Elbasynyŋ elordaǧa degen süiıspenşılıgı erekşe. Astananyŋ är adymy men damu qarqyny, tıptı, ūsaq-tüiek jūmysyna deiın Prezidenttıŋ nazarynan tys qalǧan emes. «Astana – barşa qazaqstandyqtyŋ maqtanyşy jäne jeke menıŋ de maqtanyşym ärı quanyşym. Bız Astanany mülde jaŋadan saldyq. Ony köşıruge bailanysty bolǧan barlyq problemalardy jüregımızden ötkızdık. Būl – arman edı. Endı ol – tamaşa qala, Otanymyzdyŋ jüregı, täuelsızdıgımızdıŋ tıregı» deidı Nūrsūltan Äbışūly. Memleket basşysynyŋ özı aialy alaqanyna salyp, jan jyluy men janaşyrlyq sezımıne bölep ösırgen bas şahar qas-qaǧym sätte qarqyndy damyp, ūltymyzdyŋ ūiasyna, eldıgımızdıŋ şejıresıne ainaldy.
Elorda salǧan er qazaq
Elbasy men elorda el nazarynda egız ūǧym ıspettı qalyptasty. Ärine, qatardaǧy qarapaiym qaladan bütın bır memlekettıŋ astanasyn jasap şyǧaru – erlıkpen para-par.
El astanasyn auystyru ideiasy qiyn-qystau kezeŋde düniege keldı. Būl eşkımnıŋ oiyna kelmegen tym batyl şeşım edı. Nūrsūltan Äbışūlynyŋ özı: «Astanany köşıru ideiasyna beldı bırjolata bekem bua tūryp, men ortaǧa bärın salatynymdy, iaǧni, özımnıŋ saiasi mansabymdy, tıptı, mümkın ömırımdı bäigege tıgetınımdı, söz joq, tüsındım. Ärine, men ömırdı qiiu maǧynasynda emes, filosofiialyq tūrǧyda – el prezidentı retınde qoǧam aldyndaǧy özımnıŋ ömırlık mındettemelerımdı oryndau maǧynasynda aityp tūrmyn» dep eske alady. Mūndai täuekeldılık ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeidı. Düniejüzınde astanalardy auystyrǧan 140-tan astam derek tırkelgen eken. Bıraq olardyŋ bärı bırdei sättı bola bermegen. Sebebı, Astanany auystyrudyŋ maşaqaty köp. Ol üşın bolaşaq astanadan bastap, sol eldıŋ barlyq jaǧdaiy, strategiialyq maqsat-mūraty, keleşektegı damu baǧdary, basqarylu tetıgı, halyqtyŋ közqarasy – bärı-bärı eskerıluı kerek. Būl degenıŋız – äleumettık-ekonomikalyq tūrǧydan da salmaǧy auyr dünie. El basqaryp otyrǧan köptegen basşylardyŋ oǧan batyly bara bermeitını sondyqtan. Mysaly, İndoneziia öz astanasyn auystyram degelı bır ǧasyrdan astam uaqyt öttı. Bilık basyndaǧylary älı künge deiın tartynşaqtap keledı. Osy mäselede Tailand ta bır şeşımge kele alǧan joq. «Astanany auystyratyn boldyq» dep aidai älemge jar salǧan Argentina da ünsız älı. Al qazaq elı astanasyn auystyru turaly şeşımdı jüzege asyruǧa bırden kırıstı. «Täuelsız elmız, täuelsız memlekettıŋ öz astanasy boluy kerek» degen Elbasy özınıŋ ūsynysy ūzaq tolǧanystan keiın tuǧan tūjyrym ekenın däleldep şyqty. «Astanany köşıru Qazaqstandy jaŋa täuelsız memleket retınde ornyqtyruda zor röl atqaratynyna men senımdı boldym» dedı Prezident keiın estelıkterınde.
Eldıŋ bolaşaq astanasy retınde Aqmola qalasynyŋ taŋdalyp alynuy tegın emes. Er babamyz Edıgeden bastap, äz Täuke men aibyndy Abylaiǧa deiıngı handarymyzdyŋ bärı erke Esıl boiynda orda tıkkenderı tarihtan mälım. Prezidenttıŋ paiymdauynşa, Aqmola – Qazaqstannyŋ geografiialyq ortalyǧy. Qala ırı kölıktık arnalardyŋ qiylysynda, toǧyz joldyŋ torabynda tūr. Ärı Qazaqstannyŋ şetelge şyǧuǧa meilınşe töte joly – transeuroaziia arnalaryna taiau ornalasqan. Şahardy ärı qarai örkendetuge de kedergıler joq. Strategiialyq maqsatty da eskergen Elbasy elordany taŋdau barysynda qauıpsızdık mäselesı de maŋyzdy oryn alǧanyn aitady. Qysqasy, Aqmoladai qarapaiym qala astana boluǧa laiyq 32 ölşemnıŋ bärıne sai bolyp şyqqan.
