنالعا: «قازىر اقىلدى ادامدارعا دەگەن سۇرانىس وتە شەكتەۋلى, قايتا, ايتقاندى عانا تىڭدايتىن, ءۇنسىز جۇمىسىن ورىندايتىن, دارمەنسىز ادامدارعا سۇرانىس كوپ» دەپ ايتىپتى. بۇل پىكىر ماعان ۇكىم سەكىلدى ەستىلگەندىكتەن وزىمە جازىپ الدىم. ويتكەنى بۇل ءسوز بەلورۋسسيا ءۇشىن عانا ەمەس, تمد كولەمىندەگى پوست كەڭەستىك ەلدەر ءۇشىن دە وزەكتى.
ەندى الدىمىزدا وسى اقىلدى ادامداردىڭ سانىن قالاي ۇلعايتا الامىز دەگەن سۇراق تۇر. قازىر الەمدى كۇشتىلەر ەمەس, اقىلدى ادامدار باسقارادى. سولار عانا قوعام ءومىرىن جاقسارتادى. وسى جەردە رەسەيلىك فيزيك مويسەەۆتىڭ ءسوزىن ەسىمە ءتۇسىرىپ وتىرمىن. ول مۇعالىمدەر سەزىندە ءبىر ۇستازدىڭ: «وقۋشىلارعا تەحنيكالىق پاندەردى وقىتۋ ءۇشىن نە ىستەي الامىز؟» دەگەن سۇراعىنا, عالىم بىردەن: « مەكتەپتە ادەبيەت ءپانىنىڭ ساعاتىن كوبەيتۋ كەرەك» دەگەن. مەن وسى ءسوزى ءۇشىن مويسەەۆتى ۇلى فيزيك دەپ ايتامىن.
ويتكەنى بۇل ءسوزدىڭ استارىندا تەرەڭ وي جاتىر. ادامنىڭ ميى مەن اقىل-ويىن دامىتاتىن دۇنيە – ول ادەبيەت. ادەبيەت دامىماعان جەردە ەكونوميكا زارداپ شەگەدى. شىن مانىندە ادەبيەت پەن ەكونوميكا ساباقتاسىپ جاتىر. مەن وتكەن عاسىرداعى ادەبيەتكە كەلگەن الپىسىنشى جىلداردىڭ بۋىنىمىن. كەڭەستىك كەزەڭ ءۇشىن 60-70-ءشى جىلدار داۋىرلەگەن شاق بولدى. سول جىلدارى ۇزدىك فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ, تاماشا كىتاپتار جازىلدى. سودان كەيىن قايتا قۇلدىراۋ باستالدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ادەبيەت اقىلدى ادامداردى تاربيەلەيدى. ال ەكونوميكانى اقىلدى ادامدار دامىتادى, – دەدى اتاقتى اقىن.
ۇلى شىعارما- ورتاق ولجا
قازاقتىڭ قابىرعالى قالامگەرى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى تولەن ابدىك الەمگە ۇلى ادەبيەتتىڭ ورتاق ەكەندىگىن ايتىپ, «ءبىز سول ۇلى ادەبيەتتى جاساۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت» دەپ پاراساتتى وي ءوربىتتى.
ايتا كەتەيىك, ادەبي فورۋم 6 قىركۇيەككە دەيىن جالعاسادى. مادەني شارا بارىسىندا ورتالىق ازيا قالامگەرلەرىنىڭ كەزدەسۋى, ەلوردادا «قالامگەرلەر اللەياسىنىڭ» اشىلۋى, جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ باس قوسۋى سەكىلدى شارالار ۇيىمداستىرىلادى.