Osylaişa, Elbasynyŋ tabandylyǧynyŋ arqasynda Saryarqanyŋ tösınde adam aitsa nanǧysyz äsem şahar Astana boi köterdı. «Bızdıŋ ūzaqty künder men ūiqysyz tünderdegı oilarymyz ben tolǧanysymyzdyŋ, keşkı qinalysymyz ben taŋ aldyndaǧy arman-mūratymyzdyŋ mänı, mıneki, Astana boldy» deidı Nūrsūltan Äbışūly.
Astana – küllı Alaş jūrtynyŋ armany häm amanaty. Astana – bar qazaqtyŋ baqyt mekenı. Elımızdıŋ jaŋa ǧasyrdaǧy jarqyn şejıresı de osynda jazylyp jatyr. «Älemde tamaşa ǧimarattary men jaŋa üilerı bar qalalar köp bolǧanyna qaramastan, men Astananyŋ är ǧimaratyn öz jüregımmen, öz janymmen sezınemın. Bolaşaqta ūrpaqtarymyz halqymyzdyŋ igılıgı üşın osy jerden bilık jürgızuı, qazaqstandyqtar öz elın, öz elordasyn maqtan tūtuy üşın men Otanymyzdyŋ elordasynyŋ şaŋyraǧyn osy jerden köterdım» degen Elbasynyŋ körkı köz tartar körkem qalany salyp bergenı naǧyz erlık ekenı sözsız.
Atauy da äuezdı bas qala
Elbasynyŋ elordaǧa degen erek sezımı Astana degen ataudan da aŋǧarylady. Qai tılde de ikemdı aitylatyn äuezdı esımdı Prezidenttıŋ özı qoiǧanyn jūrtşylyq jaqsy bılse kerek. Alǧaş Aqmola astana bolady degende keibır jymysqy niettı basylymdar «jaŋa astana salmaq tügılı, jaŋa üi saludyŋ özı mūŋ bolyp otyrǧan qiyn-kezeŋde qazaqtardyŋ mūnysy nesı?» dep jarysa jazǧandary esımızde. Keiın oilaǧandary jüzege aspaǧan soŋ bas şahardyŋ Aqmola atauyna tiısıp, «belaia mogila» dep mysqyldady. Älbette, kerjaq pıkırler Elbasyna jetpei qalǧan joq. Prezident töl perzentın jön-josyqsyz «aiyptaulardan» araşalap aldy. «Būl qala – Qazaqstannyŋ jaŋa astanasy jäne menıŋ maqtanyşym edı, sondyqtan onyŋ atauyn san qūbyltuǧa jol bere almaityn edım» dei kele, elordanyŋ atauy qazaqstandyqtardyŋ, osynda mekendegen barşa ūlt pen ūlystyŋ ǧana emes, kırpiiaz şeteldıkterdıŋ de köŋılınen şyǧuy kerektıgın aitty. Basynda elordany Qaraötkel dep ataiyq degen ūsynystar tüstı. Esıl, Saryarqa ataulary da qarastyryldy. Bıraq, Qazaq elınıŋ jaŋa elordasynyŋ atauy sol kezdegı özgerısterge, jalpy köŋıl auanyna döp keluı kerek edı. «Astananyŋ atauyn auystyru ūdaiy oiymnan şyqpai, at ızdeumen boldym. Söitıp jürgende, bır joly tüngı saǧat 2-de «Astana» degen atau oiyma sap etıp, kökeiıme qona ketkenı. Astana degenımız – astana. Qazaqşa ädemı estıledı. Qomaqty, auyz tolady, qysqa da nūsqa, äuezdı. Orysşa da, aǧylşynşa da būrmalanbai estıledı. Būl atauda batyldyq, myǧymdyq jäne aiqyndyq reŋk bar. Astana bızdıŋ jalpy köŋıl auanymyzdy jäne astanany köşıruden küterımızdı beineleitın öte auqymdy ärı qysqa ūran siiaqty» deidı Elbasy. Söitıp, 1998 jyldyŋ 6 mamyrynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy Aqmola qalasyn Astana qalasy dep atau turaly» QR Prezidentınıŋ Jarlyǧy şyqty.
Mıne, Astana atauy osylai düniege kelgen edı. Är ata-ana balasynyŋ bolaşaǧyna alaŋdaityny sekıldı, Elbasy da elordanyŋ atauynan bastap köŋıl bölıp, är qalanǧan kırpışıne deiın özı qadaǧalady. Tıptı, keibır körnektı ǧimarattardyŋ nobailaryn da aldymen özı qaǧazǧa tüsırdı. Prezidenttıŋ būl ädetı älı de sol qalpynda. Astanany Prezidenttıŋ töl perzentı deitınımız de – osy.
Halqymen asqaq Astana
Otanymyzdyŋ jüregı Astana qai jaǧynan da özgelerge önege boluy kerek. Elordanyŋ sän-saltanaty öz aldyna, onyŋ atyna sai boluy adamdarǧa bailanysty ekenın Elbasy ünemı aityp keledı.
Astanalyqtardyŋ qarym-qatynasy, mädenietı men sana-sezımı, ışkı älemı elordalyq deŋgeige sai boluy kerek. Ärbır astanalyq özınıŋ elorda kelbetı üşın jeke jauapkerşılıgın sezınuge, bas qalanyŋ tūrǧyny degen atqa qai jaǧynan da laiyq boluǧa tiıs. Prezidenttıŋ aituynşa, Astana degenımız – aldymen adamdar. Bas qalanyŋ köşelerı de, kölıkterı de, jaryǧy da, jarnamasy da, qyzmet körsetu salasy da, mektepterı men mekemelerı de, emhanalary men auruhanalary da atyna zaty sai bolǧany abzal. Elbasy elordaǧa eŋ jaqsy därıgerler, mūǧalımder, basqa da maman ielerı şoǧyrlanuy kerektıgın aityp keledı.
Elordaǧa memleket tarapynan erekşe köŋıl bölınıp jatqannan keiın zamanaui tehnologiialar, nebır ozyq tehnikalyq qūral-jabdyqtar aldymen Astanaǧa äkelınedı. Basqany bylai qoiǧanda, qazırgı künı Astanada soŋǧy aşylǧan emhanalar men mektep ǧimarattarynyŋ özı kısı qyzyǧarlyqtai. Jūmys ıstegısı kelgen adamǧa mūnda kerektınıŋ bärı tabylady.
Astananyŋ bas jospary boiynşa elorda körkem ǧimarat, tamaşa tūrǧyn üilerımen ǧana emes, tūrǧyndarǧa qolaily tırşılık-tynysymen de erekşelenuı kerek-tı. Elbasynyŋ aituynşa, Astanada jasalyp otyrǧan jaǧdaidyŋ bärı elordalyqtardyŋ meilınşe jailylyqty sezınuıne yqpal etuge tiıs. Osy maqsatta atqarylǧan auqymdy şarualardyŋ arqasynda bas şahar TMD jäne Euraziialyq ekonomikalyq qoǧamdastyqtyŋ üzdık qalalardy saraptaityn halyqaralyq baiqauynda «Ömır sürgıŋ keletın qala» atandy. Būl ataq qalamyzǧa jaidan-jai berıle salǧan joq. Sarapşylar qalalardyŋ ekologiialyq tazalyǧyn, äsemdıgın, tırşılıktı qamtamasyz etu jüielerı men äleumettık salalarda keşendı innovasiialyq tehnologiialardyŋ engızıluın, jastardy jūmysqa ornalastyrudaǧy tyŋ bastamalardyŋ boluyn – bärın eskere otyryp, osyndai qorytyndyǧa keldı.
Astananyŋ şynymen de ömır sürgıŋ keletın qala ekenın soŋǧy jyldarda engızılgen özgerısterden-aq anyq aŋǧaruǧa bolady. Aitalyq, bügınde elordanyŋ köşelerı men jolauşylar kölıkterı beinekameralarmen jabdyqtalyp jatyr. Būl joba qoǧamdyq tärtıptı qamtamasyz etıp qana qoimai, qarapaiym halyqtyŋ qauıpsızdıgın de saqtauǧa baǧyttalǧan. Al qala köşelerınde ornatylǧan bır myŋnan astam beinekamera men «aqyldy baǧdarşamdar» kölık keptelısın azaituǧa aitarlyqtai äser etken. Keleşekte är mekemenıŋ tūsyna beinekamera ornatyp, jobany ärı qarai damytu josparda bar.
Astananyŋ halyq köp baratyn äleumettık salalarynda da tyŋ jobalar jüzege asyryluda. Mysaly, jalpy bılım beretın ūiymdarda «Bolaşaqtyŋ mektebı» atty joba bar. Onyŋ erekşelıgı, ata-analar balalarynyŋ mektepke qaşan kırıp-şyqqanyn bılıp otyrady. Bügınge deiın ata-analar balasynyŋ balabaqşa kezegı qanşalyqty jyljyǧanyn elektrondyq jüie arqyly baqylap kelgen edı. Endı mektepke deiıngı mekemelerge arnalǧan joldamany ūzyn-sonar kezekke tūrmai-aq, elektrondyq nūsqada alatyn kün de alys emes.
Elordanyŋ emhanalarynda da tyŋ jobalar ıske asyryluda. Jaqyn keleşekte astanalyqtar därıger qabyldauyna on-lain rejimınde jazylyp, ambulatorlyq kartalardyŋ elektrondyq nūsqasyna qol jetkızetın bolady.
Elbasynyŋ özı baqylap otyrǧan Astana keleşekte būdan da jaily, būdan da qolaily bolaryna el senedı.
Jetıstıkke jetelegen jyldar
Prezident Nūrsūltan Nazarbaev ülken ıstı bastap, halyq ony qostap, Esıldıŋ boiynda ertegıdei eŋselı elorda boi köterdı. Astananyŋ az uaqyttyŋ ışınde qarqyndy damuy talailardy tamsandyrdy. Qalamyz elımızdıŋ bas şahary märtebesın ielengelı qol jetkızgen tabystary tolaiym.
Biylǧy eŋ ülken jetıstık – Astana özın-özı qamtamasyz etetın deŋgeige jettı. Endı elorda Almaty, Atyrau jäne Maŋǧystau oblystarymen qatar, respublikalyq biudjetke qarjy tüsıretın donor qalaǧa ainaldy. Qalalyq äkımdıktıŋ resmi saityndaǧy mälımetke süiensek, 2015 jyly Astana memlekettık biudjetke 7,5 milliard teŋge audarady.
Elbasynyŋ tapsyrmasy boiynşa, qalada şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktı damytu mäselesıne de airyqşa köŋıl bölınude. Jalpy Astana ekonomikasynyŋ 60 paiyzyn käsıpkerlık salasy qūraidy. Bügınde qalada 60 myŋǧa juyq şaǧyn jäne orta biznes subektısı belsendı jūmys ısteidı. Osy salada 233 myŋdai adam eŋbek etude. Byltyrdyŋ özınde biznes salasynda 34 myŋ jaŋa jūmys orny aşylǧan.
İndustrialdyq-innovasiialyq damu baǧytynda da auqymdy jūmystar atqarylyp jatyr. Bır ǧana İndustriialdyq park aumaǧynda jalpy investisiia kölemı 168 milliard teŋgege juyqtaityn 50 joba tırkelgen. Qalanyŋ negızgı kapitalyna qūiylǧan investisiia kölemı aitarlyqtai artyp, 644 milliard teŋgege jettı.
Astananyŋ elordalyq kelbetı qalyptasqaly mūnda keluşılerdıŋ qatary da artqan. Byltyr elordaǧa 600 myŋǧa tarta turist kelgen eken. Nebır aişyqty ǧimarattar men ruhani ordalardyŋ köbeiuı de alys-jaqynnan aǧylǧan adamdardyŋ qyzyǧuşylyǧyn arttyrǧany anyq.
İä, armandai asqaq Astananyŋ aldynda älı talai mındetter men biık belester tūr. Sonyŋ ışınde ülkenı – EKSPO halyqaralyq mamandandyrylǧan körmesı. Küllı älem köz tıgıp otyrǧan jahandyq şaraǧa elorda jan-jaqty daiyndyqpen keluı kerek. Elımız ben elordanyŋ jetıstıkterı äspetteletın düniejüzılık şaranyŋ igılıkterı de köp bolmaq. Eŋ bırınşı, memlekettık maŋyzdy jobalarǧa investisiia tartuǧa mümkındık bolady. Bas şahardyŋ barlyq salasy jaŋǧyryp, qaita türlenedı. Körme qarsaŋynda köpsalaly «Abu Dabi Plaza» keşenı aşylyp, jedel jüretın jüirık tramvailar jüitkitın bolady. Elordanyŋ jaŋa vokzaly da osy kezeŋde paidalanuǧa berıledı dep josparlanyp otyr.
Qysqasy, EKSPO körmesın ötkızu arqyly elımızdıŋ taǧy bır tarihi paraǧy aşylǧaly tūr. Elbasy bäsı biık bäseke Astana märtebesın odan ärı asqaqtatuǧa mümkındık beretının aitady.
«EKSPO-dai jauapkerşılıgı ülken jahandyq şarany ötkızuge Astananyŋ taŋdaluy bekerden-beker emes. Elorda älemdıŋ deŋgeidegı şarany laiyqty deŋgeide ötkıze alatyn ortalyq retınde älemge tanyldy. Eŋ bastysy, körmenıŋ bas qalamyzda ötuı – barşa halyqtyŋ küş-jıgerınıŋ naqty jemısı» deidı Prezident. Ol halyqaralyq körme elordany mülde basqa qyrynan tanytatynyn aitady. Keiın EKSPO ötkennen keiın oǧan arnalyp salynǧan nysandardyŋ bırı qalmai paidalanyp, el igılıgıne berıletın bolady.
Endeşe, biık maqsattarǧa ūmtylǧan Astananyŋ abyroiy asqaqtai bersın! Eldıgımız eren, elordamyz eŋselı bolsyn laiym!
Qymbat TOQTAMŪRAT
